Istorija Jugoslavije (V. Ćorović) 2.1
| ISTORIJA JUGOSLAVIJE Pisac: Vladimir Ćorović |
>>→ |
1. Dobijanje dalmatinskih gradova. — 2. Borbe u Zeti. — 3. Mađarske veze sa Raškom. — 4. Mađarska vrhovna vlast u Bosni. — 5. Vizantija i Mađari. — 6. Srbi sa Mađarima.
Mađarska plemena, izmešana sa ostacima starih Huna i Obara, primivši u sebe mnogo slovenske i germanske krvi, kao i mnogo elemenata njihove kulture, uspela su da već od XI veka, naročito od vremena kralja Sv. Stevana (997.—1038.), stvore stabilnu državu evropskog tipa i u bitnosti hrišćanske orijentacije. Opasnosti kaje su pretile Mađarima od nemačkih suseda bile su uklanjane nešto potporom Vizantije, a nešto iskorišćavanjem suparništva između papa i nemačkih careva. Rano je Mađarska ušla u red država koje su se počele smatrati kao glavni stubovi crkvene i svetovne politike Svete stolice. Kada su, krajem XI veka, uglavnom završena unutarnja trvenja i borbe rko vlasti, Mađarska je mogla, dovoljno jaka i sa aziskim smislom za državno razvijanje, da otpočne svoju ekspanziju prema moru i prema oblastima gde je bio manji otpor prirodni i ljudski. Kralj Ladislav I »Sveti« (1077.—1095.) stekao je svoj visoki glas time što je uspeo da sredi državu unutra i da je uputi prema moru, postigavši u tom pravcu prve uspehe prema Hrvatima.
Kralj Koloman, postavši i hrvatski kralj, hteo je da svoje delo ne ostavi upola završeno. Mađarska, udružena sa Hrvatskom, bez morske obale bila bi organizam bez pluća. Stoga se sve njegovo nastojanje upućuje na to da se dobiju i dalmatinski gradovi. Vizantija je početkom XII veka bila zauzeta u Maloj Aziji, a od god. 1104. dinastija Komnina ušla je u tešnje veze sa mađarskim dvorom. Carević Jovan oženio se, naime, Irenom (Piroškom), ćerkom kralja Ladislava. Mletačka Republika bez vizantiske pomoći teško bi mogla sama primiti bor|bu sa Mađarima sa izgledom na uspeh. Mađari odmah iskoristiše sve to i god. 1107. počeše živu akciju. Sa povećom vojskom, koja je sa mnoštvom biskupa dobijala pomalo izgled nekog svečanog pohoda, a u kojoj su ovi imali zadatak da svojim prisustvom i vezama utiču na papi odani romanski episkopat u Dalmaciji, stigoše Mađari najpre pred Zadar. Videći da se dobro branjeni grad ne može uzeti bez teških napora, kralj Koloman se i tu, isto kao i sa Hrvatima, odluči za kompromis: grad da prizna njegovu vrhovnu vlast, a on njihova prava i uredbe. Tako je, kaže Toma arhiđakon, postupio i sa Splićanima. Uzimajući tako tokom maja i juna gradove severne Dalmacije, Zadar, Trogir i Split, Koloman je, doista, održavao reč i svuda se zaklinjao da će priznavati ranije samoupravne uredbe i povlastice njihove. Njegova, jedina očuvana, zakletva Trogiru, od 25. maja god. 1107. (godina je na povelji, verovatno greškom, upisana 1108.), sadrži uglavnom tenor tih obaveza. Građani neće plaćati danka; kralj će poštovati njihove lokalne ustanove, pa i pri izboru episkopa i mesnog kneza; lučki prihodi ići će samo jednim delom u kraljevu kasu; u samom gradu neće smeti, bez dozvole građana, stanovati nijedan Mađar ili koji drugi tuđinac (a za gradsku opštinu je tuđinac, alienigena, svak ko nije njen član); pri dolasku kraljevu, radi krunisanja ili drugih poslova, građani nisu dužni nikoga primiti pod svoj krov bez svoje volje. Čak je u ugovor ušlo i to da je svakom onom ko bude nezadovoljan novom vlašću slobodno iseliti se sa porodicom i imetkom kuda god hoće. »Svakako je (piše Marko Kostrenčić, koji je ove privilegije iscrpno proučio) ovakovo komunsko, partikularno stajalište već u to doba bilo pretežno zavladalo, te je u gradovima triumfovala ideja komunska nad idejom državnom«. Do god. 1110., posle dalmatinskih gradova, došla su pod mađarsku vlast i ostrva Rab, Cres, Osor i Krk.
Kraljevo popuštanje bilo je, dakle, veoma široko. Mađarska je htela da svoje nove podanike pridobije za državu ne samo silom, čija je upotreba mogla i nemati trajnog uspeha, nego i mudrom predusretljivošću. Dozvoliti da se Mađar u dobijenim gradovima smatra kao tuđinac bila je, uistini, žrtva, ma koliko inače bila jaka komunalna tradicija, koja je inače, analogno drugim slučajevima, nije obeležavala kao takvu. Ta odredba kazuje jasno da nove državne tekovine nisu dobijene za Mađare, nego samo za mađarskog vladara, i da, prema tome, u novom odnosu gradova prema Ugarskoj postoji samo akt priznavanja vrhovnog suvereniteta ugarske krune, sa vladarskim povlasticama koje proističu iz tog pravnog odnosa, ali da u tom inače nema nikakvih drugih priznavanja i ustupaka za ostale mađarske vlasti i državljane. Iz ovog ugovora između kralja Kolomana i dalmatinskih gradova dobro se vidi dalje kolika je bila samosvest njihovih građana, njihovo poštovanje svojih prava i, prema tome, njihov politički stav i uticaj. Kad oni takve zahteve stavljaju mađarskom kralju i ovaj ih prima, onda je očevidno da su te zahteve, na čije su ispunjenje građani već svikli, priznavali i raniji njihovi gospodari, sa hrvatskim zajedno. Da li se iz ovog ugovora sa dalmatinskim gradovima mogu praviti kakvi konkretniji zaključci i o Kolomanovu ugovoru sa Hrvatima, meni nije dovoljno jasno. Ovi gradovi, kako vidimo, imaju svoju pravnu tradiciju i utvrđen poredak lokalnih vlasti; kod Hrvata, ako uzmemo da je pravne tradicije bilo u dovoljnoj meri, nastao je, ipak, pri kraju XI veka, svakako potpun poremećaj državnih vlasti i vrhovne uprave. U tim pitanjima moralo je biti izmena. Koliko su stvari i pitanja te izmene povlačile za sobom mi danas bez izvora ne možemo pouzdano utvrditi; ali, van svake sumnje je da ih je bilo. Stoga, po našem mišljenju, iz ovog Kolomanovog ugovora sa dalmatinskim gradovima može samo da se vidi opšti karakter njegove predusretljive politike, i da se, sa puno prava, uzme da je on u svom popuštanju išao veoma daleko i prema Hrvatima, kao i prema Dalmatincima; ali, do koje mere — to se ne može sigurno reći. Iz ovoga ugovora može još, između redova, da se oseti kakvih su sve teškoća morali imati hrvatski vladari sa stanovništvom ovih ovako samosvesnih i u svojim pravima i shvatanjima upornih gradova.
Ovom prilikom je Koloman imenovao svoga još maloletnoga sina Stevana za hrvatsko-dalmatinskoga kralja. U tom imenovanju vidi se nov potez njegove oprezne politike u traženju načina da se stvore dobri odnosi između novih tekovina, mađarskog dvora i stare mađarske države. Koloman priprema postepeno spajanje Ugarske, Hrvatske i Dalmacije i bira baš naslednika prestola kao najpodesniju vezu za to. V. Klajić je u jednoj svojoj studiji tvrdio da su se Arpadovići od Kolomana pa sve do Andrije II krunisali posebno za mađarske, a posebno za hrvatske kraljeve. Utvrđeno je, međutim, samo ovo: da od god. 1125., t. j. od rušenja Biograda na moru, nijedan mađarski kralj nije više dolazio na hrvatsko-dalmatinsko područje da se tamo kruniše. Stevan, sin Kolomanov, bio je poslednji koji je to učinio. Krunisanja mađarsko-hrvatskih kraljeva vršena su docnije sva u mađarskom Stonom Beogradu, i to, kako se čini, do Zlatne bule dvogubim kraljevskim vencem u znak vlasti nad dve kraljevine. U tom aktu dvogubog krunisanja jasno se izražava koliko težnja mađarskih kraljeva da naglase svoje pravo legitimnosti, toliko i priznanje hrvatske državne individualnosti.
Ovi događaji u Hrvatskoj i Dalmaciji dadoše povod za nove krize u Mađarskoj. Bivši »hrvatski« kralj Almoš, brat Kolomanov, osetio se povređen time što se njegova kraljevina dala drugom, i počeo je neprijateljstva protiv Kolomana. Saveznika je našao u nemačkom caru Henriku V, koji je objašnjavao da je Koloman »napao granice naše države na primorju«, t. j. područje koje je nekad pripadalo franačkoj državi. Pohod Henrikov nije se odmakao dalje od Požuna, jer se morao završiti, pre ikakva uspeha, zbog napada Poljaka na njegove češke saveznike. Koloman se prema pobunjenom bratu ponašao veoma strogo: uhvatio ga je, pa je oslepio i njega i njegovog devetogodišnjeg sina Belu. Almoš se posle toga nekako spasao i prebegao u Vizantiju, a Belu su prijatelji čuvali dobro prikrivena u jednom manastiru.
Kolomanova smrt (god. 1116.) dovela je do težih potresa u državi. Još pre nje, god. 1115., počeli su Mlečani svoje borbe, da se dočepaju Dalmacije, hoteći da se koriste unutarnjom krizom u Mađarskoj. Borbe su te vođene sa promenljivom srećom, ali dugo i uporno, i ispunjavaju dobar deo istorije u prvoj polovini XII veka. I Mleci i Mađarska imaju u to vreme nesumnjiva poleta. Naročito je aktivan dužd Domeniko Mikieli, jedna od krupnih ličnosti mletačkih, koji je god. 1122. vodio jedan impozantan krstaški pohod i ušao u borbe čak i sa Vizantijom. On je god. 1125. razrušio hrvatski kraljevski Biograd do temelja, verovatno da kazni i njega i Hrvate kao pomagače Mađara.
U srpskim zemljama gotovo čitava prva polovina XII veka ispunjena je borbama za vlast u Zeti i postepenim dizanjem Raške i Bosne. U Zeti se smenjuje nekoliko kraljeva. Od njih je ponajvažniji Kočopar, koji je došao na vlast pomoću raškog župana Vukana, pa se uzalud trudio da se njegova uticaja oslobodi pomoću Bosne. Posle njegove pogibije zetskim kraljem postaje Vladimir, zet Vukanov. On se držao tamo verovatno samo dotle dok je bio živ njegov moćni tast; posle Vukanove smrti njega potiskuje Bodinov sin Đorđe, uz koga se naročito ističe opaka mu majka Jakvinta. Njihovi protivnici beže Grcima u Drač i sa grčkom pomoću dovode na vlast Grubešu, najmlađeg brata Kočolarova. Kraljica Jakvinta bi uhvaćena kod Kotora i poslata u Carigrad, a Đorđe se skloni u Rašku. Sa raškom pomoću on naskoro ponovo dobija zetski presto. Svojim gonjenim rođacima ponudio je posle povratka izmirenje i dao im na upravu neke oblasti. Njemu je pošlo za rukom da u drugom periodu svoje vlade za izvesno vreme digne, donekle, značaj Zete i to za trajanja prestonih meteža u Raškoj. On je pomogao da tamo dođe na vlast Vukanov sinovac Uroš, protiv koga su bili ostali rođaci; pomogavši mu, Đorđe ga je smatrao kao svog vazala. To uplitanje u raške međusobice i njegova opasna podozrivost izazvaše i raške i zetske nezadovoljnike da protiv Đorđa pozovu u pomoć Grke. Grci su se, želeći da svojim posredovanjem ojačaju svoj uticaj i vlast, naravno odazvali. Međutim, u samoj Đorđevoj zemlji, kojoj behu dodijala ta krvava obračunavanja oko prestola, izbiše ustanci kao očit znak gotovo opšteg nezadovoljstva. Kralj Đorđe, bez mnogo pristalica, dopade ropstva i bi, kao i majka mu, poslan u Carigrad. Zetski kralj postade Kočoparov i Grubešin brat Gradihna, grčki štićenik i, kao i braća mu, protivnik Raške. U toj sebičnoj i kratkovidnoj borbi zetskih gospodara, kojima je dobijanje vlasti postalo glavni cilj, bez obzira na sredstva i cenu, nestalo je i inače nestalne nezavisnosti Zete. Postepeno su izgubljene i ove glavnije tekovine Mihailova i Bodinova vremena. Barska arhiepiskopija bi negde sredinom XII veka privremeno ukinuta, a od kraljevske titule osta u narodnom jeziku samo naziv »velikog kneza«. Latinska titula rex još se zadržala.
Raška je, međutim, bila uvučena u mađarsko-vizantiske zaplete i borbe. Almoševo bavljenje u Carigradu, uz rođaku, caricu Irenu, koja je držala njegovu stranu, i njegova agitacija protiv Stevana II, naslednika Kolomanova, stvoriše na vizantiskom; dvoru osetno neraspoloženje protiv novog stanja u Mađarskoj. Kralj Stevan je bio obavešten o tome i spremao se na borbu. Mađarski neuspeh u Dalmaciji pripisivao je on dobrim delom držanju Vizantije, koje doista nije bilo prijateljsko, premda su i sami Grci u to vreme bili u sukobu sa Mlečanima. Spremajući se za borbu, Stevan II je tražio saveznike. Kojim je načinom uspeo sada da kao saveznike dobije Srbe nije pobliže poznato; ali, inače se zna da nikad nije trebalo ulagati mnogo truda da se oni krenu na borbu protiv grčkih suseda i gospodara. Mutna Dukljanska hronika sadrži nekoliko vesti o ranim porodičnim vezama između srpskih vladarskih kuća i mađarskog dvora; bilo je, sem toga, svakako i drugih veza. God. 1127. došlo je do vizantisko-mađarskog rata. Mađarska vojska pređe granične reke Savu i Dunav, zauze Beograd i Braničevo, i krenu prema jugu. Car je veštim manevrisanjem na Dunavu i otporom u unutrašnjosti naterao Mađare na povlačenje na dunavsku liniju; ali tu, u borbama oko Braničeva, ne samo da nije mogao da izvojuje neku odlučnu pobedu nego je imao i dosta neprilika. Posle poduže borbe Vizantinci su čak, sa znatnim gubicima, morali god. 1129. da prekinu ratovanje. Za vreme toga ratovanja ustali su Srbi na Grke. Grčkog zapovednika posade u Rasu, Kritopla, koji je uplašen pobegao sa svoga mesta, ljut car dade obući u žensko odelo i na magarcu provesti kroz Carigrad. Posle je sam lično pošao u Srbiju, verovatno po povratku sa Dunava, i naterao župana Uroša na poslušnost; mnoge zarobljene Srbe posle tog pohoda nasilno je preselio u Nikomidiju. I Dukljanska hronika beleži borbe sa Grcima, poraz i veliko zarobljavanje za vreme vlade kralja Đorđa, savremenika Uroševa.
Mađarski kralj Stevan II, kome su napori ovoga rata doneli tešku bolest, izmiri se pred kraj života sa slepim sinovcem Belom i odredi ga sebi za naslednika. Za ženu mu je izabrao Jelenu, kćer raškog velikog župana Uroša, svog saveznika i prijatelja. Odavno je već istaknuto da je u samom imenu Uroš ono ur najverovatnije mađarskog porekla (Ur + Osius); bogzna po kakvoj su ranijoj vezi Srbi došli do tog imena. Mađarski uticaj, kako vidimo, jača osetno; on je uzeo maha ne samo po Hrvatskoj nego se, eto, javlja i duboko preko Save, u Raškoj, gde nailazi na dobar prijem. Srbi se udružuju sa Mađarima, da bi se njihovom pomoću oslobodili od Grka; a Mađarima, u njihovoj ekspanziji preko Drave, Save i Dunava, treba slovenski elemenat kao saveznik i pomoćnik, da ne bi morali imati protiv sebe, pored Grka i Mlečana, još i njih, — a bilo je i nada da će se plemenski razuđeni Sloveni lakše pridobiti za mađarsku državu. U celom XII veku Mađari razvijaju živu ofanzivu prema oblastima severnog Balkana, hoteći da otuda potisnu Vizantiju; sva srpska politička aktivnost toga vremena, sa Nemanjom zajedno, sa njima je u vezi i dolazi kao rezultat tih nastojanja.
Uz kraljicu Jelenu, ženu slepoga kralja Bele, brzo se javlja na mađarskom dvoru kao uticajna ličnost i kraljičin brat Beloš. Ova imena: Bela, Beloš, Uroš, i pomenute srodničke veze ostali su zadugo u narodnom sećanju, naravno sve izmešano i hronološki poremećeno; ali, otud nalazimo u našim predanjima i notom u nekim letopisima pomena o Beli-Urošu kao dalekom rodonačelniku Nemanjića, ne bez izvesne tačnosti. Kralj Bela i kraljica Jelena počeli su svoju vladu u Mađarskoj iza smrti kralja Stevana (1. marta god. 1131.).
Vladavina Belina gotovo je sva ispunjena aktivnošću na Balkanu. On je imao izvesnih uspeha najpre u Dalmaciji, gde je povratio severne gradove sem Zadra i ostrva; ali, svakako mu je glavna tekovina pridobijanje Bosne. Od god. 1138. javlja se bosanska Rama kao stalni sastavni deo mađarske kraljevske titule. Verovatno je, ali nije sasvim sigurno, da je mađarska vlast proširena u to vreme i na ostale delove bar središnje i zapadne Bosne. Na mađarskom saboru u Ostrogonu, god. 1137., »po pristanku cele zemlje«, kralj Bela je svome sinu Ladislavu dao bosansko vojvodstvo. Izvori ne govore ni o kakvim borbama u ovoj prilici; možda je Bosna došla u vezu sa Mađarima po nekom dogovoru ili je, još neorganizovana, bila nesposobna za otpor.
Tridesetih godina XII veka odnosi između Jugoslovena i Mađara izgledaju ovako: panonski Slovenci su im podanici, Hrvatska je kraljevina njihove krune, Bosna im je pokorna, a sa srpskim dvorom su u najsrdačnijim vezama. U Hrvatskoj i Bosni mađarski uticaj osvaja, a u Srbiji se bori sa vizantiskim. Posle smrti Beline (god. 1141.) tri njegova sina imala su ove oblasti, odnosno titule: Gejza I beše mađarski kralj, Stevan hrvatski herceg, a Ladislav bosanski. Kako su oni bili maloletni, regentsku vlast vršila je njihova majka Jelena i brat joj, palatin i ban Beloš. U Bosni se javlja, kao njihov pretstavnik, ban Borić, Sloven iz Grabarja kod Broda. Palatin Beloš, za svoje uprave, još jače podvlači slovenofilsku politiku mađarskog dvora. Za kralja Gejzu bi isprošena kći kijevskog velikog kneza Mistislava, a Beloševa kći bi udana za brata nove kraljice. Veze Srba sa Mađarima pominju se u mađarskim hronikama još i po tome što je god. 1146. župan Uroš, zajedno sa Belošem, pomagao Mađarima u borbi protiv Nemaca.
Na vizantiski presto beše u ovo vreme došao poslednji njihov vladar nepreporne vrednosti, hrabri i preduzimljivi Manojlo Komnin (1143.—1180.), jedan od pravih vitezova epohe krstaških ratova. Njegov glavni zadatak beše da još više digne značaj Vizantije, koju su dva njegova krupna prethodnika, Aleksije i Jovan, u mnogom pravcu gotovo preporodili. U toj težnji on je morao doći u sukob sa Mađarima, koji su pretili da postanu prava srednjoevropska-balkanska sila i da u osetnoj meri pretstavljaju Manojlu smetnju da Balkan napravi isključivim područjem Vizantije. Prvih godina svoje vladavine Manojlo je bio zauzet u Maloj Aziji, gde je napredovanje Seldžuka postajalo sve opasnije. Na evropska pitanja on je obratio intenzivniju pažnju tek od drugog krstaškog pohoda, koji je god. 1147. i opet prošao preko balkanskog područja, starim carigradskim drumom od Beograda prema Nišu i dalje na istok. U vezi sa tim krstaškim pohodom, odnosno hoteći da iskoriste Manojlove zaplete sa krstašima, krenuli su i Normani svoju ekspediciju prema Balkanu. Car Manojlo je pozvao u pomoć Mlečane i njihovu flotu, a kao cenu za tu pomoć dao im je široke trgovačke povlastice, koje su omogućile znatno brži privredni progres jadranske republike. Posle podužeg pregonjenja pošlo je Manojlu za rukom da Normane suzbije, čak se počeo spremati da ratno područje prenese u južnu Italiju, i tako, najkraćim putem, učini kraj normanskom ugrožavanju Balkana sa te strane. Uplašeni Normani upotrebiše sva sredstva da cara zadrže balkanska pitanja i neposrednije opasnosti. Oni stoga stupiše u veze sa Mađarima, a posredno i sa Srbima.
Novi srpski pokreti protiv Vizantije, u vezi sa Mađarima, počinju god. 1149. Grčki pisac Kinam sam je uočio i istakao te veze. Srpski vladar toga vremena, Uroš II Prvoslav, ustao je protiv grčke vlasti i sa svojim Srbima, kaže Grk, »zlo« je počinio po svom susedstvu. Car Manojlo je, posle postignutih uspeha protiv Normana, lično krenuo u Srbiju, prodro do Rasa i opustošio mu čitavu okolinu. Knez zetski Radoslav sam je došao caru da izjavi pokornost, a on ga je lepo primio i priznao kao svog vazala. Raški Srbi su se delimično povlačili u planine, kuda ih Grci nisu mogli progoniti, a delimično su se i opirali, naročito u tvrđim mestima (na pr. u gradu Galiču niže Zvečana) i prema manjim grčkim odredima. Zarobljene Srbe car je dao preseliti u okolinu Sofije i druga mesta. Sve ipak nije mogao da savlada jednim zamahom, nego je nastavio ratovanje i naredne godine, i to u kasnu jesen, kad je u gori nestalo lišća. Ove druge godine Srbi se više nisu borili sami, nego su dobili pomoći od Mađara. Iz Niša, preko Lugomira, krenuo je car na Savu i Drinu, koja je, po rečima savremenoga Kinama, razdvajala Bosnu »od ostale Srbije«. Mađarske čete, sastavljene ponajviše od Pečenega i hazarskih Kalisija (na njih opominje ime drinske Kalesije), pređoše preko Bosne u Rašku. Borbe su započele negde kod Drine; ali, glavna bitka bila je na reci Tari, gde se sjediniše srpska i mađarska vojska. Borba je bila veoma oštra. Sam car je tu lično podelio megdan sa mađarskim vođom ogromnim Bakhinom; Manojlo je bio ranjen, ali je Bakhin živ dopao njegova ropstva. Posle grčke pobede Uroš je pokajnički došao pred cara i izmolio milost; uslov carevog praštanja bila je njegova vazalska obaveza: da će pomagati cara u borbama na zapadu sa 2000 ljudi, a na istoku, u Aziji, sa 500, mesto sa 300 koliko je dotad davao.
Car Manojlo je, prirodno, hteo da se obračuna i sa Mađarima. Kao ratno područje uzeo je Srem, gde je pohvatao mnogo roblja; duže vremena davala je otpor jedino zemunska posada. Mađari su za to vreme manevrisali prema Braničevu, misleći, možda, da preseku caru otstupnicu. Kad je, međutim, izvršen jedan upad vizantiskih saveznika u tamiški kraj, Mađari su, u opasnosti da se tuku između dve vojske, zatražili mir, koji im je Manojlo dao, zadovoljan postignutim mada nepotpunim uspesima. Ovaj poraz izazvao je Mađare na nova spremanja, vojnička i diplomatska. Rođak carev, zapovednik cele granične oblasti, Andronik, jedan darovit ali bezobziran avanturist, docniji car Vizantije, ušao je sa Mađarima u pregovore da im izda izvesne pogranične gradove, pod uslovom da oni njemu pomognu dočepati se prestola u Carigradu. Ali, za te pregovore saznaše Grci za vremena, opozvaše Andronika i sprečiše celu stvar. Mađari su malo iza toga, pozvavši u borbu i svoje vazale, počeli novi rat, god. 1154. U ovom pohodu izrično se pominje kao vođ jednog pomoćnog odreda bosanski ban Borić. Kao i prošli put, Mađari su operisali prema Braničevu i prodrli u tu oblast; ali, ni sad se nisu mnogo koristili. Na vest o dolasku jače careve vojske oni počeše povlačenje, i to, zbog nadošlog Dunava, prema Beogradu i Savi. Bosance je put i inače vodio tim pravcem. Na tom povlačenju uspeli su da suzbiju jedno grčko odelenje, koje se neoprezno bacilo među mađarsku vojsku. Mir je sklopljen iduće godine, i opet bez naročitih koristi i po jednu i po drugu stranu.
Mađarski prijatelj Uroš II beše u to vreme, god. 1155., zamenjen njegovim bratom Desom, jednim poduzetnim naslednikom Vukanovim, koji je još ranije, oko god. 1150., dobio pod svoju vlast Duklju, Trebinje i Zahumlje. Zašto je baš došlo do te smene nije sigurno poznato; i Uroš i Desa išli su pred cara Manojla da se tuže jedan na drugoga i da traže od njega pravdu, što bi moglo značiti da među njima nije bilo krupnije razlike u držanju prema Manojlu i Vizantiji. To bi, rekosmo, moglo značiti; ali, ni to nije sigurno. Možda se Uroš naknadno pravdao za svoje držanje ili objašnjavao svoje postupke kao da nisu bili neprijateljski. U svakom slučaju, ovaj događaj je najbolji dokaz koliko je raška politika ovog vremena bila zavisna od vizantisko-mađarskih odnosa. Car Manojlo je primio uveravanje i zadržao je na vlasti Uroša; ali, i za Desu je odvojio jedan deo države, i to istočni, bliži moravskoj dolini, gde je bila još neutvrđena oblast koja se grčki nazivala »Dendra«, t. j. Šumadija ili tako nešto. To što je car odvojio za Desu oblast na istoku, blizu Niša i moravskog puta, koji je spajao Beograd sa Carigradom, znači da je u nj imao više poverenja. Sem toga, ovom deobom on je učinio i dobar politički potez: ova dva srpska vladara paziće jedan drugom na svaki korak i radi surevnjivosti jedan će uvek ostajati na njegovoj strani. Uroševo držanje caru nije izgledalo pouzdano; posle ove podele ono je imalo u sebi još više elemenata koji su davali povoda sumnji, dok se najposle nije potpuno otkrilo kao antivizantisko. Uroš se stoga nije mogao održati na vlasti. Mesto njega javlja se, oko god. 1160., kao veliki župan Beloš, njegov mlađi brat, mađarski palatin. Zašto je Beloš napustio Mađarsku i zašto je car pustio baš njega da dođe za vladara Raške mesto Uroša, koga je sam on svrgao za kaznu, ne može sa sigurnošću da se utvrdi, jer verovatnih kombinacija ima poviše. Jedno stoji: da se Beloš u Srbiji nije dugo zadržao, i to najverovatnije zbog protesta Carigrada. Njega je, pošto se ponovo vratio u Mađarsku, zamenio Desa, po svoj prilici već god. 1161. Car je pristao da on dođe na presto samo pod uslovom da povrati oblast Dendru i da još jednom, tvrdom zakletvom, prizna svoju vernost njegovoj kruni. U Carigradu se već dobro videlo da svi srpski vladari, u težnji da se oslobode vizantiske vrhovne vlasti, održavaju veze sa Mađarima kao najaktivnijim protivnicima Carstva, i da se prema Carigradu orijentišu samo da se lakše, u međusobnoj borbi, dočepaju vlasti, i onda kad vide i osete da je nadmoć Vizantije nesumnjiva.