Ruska revolucija i njeno poreklo 5
| ←< literatura | RUSKA REVOLUCIJA I NjENO POREKLO Pisac: Aleksej Jelačić |
-
Mapa I -
Mape II i III (u okviru iste slike)
Uz mapu I
[uredi]Jezgro Ruske Carevine sačinjavala je moskovska velika kneževina, čiji je osnivač knez Danilo (sin svetog kneza Aleksandra Njevskog) umro godine 1303. Kao baštinu Danilo je držao samo grad Moskvu (spominje se prvi put 1147) i najbližu njegovu okolinu, ali je osvojio još i mali komad zemljišta prema severo-istoku. Knez Jurje (1303—1325) proširuje granice kneževine prema zapadu, jugo-zapadu, i jugo-istoku; Ivan (1328—1341) kupuje pojedina mesta na zemljištu drugih kneževina. Dimitrije Donski osvaja nešto zemljišta na obema obalama Volge, te priključuje Moskvi veliku kneževinu Vladimirsku na slivu reke Kljazme (1363—1389). Vasilije I proširuje granice gotovo u svima pravcima, naročito duž srednje Volge i na desnoj obali donje Oke (Njižnji Novgorod), i duž gornje Suhone sa gradom Volohda (1389—1425); Vasilije II (1425—1462) prelazi na desnu obalu gornje Oke, pa osvaja i suzdaljske zemlje između Volge i donjeg toka Oke i Kljazme. Ivan III (1462—1505) dodaje tome veliku kneževinu Tversku (1485), i ogromne prostore Novgradske i Vjatske Republike, sve do Severnog Ledenog Mora, Ladoškog Jezera, i Uralskih Planina; on počinje da osvaja i male mnogobrojne kneževine u bazenu gornje Oke. Ova osvajanja dovršava Vasilije III, njegov sin (1505—1533), koji osvaja još i veliku kneževinu Rjazansku, na srednjoj Oki (1520) i Republiku Pskov na zapadu, duž obala jezera Pejpus (1510). Ivan Grozni (1533—1584) i car Todor (1584—1598) znatno proširuju granice Carstva prema jugu u Divlje Polje, prema jugo-istoku po obalama srednje i donje Volge, prema istoku preko Uralskih Planina u Sibir. Ceo bazen Volge i Kame, prostrane južno-ruske stepe, delovi takozvane »Slobodske Ukrajine« (pokrajina bliže današnjem Harkovu), Donska Oblast (bazen Dona bez njegova ušća), bazen Tereka, desna obala reke Urala, prostor između Urala reke i donje Volge, sve to ulazi u okvir Moskovske Carevine. U isto vreme počinje kolonizacija ovih ogromnih predela, te se stvaraju začeci kozaštva na Donu i Uralu. Prelaz preko planina Urala, i osvojenje tatarskog Sibirskog Carstva, delo je bogatih trgovaca Strogonova i kozaka Jermaka (u XVI veku). Nakon više od pola veka zatim, drugi car iz loze Romanova — Aleksije Mihajlović (1645—1676) — oduzima od Poljaka veliku kneževinu Smolcnsku i grad Kijev; po ugovoru pak sa ukrajinskom kozačkom Skupštinom (»Radom«), sakupljenom u Perejaslavlju (1654), uvodi on u krilo Carevine levoobalsku Ukrajinu, čije se kozačko stanovništvo nalazilo u vazalnoj zavisnosti od Poljske. Petar I (1682—1725), prema ugovoru sa Švedskom u Ništatu (1721), dobija i ostale obale Ladoškog Jezera, deo Finske do Viborga, obale Njeve, Estonsku, Lotišku sa Rigom, i Monsundsko Ostrvlje. Za vreme carice Ane (1730—1740) Rusiji se pripajaju opširne stepe i pustare po Srednjoj Aziji, na istok od reke Urala (1731); a po Beogradskome Miru (1739), Rusija dobija neke zemlje na donjem Dnjepru. Za Jelisavete (1741—1761), prema ugovoru sa Švedskom, nakon dvogodišnjeg ratovanja, Rusija proširuje svoje granice u Finskoj. Za Katarine II, tri deobe Poljske (1772, 1793, 1795) predaju Rusiji čitav sliv Dnjepra sa desnim pritokama mu Sožju i Pripeću (Bela Rusija, Volinj), sliv južnog Buga (Podolija), delove sliva Visle i Njemena (Bela Rusija, Litva); a prema miru u Kučuk-Kajnardži (1774), nakon završetka prvog Rusko-turskog Rata, dobija i ušće Dnjepra, kao i neke zemlje na donjem Bugu. Godine 1783 dolazi osvojenje Krima, prostora između donjeg Dnjepra i Azovskog Mora, ušća Dona, te desne obale Kubanji. Osvojenja iz godine 1783 potvrđena su mirovnim ugovorom u Jašu, nakon drugog Rusko-turskog Rata, te je njime dobijena obala Crnog Mora (između Buga i Dnjestra), gde je osnovana Odesa. Za Pavla I (1796—1801) Rusiji je (1801) dobrovoljno pristupila Đurđijanska Carevina. Za Aleksandra I (1801—1825) Rusija osvaja ostalu Finsku, i Besarabiju; a odlukom Kongresa u Beču (1815), Rusiji je dodeljen deo Poljske na Visli sa Varšavom (na mapi je, pogreškom crtača, istočna granica ovog dela Poljske pomaknuta odviše prema zapadu). Na Kavkazu i u Zakavkazju, Rusija u nekoliko navrata proširuje svoju teritoriju, naročito duž Kaspijskog Jezera (Baku). Za Nikole I (1825—1855) i Aleksandra II (1855—1881), završava se pokorenje gorskih kavkaskih plemena, a u Zakavkažju Rusija dobija jermenske predele (1829) i okruge Batum i Kars (1878). Sve se to vidi na prednjoj mapi, dok osvojenja u Sibiru i u Srednjoj Aziji, koja neprestano napreduju i rastu, počevši od cara Mihajla (1613—1645) pa do cara Aleksandra III (1881—1894), nisu zabeležena na mapi.
Pre stupanja na presto Petra I, Rusija je imala u doba smrti njegove 265.126 kv. milja;
u doba smrti njegove 275.571 kv. milja;
u doba Ane 290.802 kv. milja;
u doba Jelisavete 294.497 kv. milja;
u doba Katarine II 305.794 kv. milja;
u doba Aleksandra I 339.871 kv. milja;
u doba Nikole I 375.774 kv. milja;
u doba Aleksandra II 389.311 kv. milja;
Uz mape II i III
[uredi]Mapa II prikazuje u shematičkom obliku Drugu Rusku Revoluciju u Evropskoj Rusiji i na Kavkazu; a III mapa u Sibiru. Predeli koje je Rusija izgubila i koji nisu ušli u Sovjetsku Federaciju jesu: Finska, Estonska, Lotiška, Litvanska, i Poljska, kojoj su — prema mirovnom dogovoru u Rigi od marta 1921 — pripali delovi Bele Rusije, Holmska Rusija, i delovi Volinja, te Besarabija osvojena od Rumuna, nakon formalne odluke lokalnog sabora, i okrug Kars, osvojen od Turaka. Nije se dalo na jednoj i istoj mapi prikazati, kako su se kretale granice pojedinih teritorija, na koje se Rusija privremeno delila, u toku Građanskog Rata, niti mnogobrojni pokretni frontovi ovog rata; zato smo se ograničili na obeležavanja središta pojedinih vojsaka ili državnih organizacija: tako su zabeležena glavna mesta Antantina iskrcavanja i austrougarskih okupacijonih trupa u Odesi (1919, 1918), češkoslovačkih legija u Katerinburgu i Čeljabinsku (1918—1919), nemačkih okupacijonih trupa u Kijevu (1918), dobrovoljačkih i »belih« vojsaka i vlada Djenjikina u Katerinodaru (1918) i Taganrogu (1919), Kolčaka (u Omsku 1918—19), Judenića (u Pskovu 1919), Milera (u Arhangeljsku 1919—20), Vrangela (u Sevastopolju 1920), Antantina ekspedicijona kora (u Omsku 1919), sovjetskih vlada i vojsaka u Petrogradu, Moskvi, Kijevu, Irkutsku, i Čiti, vlade Odbora Konstituante u Samari, i Direktorijuma u Ufi (1918), kozačkih vojsaka: Donske u Novočerkasku (1917—1919), Kubanske u Katerinodaru (1917—1920), Terske u Vladikavkazu (1917—1920), Uralske u Uralsku (1917—1919), Orenburške u Orenburgu (1917—1919), Zabajkalske u Čiti (1917—1920), i najzad privremeno nezavisnih republika Jermenske u Erivanu (1918—1920), Đurđijanske (koja je čak bila primljena i u Ligu Naroda) u Tiflisu (1918—1921), Azerbejdžanske u Baku (1918—1920), i Ukrajinske u Kijevu, koja se zvala Ukrajinskom Narodnom Republikom (»U. N. R.«), pod Radom (1917—18) i Direktorijumom (1918—19), i »Ukrajinskom Državom« (»U. D.«) pod nametnutim od Nemaca »Hetmanom« Skoropadskim (1918).