Pravoslavna Srpska crkva (R. Grujić) 4
| ←prethodno | PRAVOSLAVNA SRPSKA CRKVA Pisac: Radoslav Grujić |
dalje→ |
1. Srpska Crkva za Svetskog Rata. — Uporedo s narodom svojim i Crkva je naša, a naročito Crkva u Srbiji, imala da izdrži, za vreme rata i pod okupacijom, vrlo mnoge patnje i nevolje. Austrijanci su odmah u početku rata pozatvarali ili internirali mnoge srpske sveštenike; a u pograničnim oblastima Bosne i Srema mnogi su sveštenici mučeni, isprebijani, nevini suđeni, streljani i vešani a poneki i bez suda ubijani. Bugari su još veća zla počinili. Oni su u Ferizoviću spalili skopskog mitropolita Vićentija i njegovog đakona, a pobili preko 200 sveštenika i kaluđera, da bi lakše pobugarili narod... Mitropolit beogradski Dimitrije izbegao je sa Kraljem Petrom, vojskom i narodnim predstavnicima na Krf; a episkope koji su ostali bili u svojim eparhijama odvele su odmah okupatorske vlasti u Bugarsku i Mađarsku. U tom ropstvu, episkopi i drugi predstavnici Srpske Crkve, trpeli su često više nego ostali internirci. A sveštenici naši, koji su pošteđeni od internacije, izloženi su bili tako isto vrlo teškim moralnim i materijalnim stradanjima. No u toj opštoj nevolji većina naroda našeg osećala se bliže Bogu, pa je i opet, kao nekad u stara vremena, okupljao se u crkve i manastire svoje, gde su poneki zaostali rodoljubivi sveštenici živom rečju u alegorijama, a još više poverljivim šapatom, snažili mu veru u bolje dane i potpuno oslobođenje...
U austrijskom delu okupirane Srbije, kao i u svima drugim krajevima pod austro-ugarskom vlašću proganjana je i ćirilica, te je izašla bila naredba, da se i crkveni predstavnici imaju služiti samo latinicom. — Uz to je neprijatelj popalio i porušio neke pogranične crkve i manastire, koji mu na putu behu; a mnoge je opljačkao i porobio, pretvorio u štale, konačišta i magacine. Njegovi ofisiri n vojnici, kao nekad Turci, odnosili su iz crkava sve dragocenosti, a naročito putire — da iz njih „napijaju gostima" kada se kao pobednici vrate kućama svojim... Odnesene su i mnoge skupocene odežde, te su od njih po neprijateljskim zemljama krojeni razni sobni ukrasi, prsluci i drugi delovi muškog i ženskog odela. A od umetničkih ornamenata, od dragocenog metala i kamenja, sa starih krstova, i drugih crkvenih predmeta, pravljena su dugmeta za manžete, prstenje, ženske ogrlice i oboce...
Izbegli deo naroda našeg imao je svoju crkvu skoro po svima krajevima sveta, kuda ga je sticaj okolnosti bacio.[1] — Tako je na Krfu zakupljena bila jedna grčka crkva i u njoj su redovno, obično vojni sveštenici, obavljali bogosluženja. Tu je bilo i sedište srpskog mitropolita za celo vreme izgnanstva. U Rimu je bio poseban sveštenik za tamošnju srpsku koloniju, a bogosluženje je vršeno u ruskom hramu. I po Švajcarskoj i Francuskoj, gde je srazmerno najviše bilo naših izbeglica, bio je po jecan predstavnik naše Crkve u raznim većim mestima, kao što su Ženeva, Cirih, Marselj, Tul, Lion, — a glavni predstavnik beše jedan prota u Parizu. Svuda su tu obavljana i bogosluženja u zakupljenim prostorijama, te su ih pored Srba posećivali i mnogi stranci... I u Alžiru i Tunisu u Africi obavljano je naše pravoslavno bogosluženje za obolele srpske vojnike i izbeglice. Za izbeglice naše u Rusiji, koji su se preko Sibirije, Japana, Indije i Sueca vraćali u Otadžbinu svoju, uređena je bila naročita crkvica prvo u posebnom vagonu, a docnije na morskom brodu.
No najjači rad naše Crkve beše u Engleskoj, iako je tamo vrlo malo izbeglica bilo. Engleska Anglikanska Crkva uopšte pokazala je prema stradalničkoj Srpskoj Crkvi mnogo pažnje i predusretljivosti. — Ona je u Londonu i Oksfordu stavila na raspoloženje Srbima svoje hramove za bogosluženja i dopustila predstavnicima Srpske Crkve, da i u drugim njenim hramovima propovedaju o Srpstvu i Pravoslavlju. Arhiepiskop kentrberijski dolazio je sam u srpski hram, da prisustvuje vidovdanskoj svečanoj proslavi... I mnogi drugi predstavnici Anglikanske Crkve brinuli su se za Srpsku Crkvu, a naročito za podizanje našeg svešteničkog podmlatka. Oni su otvorili Srpsku Pravoslavnu Bogosloviju u Kadsdonu (Cuddesdon), gde su radili srpski i engleski nastavnici. A u Oksfordu na Teološkom Fakultetu i danas se izdržava, iz naročitog engleskog „Srpskog Fonda", 12 naših studenata. Tu je osnovana i Biblioteka, u koju su prikupljane knjige za Bogoslovski Fakultet u Beogradu...
U Londonu su štampane i knjige na srpskom jeziku za izbeglice i vojnike, a naročito Molitvenici, Filaretov Pravoslavni Katihizis i dr. — Štampane su i mnoge knjige na engleskom jeziku sa zadatkom, da upoznadu Engleze sa Srbima i njihovom Crkvom; a glavni je radnik na tom polju bio jeromonah, sadanji žički episkop Dr. Nikolaj Velimirović. Važno je i vrlo lepo ilustrovano delo Serbian Orthodox Church — Srpska Pravoslavna Crkva, u izdanju američkog profesora Dr. M. Pupina, sa svrhom, da prikaže Englezima kulturne i umetničke sposobnosti srpske na divnim spomenicima prošlosti.
2. Ruska Crkva u Srbiji. — Pred užasima boljševičke vladavine, koja je Ruskoj Crkvi zadala silan udarac i pobila vrlo mnoge predstavnike njene, uklonili su se mnogi episkopi, sveštenici, kaluđeri i kaluđerice, te se nastanili po raznim zemljama. U naše krajeve, došlo je, pored desetak tisuća ruskih intelektualaca, osam episkopa i oko pedeset sveštenika i kaluđera. Narod i Crkva naša primili su ih sa saučešćem... Sveštenici su namešteni većinom po parohijama naših, od Bugara poubijanih, sveštenika; a episkopi i kaluđeri razmešteni su mahom po manastirima našim. Za kaluđerice ispražnjen je muški manastir Kuveždin u Fruškoj Gori i predat njima da ga nasele.
U većim našim mestima, kao što su Beograd i Zemun, gde se sabrala najjača inteligencija ruska: profesori Univerziteta, đenerali, lekari, inžinjeri i dr. postoje, pored naučnih društava, i religijsko-prosvetna društva, koja drže nedeljne sastanke i predavanja iz oblasti vere i crkvenog života. — U Zemun je, početkom 1920. g., donesena iz Rusije i jedna čudotvorna ikona Majke Božije iz Kurska,[2] te su sa njom, po ruskom običaju, činjeni mali krestnji hodi u svečanim litijama. A septembra i. g. pozvao je, glavni zapovednik protuboljševičke vojske, đeneral Vrangel episkopa Teofana da dođe sa čudotvornom ikonom na Krim, da mu bude verom u pomoći u njegovim teškim naporima protiv boljševika... I ikona je svečano ispraćena na povratak u svoju Otadžbinu.
Po mnogim mestima osnovali su Rusi i pojačke zborove, u kojima rado učestvuju i najviši i najobrazovaniji krugovi, pa i stari đenerali, pukovnici i drugi. — Među njima su vrlo mnogi snažni verom i vrše hrišćanske religijske dužnosti ne samo po navici, nego i po dubokom unutrašnjem uverenju.
3. Statistički pregled[3] Srpske Crkve. — Srba, Hrvata i Slovenaca ima u svemu oko 11.800.000. I gotovo se svi, od 1. decembra 1918. g., nalaze ujedinjeni u svojoj slobodnoj i velikoj Kraljevini. Jedino oko 600.000 Slovenaca, Hrvata i Srba po Gorici, Trstu, Istri, Reci, Ostrvima i Severnoj Dalmaciji nalazi se još pod okupatorskom talijanskom vlašću; a nekoliko desetina tisuća koruških i štajerskih Slovenaca pripalo je Austriji. Oko 50.000 Srba i Hrvata po Ugarskoj, Baranji i Bačkoj ostalo je pod Mađarima, a nešto manje i pod Rumunima u Banatu. Uz to ima oko 300.000 Srba i Hrvata po Americi i drugim zemljama. — Prema tome u našoj Kraljevini nalazi se danas oko 10.800.000 Srba, Hrvata i Slovenaca; a oko 2.000.000 ostalih pripadnika naše države čine razni drugi narodi, naročito: Nemci, Mađari, Arbanasi i Jevreji.
Po veri se narod naš deli na Pravoslavne, kojih ima oko 6.500.000 duša, Rimokatolike sa blizu 4.300.000 i Muslimane sa skoro 1.000.000. — Srbi su gotovo svi Pravoslavni, Hrvati i Slovenci su Rimokatolici; a Muslimani su, u velikoj većini, naše krvi i porekla, ali se po veri još uvek nazivaju Turcima. Unijata ima kod nas oko 50.000. Od njih su samo 10.000 Srbi po severo-zapadnoj Hrvatskoj, Dalmaciji i Slovenačkoj, a ostalo su Rusini naseljeni po Vojvodini, Slavoniji i Bosni. Oko 20.000 Slovenaca su Protestanti; a oko 4000 Srba i Hrvata jesu Nazareni i Subotari, koji su rasejani po Vojvodini, Sremu i severnoj Srbiji. U Slavoniji se nalazi i jedno čitavo selo Kalvina naše narodnosti. To su Tordinci sa 600 duša, koji imaju i svoga pastora; a veru tu primili su još za turskih vremena...
Samo su Srbija i Crna Gora čisto pravoslavne oblasti. — U Staroj Srbiji i Maćedoniji dve trećine su Pravoslavni, a ostalo Muslimani i Rimokatolici, kojih je jedva 30.000. Bosna i Hercegovina su skoro na pola Pravoslavne; a od druge polovine veći deo čine Muslimani, manji Rimokatolici. U Hrvatskoj i Slavoniji tek je jedna četvrtina Pravoslavnih; ostalo su u velikoj većini Rimokatolici. Sličan je razmer i u Vojvodini; a u Dalmaciji je tek jedna šestina Pravoslavnih. — Slovenija je opet čisto rimokatolička oblast.
Pravoslavni Srbi organizovani su u Srpsku Patrijaršiju[4] i imaju 24 eparhije sa 3 oblasna mitropolita (Beograd, Karlovci, Cetinje) i 21-im episkopom. — Uz to ima 117 protopresviterata, 3074 parohije, 3179 sveštenika, 191 manastir, 346 kaluđera i 83 kaluđerice, sa blizu 3000 crkava i kapelica. — Po oblastima su ovako raspoređeni:
| CRKVENE OBLASTI: | Broj duša: | Eparhija: | Protstva: | Parohija: | Sveštenika: | Manastira: | Kaluđera: | Kaluđerica: |
| Karlovačka Mitropolija | 1200000 | 7 | 28 | 721 | 722 | 27 | 108 | 60 |
| Cetinjska Mitropolija | 400000 | 3 | 15 | 200 | 200 | 16 | 25 | 0 |
| Beogradska Mitropolija | 2800000 | 5 | 18 | 904 | 1000 | 54 | 90 | 0 |
| Stara Srbija i Maćedonija | 1000000 | 3 | 14 | 760 | 800 | 72 | 50 | 23 |
| Dalmacija i Boka | 120000 | 2 | 9 | 104 | 80 | 11 | 38 | 0 |
| Bosna i Hercegovina | 900000 | 4 | 33 | 335 | 327 | 11 | 30 | 0 |
| Amerika | 200000 | 0 | 0 | 50 | 50 | 0 | 5 | 0 |
| SVEGA: | 6620000 | 24 | 117 | 3074 | 3179 | 191 | 346 | 83 |
|
Prema tome, kod nas dolazi poprečno oko 275.833 duše na jednog episkopa, 52.127 na protu, a 2082 na sveštenika. Ako uzmemo da je broj crkava-hramova približan broju parohija što u glavnom i jeste, tada kod nas dolazi po jedna crkva na 2153 duše. — Veliki izuzetak u tome čini samo Boka Kotorska, gde na 31.000 duša ima 217 crkava i kapelica, što čini po jednu crkvu na svake 143 duše. Kaluđera i kaluđerica, jedva zajedno, ima po dvoje na jedan manastir; a svaki manastir dolazi na 34.659 duša. — Pa i tu je izuzetak Boka; jer ona ima 8 manastira, te u njoj već na 4000 duša dolazi po jedan manastir. Srazmerno broju duša, velik je broj manastira i u Staroj Srbiji i Maćedoniji, ali su oni većinom pusti... S kaluđerima je najobilnija Fruška Gora, gde dolazi preko 4 kaluđera na jedan manastir; a uz to ima sada i 60 ruskih kaluđerica.
|