Ustavni amandmani (1968)

USTAVNI AMANDMANI

Ovi ustavni amandmani čine sastavni deo Ustava Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i stupaju na snagu danom njihovog proglašenja.

AMANDMAN VII

Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju sačinjavaju Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina, Socijalistička Republika Makedonija, Socijalistička Republika Slovenija, Socijalistička Republika Srbija sa Socijalističkom Autonomnom Pokrajinom Vojvodinom i Socijalističkom Autonomnom Pokrajinom Kosovom koje su u njenom sastavu, Socijalistička Republika Hrvatska i Socijalistička Republika Crna Gora.

Ovim amandmanom zamenjuje se odredba člana 2. stav 1. Ustava.

AMANDMAN VIII

1. Saveznu skupštinu sačinjavaju Veće naroda, kao veće delegata republika i autonomnih pokrajina, Privredno veće, Prosvetno-kulturno veće i Socijalno-zdravstveno veće, kao veća delegata radnih ljudi u radnim zajednicama odgovarajućih oblasti rada, i Društveno-političko veće, kao veće delegata građana u opštinama.

U Veće naroda republike delegiraju po 20 poslanika, a autonomne pokrajine po 10 poslanika.

Privredno veće, Prosvetno-kulturno veće, Socijalno-zdravstveno veće i Društveno-političko veće imaju po 120 poslanika.

2. Poslanike za Veće naroda biraju sva veća republičke odnosno pokrajinske skupštine.

Poslanike za veća radnih zajednica biraju izborna tela sastavljena od članova opštinskih skupština i delegata radnih zajednica radnih organizacija i drugih oblika udruženog rada i delegata drugim saveznim zakonom određenih zajednica odgovarajuće oblasti rada.

Poslanike za Društveno-političko veće biraju građani neposredno.

Pravo da bude biran za poslanika u Veće naroda i Društveno-političko veće ima svaki građanin koji ima biračko pravo.

Pravo da budu birani u veća radnih zajednica imaju članovi radnih zajednica radnih organizacija i drugih oblika udruženog rada, članovi organa upravljanja radnih organizacija i drugih oblika udruženog rada i članovi organa upravljanja udruženja radnih organizacija odgovarajuće oblasti rada. Ovo pravo imaju i članovi drugih zajednica i članovi organa upravljanja tih zajednica odgovarajuće oblasti rada i građani koji se bave aktivnošću iz odgovarajuće oblasti rada, a za koje to savezni zakon odredi.

Poslanici za Društveno-političko veće biraju se u skladu sa normom da se jedan poslanik bira na isti broj stanovnika. Prema ovoj normi utvrđuje se i broj poslanika koji se u svakoj republici bira u veća radnih zajednica.

Saveznim zakonom utvrđuju se načela o kandidovanju i izboru članova Veća naroda.

3. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 165. do 169. Ustava i tačke 1. Amandmana I.

AMANDMAN IX

1. Poslove iz nadležnosti Savezne skupštine vrše ravnopravno nadležna veća.

Poslove iz nadležnosti Savezne skupštine, utvrđene odredbama čl. 174, 175. i 176. Ustava, ravnopravno vrše Veće naroda i nadležno veće radnih zajednica.

Veće naroda i Društveno-političko veće ravnopravno

pretresaju pitanja iz oblasti sloboda, prava i dužnosti čoveka i građanina u političkom sistemu, spoljne politike, narodne odbrane, državne bezbednosti, unutrašnje politike, sistema društvenog samoupravljanja, prava i dužnosti opština i drugih društveno-političkih zajednica i druga pitanja društveno-političkog sistema, pitanja iz oblasti društvene svojine, zemljišnih i drugih imovinsko-pravnih odnosa, sistema finansiranja društveno-političkih zajednica, komunalne i urbanističke delatnosti i stambenih odnosa, kao i pitanja iz drugih oblasti ukoliko to ne spada u ravnopravni delokrug drugih veća ili u samostalni delokrug koga drugog veća,

donose zakone i druge akte i ratifikuju međunarodne ugovore u tim oblastima,

donose savezni budžet i savezni završni račun,

biraju, imenuju i razrešavaju predsednike i članove kolegijalnih organa, savezne funkcionere i članove organa upravljanja organizacije koje bira odnosno imenuje Savezna skupština, osim funkcionera za koje je Ustavom ili aktom Skupštine određeno da ih biraju sva ili pojedina veća, ostvaruju prava Skupštine u pogledu njihove odgovornosti Saveznoj skupštini,

vrše i druge poslove iz nadležnosti Savezne skupštine koji nisu u ravnopravnom delokrugu Veća naroda i veća radnih zajednica ili u samostalnom delokrugu koga drugog veća.

2. Veće naroda u okviru svog delokruga samostalno pretresa pitanja koja se odnose na ravnopravnost republika, naroda i narodnosti i Ustavom utvrđena prava republika i autonomnih pokrajina, kao i druga pitanja od zajedničkog interesa za republike i autonomne pokrajine.

3. Kad je na dnevnom redu Veća naroda predlog akta ili drugo pitanje od interesa za ravnopravnost republika, naroda i narodnosti ili pitanje koje se odnosi na Ustavom utvrđena prava republika i autonomnih pokrajina, na zahtev najmanje deset članova ovog veća sprovešće se pre odlučivanja poseban postupak za razmatranje takvog akta ili pitanja, utvrđen poslovnikom toga veća.

4. Društveno-političko veće, u okviru svog delokruga, samostalno pretresa i zauzima stavove o pitanjima u vezi sa izvršavanjem saveznih zakona i drugih akata skupštine i ostala pitanja od zajedničkog interesa za građane u opštinama i drugim samoupravnim zajednicama, radi usklađivanja samoupravnih odnosa i razvijanja njihove međusobne saradnje. Društveno-političko veće ima pravo da o tim pitanjima daje preporuke opštinama, samoupravnim zajednicama i državnim organima.

5. Svako veće može u toku pretresanja zakona ili drugog akta u čijem donošenju ono ne učestvuje predlagati nadležnim većima izmenu ili dopunu takvog akta, ako se radi o pitanju koje je od posebnog interesa za radne ljude odnosno građane koje ono predstavlja.

Ako ne usvoje takav predlog, nadležna veća mogu doneti zakon ili drugi akt tek pošto se sprovede Poslovnikom Savezne skupštine utvrđen poseban postupak za razmatranje spornog pitanja od strane nadležnih veća i veća koje je stavilo takav predlog.

Poslovnikom Savezne skupštine utvrđuje se način učešća pojedinih veća radnih zajednica odnosno Društveno-političkog veća u pretresanju predloga društvenog plana Jugoslavije, saveznog budžeta i saveznog završnog računa i u postupku izbora, imenovanja odnosno razrešenja članova kolegijalnih organa, saveznih funkcionera i članova organa upravljanja organizacija koje bira odnosno imenuje Savezna skupština, kao i određena prava ovih veća u razmatranju i odlučivanju o tim pitanjima.

6. Ako usled spora između nadležnih veća nisu mogli biti doneseni društveni plan Jugoslavije, zakon za izvršenje društvenog plana Jugoslavije ili savezni budžet do roka kad oni moraju da stupe na snagu, društveni plan Jugoslavije, zakon za izvršenje društvenog plana Jugoslavije odnosno savezni budžet smatra se donesenim u tekstu izglasanom u Veću naroda, a nadležna veća koja su učestvovala u njegovom donošenju raspuštaju se.

7. Prava i dužnosti Saveznog veća utvrđena odredbama člana 189. stav 3, člana 203. stav 2, člana 221. stav 2. i člana 224. stav 2. Ustava vrši Veće naroda.

Poslove iz dosadašnje nadležnosti Saveznog Veća, utvrđene u članu 218. stav 2, članu 227. i članu 232. stav 3. Ustava, vrše Veće naroda i drugo nadležno veće.

8. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe člana 173. st. 1. i 4. i čl. 177, 178. i 190. do 192. Ustava i tač. 2. i 3. Amandmana I.

AMANDMAN X

Predsednik, potpredsednici i drugi funkcioneri Savezne skupštine, kao i članovi radnih tela Skupštine iz redova poslanika, biraju se iz redova članova svih veća Skupštine.

AMANDMAN XI

Za razmatranje predloga zakona i drugih akata i za proučavanje i pretresanje drugih pitanja iz nadležnosti Savezne skupštine i delokruga njenih veća, Skupština i veća mogu obrazovati komisije, odbore i druga stalna i povremena radna tela.

Sastav, zadaci i način rada radnih tela utvrđuju se poslovnikom i odlukama Skupštine odnosno veća.

Poslovnikom Savezne skupštine može se pojedinim radnim telima Skupštine i veća dati ovlašćenje da vrše ankete i saslušavanja i da u tu svrhu zahtevaju od državnih organa i organizacija potrebne podatke, spise i druge isprave, kao i druga ovlašćenja u vršenju njihovih zadataka. Radna tela ne mogu imati istražne ili druge sudske funkcije.

Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 203. do 207. i 209. Ustava.

AMANDMAN XII

1. O promeni Ustava odlučuju sva veća Savezne skupštine, po postupku utvrđenom Ustavom.

Predlog da se pristupi promeni Ustava može podneti najmanje trideset saveznih poslanika, svako veće, Predsednik Republike ili Savezno izvršno veće.

O predlogu da se pristupi promeni Ustava odlučuju sva veća na odvojenim sednicama.

Ako veća ni posle ponovnog pretresa ne postignu saglasnost, predlog da se pristupi promeni Ustava usvojen je ako se sa njim saglase Veće naroda i najmanje druga dva veća, od kojih jedno mora biti veće u čiji delokrug spadaju pitanja u pogledu kojih se predlaže promena Ustava.

Ako se ni posle ponovnog pretresa pe postigne saglasnost između Veća naroda i najmanje druga dva veća, od kojih jedno mora biti veće u čiji delokrug spadaju pitanja u pogledu kojih se predlaže promena Ustava, predlog da se pristupi promeni Ustava ne može se ponovno staviti na dnevni red pre isteka jedne godine od dana pretresa.

2. Na osnovu prihvaćenog predloga da se pristupi promeni Ustava, tekst nacrta promene Ustava utvrđuje Veće naroda i stavlja ga na javnu diskusiju.

Posle sprovedene javne diskusije tekst nacrta promene Ustava pretresaju veća radnih zajednica i Društveno-političko veće i daju svoje mišljenje o njemu.

Kad dobije mišljenje od ostalih veća, Veće naroda utvrđuje predlog za promenu Ustava.

Ako se između Veća naroda i ostalih veća ne postigne saglasnost o promeni Ustava, veća obrazuju od jednakog broja članova svakog veća zajedničku komisiju, kojoj se poverava sastavljanje predloga za rešavanje spora.

Ako se u zajedničkoj komisiji ne postigne saglasnost ili ako jedno od veća ne prihvati tekst koji je predložila komisiji, promena Ustava usvojena je ako je u istovetnom tekstu izglasana u Veću naroda i u najmanje druga dva veća, od kojih jedno mora biti veće u čiji delokrug spadaju pitanja na koja se odnosi predlog za promenu Ustava.

Promena Ustava je usvojena u veću ako za nju glasaju dve trećine svih članova veća.

Ako se ni posle dva uzastopna pretresa sva veća odnosno Veće naroda i najmanje druga dva veća, od kojih jedno mora biti veće u čiji delokrug spadaju pitanja na koja se odnosi predlog za promenu Ustava, ne saglase sa promenom Ustava, predlog se ne može ponovno staviti na dnevni red pre isteka jedne godine od dana obustave pretresa predloga.

Ako se po isteku jedne godine od dana obustave pretresa predloga za promenu Ustava, po ponovljenom predlogu ni posle dva uzastopna pretresa ne saglase sa promenom Ustava sva veća odnosno Veće naroda i najmanje druga dva veća, od kojih jedno mora biti veće u čiji delokrug spadaju pitanja na koja se odnosi predlog, sva veća Savezne skupštine se raspuštaju.

3. Promenu Ustava proglašava Veće naroda.

4. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 210. do 214. Ustava.

AMANDMAN XIII

1. Svake četiri godine biraju se svi članovi veća skupština.

2. Niko ne može više od dva puta uzastopno biti član iste skupštine.

AMANDMAN XIV

1. Članovi Veća naroda imaju u odnosu na republičku odnosno pokrajinsku skupštinu koja ih je izabrala prava i dužnosti iz člana 200. st. 2. i 3. Ustava.

2. Odredba člana 201 stav 1 Ustava primenjuje se na članove Veća naroda, a odredba člana 201. stav 2. Ustava primenjuje se na članove svih veća Savezne skupštine.

AMANDMAN XV

Ostvarujući samoupravljanje radni ljudi u radnoj organizaciji kao celini i organizacijama udruženog rada u njenom sastavu određuju pitanja o kojima odlučuju neposredno i poveravaju određene funkcije upravljanja radničkom savetu, odnosno prema prirodi delatnosti radne organizacije drugom odgovarajućem organu upravljanja, a određene izvršne funkcije njemu odgovornim kolegijalnim i inokosnim organima, koje bira radnički savet.

Radni ljudi u radnoj organizaciji ustanovljavaju organe upravljanja radne organizacije i organizacija udruženog rada u njenom sastavu, određuju njihov delokrug i vreme na koje se ti organi biraju, i utvrđuju uslove i način njihovog izbora odnosno razrešenja.

Zakonom se može odrediti poseban postupak i način imenovanja i razrešenja inokosnog izvršnog organa radne organizacije koja vrši poslove od posebnog društvenog interesa.

Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe člana 90. stav 1, člana 92. st 4. do 8. i člana 93. Ustava.

AMANDMAN XVI

1. Za vršenje zadataka i poslova iz oblasti Ustavom utvrđenih isključivih prava i dužnosti federacije odgovorne su i republike u okviru njihovih prava i dužnosti utvrđenih ustavom i saveznim zakonom.

2. U oblastima u kojima federacija po Ustavu donosi potpune zakone, republike uređuju odnose ako nema saveznog zakona ili ako su za to ovlašćene saveznim zakonom.

3. Federacija donosi osnovne zakone kad je, radi obezbeđivanja osnovnih sloboda i jednakosti u ostvarivanju ustavnih prava građana, radnih ljudi i njihovih zajednica, kao i radi obezbeđivanja jedinstva privrednog sistema i tržišta i jedinstvenih osnova društveno-ekonomskog i političkog sistema, potrebno da se savezni zakon neposredno primenjuje. Kad radi ostvarivanja ovih ciljeva nije potrebno da se savezni zakon neposredno primenjuje, federacija donosi opšti zakon.

Federacija donosi zakonike kojima se uređuju odnosi iz pojedinih oblasti pravnog sistema u celini. Kad se zakonikom uređuju i odnosi u oblastima u kojima federacija donosi osnovne zakone, zakonik se može doneti samo ako o tome prethodno odluči Savezna skupština po postupku utvrđenom za promenu Ustava.

4. Izvori i vrste prihoda društveno-političkih zajednica utvrđuju se zakonom u skladu sa načelima iz člana 27. stav 3. Ustava.

Republika može u slučajevima koje odredi ustav republike odrediti granice u kojima društveno-političke zajednice mogu utvrđivati svoje prihode i druga sredstva za podmirivanje društvenih potreba.

Federacija ustanovljava izvore i vrste prihoda društveno-političkih zajednica koji se ostvaruju oporezivanjem sredstava radnih organizacija, kao i proizvoda i usluga u prometu. Ako je to neophodno radi obezbeđivanja jedinstva tržišta ili radi sprečavanja ili otklanjanja poremećaja odnosa na tržištu, federacija može odrediti granice u kojima društveno-političke zajednice mogu utvrđivati svoje prihode i druga sredstva iz ovih izvora.

5. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 125. i 132. st. 3, 4. i 5. Ustava.

AMANDMAN XVII

U gradu koji ima više opština statutom grada može se, u skladu sa republičkim ustavom, utvrditi da grad, kao posebna društveno-politička zajednica, vrši funkcije i poslove od interesa za grad kao celinu, i u skladu s tim mogu se utvrditi prava i dužnosti grada i odnosi grada i opština.

Ovim se zamenjuje odredba člana 102. Ustava.

AMANDMAN XVIII

1. Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina i Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo nastale su u zajedničkoj borbi naroda i narodnosti Jugoslavije u narodnooslobodilačkom ratu i socijalističkoj revoluciji i, na osnovu slobodno izražene volje stanovništva — naroda i narodnosti pokrajina i federalne Srbije, udružile su se u Socijalističku Republiku Srbiju u okviru Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

2. Autonomne pokrajine su socijalističke demokratske društveno-političke zajednice sa posebnim nacionalnim sastavom i drugim osobenostima, u kojima radni narod ostvaruje društveno samoupravljanje, uređuje pokrajinskim zakonima i drugim propisima društvene odnose, obezbeđuje ustavnost i zakonitost, usmerava razvitak privrede i društvenih službi, organizuje organe vlasti i samoupravljanja, obezbeđuje ravnopravnost naroda i narodnosti, stara se o pripremanju i organizovanju odbrane zemlje i o zaštiti Ustavom utvrđenog poretka i vrši druge poslove od zajedničkog interesa za politički, privredni i kulturni život i razvitak pokrajine — osim poslova od interesa za republiku kao celinu koji se utvrđuju republičkim ustavom.

Prava i dužnosti autonomne pokrajine utvrđuju se pokrajinskim ustavnim zakonom u skladu sa načelima Ustava Jugoslavije i sa republičkim ustavom.

Za vršenje zadataka i poslova iz oblasti Ustavom utvrđenih isključivih prava i dužnosti federacije, na teritorijama autonomnih pokrajina odgovorne su i autonomne pokrajine u okviru svojih prava i dužnosti, utvrđenih u skladu sa ustavom.

Federacija štiti Ustavom utvrđena prava i dužnosti autonomnih pokrajina.

U slučaju nesaglasnosti saveznog zakona i zakona pokrajine, do odluke Ustavnog suda Jugoslavije primenjuje se savezni zakon.

3. Teritorija autonomne pokrajine ne može se menjati i bez saglasnosti skupštine autonomne pokrajine.

4. Autonomna pokrajina ima vrhovni sud i druge pravosudne organe. Vrhovni sud pokrajine vrši za teritoriju pokrajine prava i dužnosti republičkog vrhovnog suda. Način obezbeđivanja jedinstvene primene zakona od strane vrhovnog suda pokrajine i vrhovnog suda republike utvrđuje se u skladu sa republičkim ustavom.

Pokrajinska skupština ima pravo da pred Ustavnim sudom Jugoslavije pokreće postupak za ocenjivanje ustavnosti i zakonitosti. Isto pravo ima pokrajinsko izvršno veće osim u pogledu ocenjivanja ustavnosti i zakonitosti pokrajinskih zakona.

Pokrajinskim ustavnim zakonom može se, u skladu sa republičkim ustavom, odrediti da pokrajinski vrhovni sud vrši određena prava u pogledu ocenjivanja saglasnosti propisa i drugih opštih akata donetih u pokrajini sa pokrajinskim ustavnim zakonom i drugim pokrajinskim zakonima.

5. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 111. i 112. Ustava.

AMANDMAN XIX

1. U Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji narodi i narodnosti su ravnopravni.

U skladu sa ravnopravnošću naroda i narodnosti u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji na narodnosti se primenjuju načela koja se odnose na narode Jugoslavije, a koja su izražena u

— prvoj alineji preambule,

— završnom delu uvodne rečenice i alineji trećoj i sedmoj stava 1. odeljka I Osnovnih načela Ustava,

— stavu 1. odeljka VI Osnovnih načela Ustava,

— članu 113. stav 1. Ustava, i

— članu 252. stav 1. Ustava.

2. Radi ostvarivanja ravnopravnosti naroda i narodnosti, zakonom i statutom društveno-političke zajednice i opštim aktima radnih i drugih organizacija obezbeđuje se primena ravnopravnosti jezika i pisama naroda i narodnosti na područjima na kojima žive pojedine narodnosti, i utvrđuju se način i uslovi njihove primene.

3. Pripadnici narodnosti imaju, u skladu sa ustavom republike i sa zakonom, pravo na upotrebu svog jezika u ostvarivanju svojih prava i dužnosti, kao i u postupku pred državnim organima i organizacijama koje vrše javna ovlašćenja.

Izvor

• Službeni list Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, godina XXIV, broj 55, Beograd, ponedeljak, 30. decembar 1968.