Ravenski dokument

RAVENSKI DOKUMENT

UVOD

1. „Da i oni svi jedno budu, kao što si Ti, Oče, u meni i ja sam u Tebi, neka i svi jedno budu u nama da svijet vjeruje da si me Ti poslao“ (Jn 17, 21).

Odajemo blagodarnost trojedinome Bogu koji nas je sabrao - članove Zajedničke Međunarodne Komisije za teološki dijalog između Rimokatoličke Crkve i Pravoslavne Crkve - da možemo odgovoriti zajedno u poslušanju na ovu molitvu Gospoda. Svesni smo da naš dijalog ponovo započinje u svetu koji se duboko promenio u poslednje vreme. Procesi sekularizacije i globalizacije, i izazov postavljen novim susretima između Hrišćana i vernika drugih religija, zahtevaju da učenici Hristovi svedoče o svojoj veri, ljubavi i nadi uz novu hitnost. Neka bi Duh vaskrslog Gospoda da silu našim srcima i umovima i doneo plodove jedinstva u odnosu između naših Crkava, tako da zajedno možemo služiti jedinstvu i miru celokupne ljudske porodice. Neka bi nas isti Duh vodio ka punom izražavanju tajne eklesijalnog (crkvenog) zajedništva, koje sa blagodarnošću ispovedamo kao čudesan dar Božiji svetu, tajnu čija lepota zrači naročito u svetosti Svetih, na koju su svi pozvani.

2. Prateći plan koji je usvojen na njenom prvom sastanku na Rodosu 1980. godine, Zajednička Komisija je počela sa upućivanjem tajne crkvene kinonije u svetlu tajne Svete Trojice i Evharistije. Ovo je omogućilo dublje razumevanje crkvenog zajedništva, kako na nivou lokalne zajednice i njenog episkopa, tako i na nivou odnosa između episkopa i između pomesnih Crkava nad kojima svaki predsedava u zajedništvu sa Jednom Božijom Crkvom koja se prostire širom vaseljene (Minhenski dokument, 1982). U cilju razjašnjavanja prirode zajedništva, Zajednička Komisija je podvukla odnos koji postoji između vere, svetih tajni - naročito tri svete tajne hrišćanske inicijacije - i jedinstva Crkve (up. dokument iz Barija, 1987). Proučavajući svetu tajnu rukupoloženja u svetotajinskoj strukturi Crkve, Komisija je jasno ukazala na ulogu apostolskog prejemstva kao garancije kinonije cele Crkve i njenog kontinuiteta sa Apostolima u svakom vremenu i mestu (Valamski dokument, 1988). Od 1990. do 2000., glavna tema o kojoj je Komisija raspravljala bila je „unijatstvo“ (Balamandski dokument, 1993; Baltimorski, 2000), tema koju ćemo dalje razmatrati u bliskoj budućnosti. Sada nastavljamo temu koja je postavljena na kraju Valamskog dokumenta, i osvrćemo se na crkveno jedinstvo, sabornost i vlast.

3. Na osnovu ovih zajednički potvrda naše vere, moramo sada izvući eklesiološke i kanonske posledice koje proističu iz svetotajinske prirode Crkve. Pošto Evharistija, u svetlu Svetotrojične tajne, ustanovljuje kriterijum crkvenog života kao celine, kako institucionalne strukture vidljivo odražavaju tajnu ove kinonije (pričasništva, zajedničarenja)? Pošto se jedna i sveta Crkva ostvaruje u svakoj pomesnoj Crkvi koja slavi Evharistiju i u isto vreme u kinoniji svih drugih Crkava, kako život Crkava izražava ovu svetotajinsku strukturu?

4. Jedinstvo i raznovrsnost, odnos između jedne Crkve i mnogo pomesnih Crkava, taj konstitutivni odnos Crkve, takođe postavlja pitanje odnosa između vlasti inherentne u svakoj crkvenoj instituciji i sabornosti koja teče iz svete tajne Crkve kao zajednice. Pošto termini „vlast“ i „sabornost“ pokrivaju veoma široku oblast, počećemo sa definisanjem načina kako ih mi razumemo.

(Pravoslavni učesnici su osetili da je važno da naglase da je korišćenje termina „Crkva“, „univerzalna Crkva“, „nedeljiva Crkva“ i „Telo Hristovo“ u ovom dokumentu i u sličnim dokumentima koje je proizvela Zajednička komisija ni na koji način ne podriva samo-shvatanje Pravoslavne Crkve kao jedne, svete, saborne i apostolske Crkve, o čemu govori nikejski Simvol Vere (Vjeruju). Sa katoličke tačke gledišta, primenjuje se ista samosvest: jedna, sveta, saborna i apostolska Crkva ‘živi u katoličkoj crkvi’ (Lumen Gentium, 8; ovo ne isključuje priznanje da su elementi istinite Crkve prisutni van katoličke zajednice.)

I. TEMELjI SABORNOSTI I VLASTI

1. Sabornost

5. Termin sabornost ili sinodalnost potiče od reči „sabor“ (synodoz na grčkom, concilium na latinskom), koja primarno označava okupljanje (sabranje) episkopa koji vrše naročitu odgovornost. Takođe je moguće, međutim, shvatiti termin u smislu obraćanja svim članovima Crkve (up. ruski termin соборност). Shodno tome prvo ćemo govoriti o sabornosti označavajući da svaki ud Tela Hristovog, na osnovu krštenja, ima svoje mesto i valjanu odgovornost u evharistijskoj kinoniji (communio na latinskom). Sabornost odražava Svetotrojičnu tajnu i u njoj nalazi svoje konačno utemeljenje. Tri ličnosti Svete Trojice su „nabrojane“, kako je Sv. Vasilije Veliki rekao (O Svetom Duhu, 45), bez naznačavanja da „druga“ ili „treća“ ličnost implicira bilo kakvo umanjivanje ili podređenost. Slično tome, postoji takođe poredak (tadžis) među pomesnim Crkvama, koji međutim, ne implicira na nejednakost u njihovoj crkvenoj prirodi.

6. Evharistija izobražava Svetotrojičnu kinoniju ostvarenu kod vernih kao organskom jedinstvu nekoliko članova od kojih svaki ima sposobnost rukovođenja, službu ili svešteničku službu, potrebnu u njihovoj raznovrsnosti i različitosti radi prosvećivanja svih u jednom eklesijalnom Telu Hristovom (up 1 Kor 12, 4-30). Svi su pozvani, angažovani i smatraju se odgovornim - svako na različit ali nimalo manje istinski način - u zajedničkom dostignuću dela koja, kroz Svetog Duha, čine prisutnim u Crkvi službu Hristovu „put, istinu i život“ (Jn 14, 6). Na taj način se sveta tajna spasonosne kinonije (salvific koinônia) sa Blagoslovenom Svetom Trojicom ostvaruje u čovečanstvu.

7. Čitava zajednica i svaka ličnost u njoj nosi „svesnost Crkve“ (ekklesiastike synedesis), kako to naziva grčko bogoslovlje, ili sensus fidelium u latinskoj terminologiji. Snagom Krštenja i Potvrđenja (Miropomazanja) svaki član Crkve ima oblik autoriteta/vlasti u Telu Hristovom. U ovom smislu, svi verni (a ne samo episkopi) su odgovorni za veru koju su izrazili na svom Krštenju. Naše je opšte učenje da Narod Božiji, primivši „pomazanje koje dolazi od Svetoga“ (1. Jn 2, 20.27), u zajednici sa svojim pastirima, ne može da greši u pitanjima vere (up. Jn 16, 13).

8. U objavljivanju vere Crkve i u pojašnjavanju pravila hrišćanskog življenja, episkopi imaju specifičan zadatak božanske ustanove. „Kao prejemnici apostola, episkopi su odgovorni za zajednicu u apostolskoj veri i za vernost zahtevima života u skladu sa Jevanđeljem.“ (Valamo Document, n. 40)

9. Sabori su osnovni način na koji se ostvaruje zajednica među episkopima (up. Valamo Document, n. 52). Jer „pripajanje apostolskoj zajednici spaja sve episkope povezujući episkope lokalnih Crkava sa kolegijumom apostola. Oni takođe obrazuju kolegijum ukorenjen Duhom „jednom za svagda“ u apostolskoj grupi, jedinstvenog svedoka vere. Ovo ne znači da bi oni samo trebalo među sobom da se ujedine u veri, čistoti, misiji, izmirenju, već da oni dele istu odgovornost i istu službu u Crkvi“ (Munich Document, III, 4).

10. Ova saborna dimenzija života Crkve pripada njenoj duboko-ukorenjenoj prirodi. Takoreći, ona je osnovana voljom Hristovom radi Njegovog naroda (up. Mt 18, 15-20), čak iako su njena kanonska ispunjenja po prevashodstvu takođe određena istorijom i socijalnim, političkim i kulturološkim kontekstom. Ovako definisana, saborna dimenzija Crkve može da se pronađe na tri nivoa crkvene zajednice, mesnom/lokalnom, oblasnom i vaseljenskom/univerzalnom: na mesnom nivou dijeceze poverene episkopu; na oblasnom nivou grupe mesnih/lokalnih Crkava sa njihovim episkopima koji „prepoznaju prvog među sobom“ (Apostolski Kanon 34); i na vaseljenskom/univerzalnom nivou, gde oni koji su prvi (protoi) u različitim oblastima, zajedno sa svim episkopima, sarađuju u onome što se tiče čitave Crkve. Na ovom nivou takođe, protoi treba da prepoznaju prvog među sobom.

11. Crkva postoji na mnogim i različitim mestima, što pokazuje njenu sabornost. Bivajući „katoličanska“, ona je živi organizam, Telo Hristovo. Svaka mesna/lokalna Crkva, kada je u zajednici sa drugim lokalnim Crkvama, je projava Jedne i nepodeljive Crkve Božije. Biti „katoličanski“ stoga znači biti u zajednici sa jednom Crkvom svih vremena i svih mesta. Zbog toga, raskidanje evharistijske zajednice znači ranjavanje jednog od suštinskih svojstava Crkve, njene sabornosti.

2. Vlast

12. Kada govorimo o vlasti, to se odnosi na edžhousia (vlast), kao što je opisano u Novom Zavetu. Vlast Crkve potiče od njenog Gospoda i njene Glave, Isusa Hrista. Primivši Njegovu vlast od Boga Oca, Hristos ju je razdelio posle Njegovog Vaskrsenja, Svetim Duhom, sa Svojim Apostolima (Jovan 20:22). Kroz Apostole ona je preneta na episkope, njihove naslednike, a kroz njih na celu Crkvu. Isus Hristos Gospod naš je vršio ovu vlast na različite načine kojima se, do njihovog eshatološkog ispunjenja (1 Korićanima 15:24-28), Carstvo Božije razotkriva svetu: učenjem (Matej 5:2, Luka 5:3); činjenjem čuda (Marko 1:30-34, Matej 14:35-36); proterivanjem nečistih duhova (Marko 1:27, Luka 4:35-36); opraštanjem grehova (Marko 2:10, Luka 5:24); i vođenjem učenika putevima spasenja (Matej 16:24). U saglasnosti sa ovlašćenjem koji su dobili od Hrista (Matej 28:18-20), vršenje vlasti predate apostolima a kasnije i episkopima uključuje propovedanje i učenje Jevanđelja, osvećenje kroz Svete Tajne (posebno Evharistije) i u pastirskom rukovođenju vernih (Luka 10:16).

13. Vlast u Crkvi pripada samome Isusu Hristu, jed(i?)noj Glavi Crkve (Efescima 1:22, 5:23). Kroz Njegovog Svetog Duha, Crkva kao Njegovo Telo ima učešća u Njegovoj Vlasti (Jovan 20:22-23). Vlast u Crkvi ima za cilj prizivanje celog čovečanstva Isusu Hristu (Efescima 1:10, Jovan 11:52). Vlast koja je povezana sa blagodaću koja se dobija rukopolaganjem nije privatna svojina onih su je primili, niti je ona nešto što se delegira od zajednice; zapravo, to je dar Svetog Duha koji se upotrebljava za službu (diakonia) zajednice i nikada van nje. Njeno vršenje uključuje učešće cele zajednice, kako je episkop u Crkvi i Crkva je u episkopu (Sv. Kiprijan, Ep. 66:8).

14. Vršenje vlasti u Crkvi, u ime Hrista i silom Svetog Duha, mora, u svim oblicima i na svim nivoima, biti služba (diakonia) ljubavi, kao i Hrista (Marko 10:45, Jovan 13:1-16). Vlast o kojoj govorimo, pošto odražava božansku vlast, ne može postojati u Crkvi sem u ljubavi između onog ko je vrši i onih nad kojima se vrši. To je dakle vlast bez dominacije, bez fizičke ili moralne prinude. Pošto je učestvovanje u edžousia-i raspetog i proslavljenog Gospoda, Kome je data sva vlast na nebu i zemlji (Matej 28:18), ona može i mora pozivati na poslušanje. U isto vreme, zbog Otelotvorenja i Krsta, ona se dosta razlikuje od vladara naroda i moćnika u ovome svetu (Luka 22:25-27). Iako se ova vlast zasigurno poverava ljudima koji, zbog slabosti i greha, su često pod iskušenjem da je zloupotrebe, ona je samom svojom prirodom evanđeoski identitet između vlasti i službe i time konstituiše fundamentalnu normu Crkve. Za hrišćane, pravilo je da služe. Vršenje i duhovna efikasnost crkvene vlasti su time osigurani kroz slobodan pristanak i voljnu saradnju. Na ličnom nivou, ovo se pokazuje kao poslušnost vlasti Crkve da bi se pratio? Hristos Koji je bio poslušan Ocu do smrti i smrti na Krstu (Filipljanima 2. glava, 8)

15. Vlast unutar Crkve zasnovana je na Reči Božijoj, prisutnoj i živoj u zajednici učenika. Sveto Pismo je otkrivena Reč Božija, kao što ju je Crkva, kroz Duha Svetoga koji je prisutan i aktivan u njoj, raspoznala u živom Predanju primljenom od Apostola. U srcu ovog Predanja je Evharistija (up. 1 Kor 10, 16-17; 11, 23-26). Vlast Svetog Pisma proističe iz činjenice da je to Reč Božija koju, čitana u Crkvi i od strane Crkve, prenosi Jevanđelje spasenja. Kroz Sveto Pismo, Hristos se obraća sabranoj zajednici u srcu svakog vernika. Crkva, kroz Duha Svetoga prisutnog u njoj, autentično tumači Sveto Pismo, odgovarajući na potrebe vremena i mesta. Stalni običaj Sabora da ustoličuju Jevanđelja usred sabranja potvrđuje kako prisustvo Hrista u Svojoj Reči, koja je potrebna tačka upućivanja za sve njihove razgovore i odluke, tako u isto vreme potvrđuje i vlast Crkve da tumači ovu Reč Božiju.

16. U svom božanskom Domostroju, Bog hoće da Njegova Crkva ima ustrojstvo orijentisano prema spasenju. Ovom suštinskom ustrojstvu pripada vera propovedana i svete tajne slavljene u apostolskom prejemstvu. Vlast u crkvenom zajedništvu povezana je sa ovim suštinskim ustrojstvom: njeno vršenje regulisano je kanonima i pravilima Crkve. Neke od ovih odredbi mogu se drugačije primeniti u skladu sa potrebama crkvene zajednice u različitim vremenima i mestima, pod uslovom da se suštinsko ustrojstvo Crkve uvek poštuje. Stoga, kako pričasnost (zajedničarenje?) u svetim tajnama pretpostavlja zajedničarenje u istoj veri (up. Dokument iz Barija, nap.29-33), tako isto, da bi postojalo puno crkveno opštenje, mora postojati, među Crkvama, recipročno priznavanje kanonskih zakonodavstava u njihovim legitimnim različitostima

II. TROSTRUKO OSTVARIVANjE SABORNOSTI I VLASTI

17. Istakavši temelj sabornosti i vlasti u Crkvi, i primetivši kompleksnost sadržaja ovih termina, moramo sada odgovoriti na sledeća pitanja: Kako institucionalni elementi Crkve vidljivo izražavaju i služe svetu tajnu kinonije (pričasništva)? Kako kanonske strukture Crkava izražavaju svoj svetotajinski život? U tu svrhu napravili smo razliku između tri nivoa crkvenih institucija: onog koji je pomesna Crkva oko svog episkopa; onog oblasti (regije) koja obuhvata nekoliko susednih pomesnih Crkava; i onog celog naseljenog sveta (vaseljene - ekumene) koja obuhvata sve pomesne Crkve.

1. Lokalni (pomesni) nivo

18. Crkva Božija obitava tamo gde je zajednica (community) sabrana zajedno u Evharistiji, predvođena preko, direktno ili kroz njihove prezvitere, episkopa legitimno postavljenih unutar apostolskog prejemstva, učeći veru primljenu od Apostola, u zajedništvu sa drugim episkopima i njihovim Crkvama. Plod ove evharistije i ovog sveštenstva je da sabere u jedno autentično zajedništvo (communion) vere, molitve, misije, bratske ljubavi i uzajamne pomoći, sve one koji su primili Duha Hristovog u Krštenju. Ova zajedništvo je okvir u kome se sav crkveni autoritet projavljuje. Zajedništvo je kriterijum za njegovo ostvarenje.

19. Svaka lokalna Crkva ima kao svoju misiju da bude, po milosti Božijoj, mesto gde se Bogu služi i odaje poštovanje, gde se Jevanđelje blagovesti, gde se Svete Tajne proslavljaju, gde se istinski nastoji da se ublaži svetska patnja, i gde svaki vernik može naći spasenje. To je svetlost svetu (upor. Mt 5,14-16), kvasac (upor. Mt 13,33), sveštenička zajednica Božija (upor. 1Pet 2,5 i 9). Kanonske norme su one koje određuju cilj i obezbeđuju ovu misiju.

20. Po dobrodejstvenosti istinitog Krštenja, koje čini njega ili nju udom Hristovim, svaka krštena osoba je pozvana, shodno darovima jednoga Svetoga Duha, da služi unutar zajednice (upor. 1.Kor 12,4-27). Na taj način kroz zajednicu, pri čemu su svi članovi u službi jedan drugome, lokalna Crkva se već projavljuje „sinodalna“ (synodal) ili „saborna“ (conciliar) u svojoj strukturi. Ova „sabornost“ (synodality) ne pokazuje sebe samo u odnosima solidarnosti, uzajamne podrške i komplementarnosti koje različite sveštene službe imaju između sebe. Zasigurno, prezviterijum je sabor episkopa (upor. Sv Ignjatije Antiohijski, Tralijancima, 3), i đakon je njegova „desna ruka“ (Didascalia Apostolorum, 2, 28, 6), tako da prema preporuci sv. Ignjatija Antiohijskog, sve se savršava u saglasju (upor. Efescima, 6). Sabornost, međutim, koja obuhvata sve članove zajednice pod vlašću (tj. koji su u poslušanju) episkopa, koji je prvi i glava (kephale) lokalne Crkve, jeste preduslov Crkvenog zajedništva. U skladu sa Istočnom i Zapadnom tradicijom aktivno učešće laika, kako muškaraca tako i žena, od monaških i posvećenih lica, dejstvuje u eparhiji i parohiji kroz mnoge forme službe i misije.

21. Darovi članova zajednice imaju svoje ishodište u Svetome Duhu, i usmereni su na dobrobit svih. Ove činjenice bacaju svetlost kako na potrebitost tako i na granice autoriteta svakoga pojedinca u Crkvi. Tamo ne bi trebalo da bude niti pasivnosti niti zamene funkcija, niti omalovažavanja niti gospodarenja nekoga nad nekim. Svi darovi i sve službe Crkve sabrane su u jedno pod službom episkopa, koji služi zajedništvu lokalne Crkve. Svi su pozvani da se obnove Svetim Duhom u Svetim Tajnama (sacraments) i da prebivaju u neprekidnom pokajanju (metanoia), tako da njihova zajednica u istini i ljubavi (prema Bogu i bližnjima) obitava.

2. Regionalni nivo

22. Budući da Crkva sebe otkriva kao sabornu (katoličansku) u zajednici (liturgijskom sabranju) lokalne Crkve, ova sabornost mora da istinski projavljuje sebe u zajednici (jedinstvu) sa drugim Crkvama koje ispovedaju istu apostolsku veru i dele istovetno crkveno ustrojstvo, počinjući sa takvim vernim udelom u praktikovanju svakidašnje odgovornosti za misiju u oblasti koja im pripada (upor. Minhenski dokument III, 3, i Valamo dokument nn. 52 i 53). Jedinstvo među Crkvama je izraženo kroz hirotoniju episkopa. Ova hirotonija je darovana shodno kanonskim odredbama preko tri ili više episkopa, ili najmanje dva episkopa (upor. 4. pravilo Prvog Vas. sabora), koji delaju u ime episkopskog tela (ili sabora episkopa) i naroda Božijeg, koji su primili svoju službu od Svetoga Duha kroz polaganje ruku apostolskim prejemstvom. Kada je ovo ostvareno u skladu sa kanonima, jedinstvo među Crkvama u pravoj veri, svetim tajnama i crkvenom životu je osigurano, kao i živa zajednica sa prethodnim generacijama.

23. Takvo čvrsto jedinstvo između nekoliko lokalnih Crkava, gde svaka Saborna Crkva bitiše na određenom prostoru, izraženo je kroz izvesno iskustvo: učešće episkopa susednih eparhija na hirotoniji episkopa lokalne Crkve; pozivanje episkopa iz drugih Crkava da saslužuju na liturgijskim sabranjima lokalne Crkve; poziv se proteže na verujuće iz ovih drugih Crkava da uzmu učešća u trpezi evharistije; razmena poslanica (pisama) prilikom hirotonije; i pribavljanje materijalne pomoći.

24. Jedan kanon koji je prihvaćen i na Istoku i na Zapadu, izražava odnos između lokalnih Crkava u regionu: „Episkopi svakoga naroda treba da znaju Prvoga između njih i da ga smatraju kao glavu, i ništa važnije da ne čine (=ne preduzimaju) bez njegovog mišljenja, nego svaki neka čini samo ono što se tiče njegove eparhije i njoj područnih mesta. Ali ni onaj (Prvi episkop) neka ne čini ništa bez znanja sviju (ostalih episkopa). Jer tako će biti jednodušnost i proslaviće se Bog, kroz Gospoda, u Svetome Duhu, Otac i Sin i Sveti Duh.“ (Apostolski kanoni 34)

25. Ova norma, koja se projavljuje u nekoliko formi u kanonskoj tradiciji, primenjuje se u svim odnosima između episkopa (biskupa) jednog regiona, bilo koje oblasti (episkopije), mitropolije, ili patrijarhata. Njegova praktična primena se može naći u „sinodima“ ili „saborima“ jedne oblasti, regiona ili patrijarhata. Činjenica da je sastav regionalnog sinoda uvek suštinski episkopalan, čak i kada obuhvata i druge članove Crkve, otkriva nam prirodu sinodalnog autoriteta. Samo episkopi (biskupi) imaju (deliberative) pravo glasa. Autoritet sinoda je baziran na prirodi episkopalne službe po sebi, i manifestuje kolegijalnu prirodu episkopata u službi zajedništva Crkava.

26. Sinod (Sabor) u sebi podrazumeva učešće svih episkopa jedne oblasti. Vodi se načelom konsenzusa i saglasnosti (jednomislija) koje je označeno evharistijskim proslavljanjem, kao što je implicirano završnom doksologijom u gore pomenutom 34. Apostolskom pravilu. Ipak, ostaje činjenica da je svaki episkop u svojoj pastirskoj brizi sudija, i odgovoran pred Bogom za poslove njegove vlastite eparhije (upor. Sveti Kiprijan Kartaginski, Posl. 55,21); otuda je on čuvar sabornosti u njegovoj pomesnoj Crkvi, i uvek mora brinuti za svetotajinsko jedinstvo (zajedničarenje) sa drugim Crkvama.

27. Sleduje da regionalni Sinod ili Sabor nema nikakav autoritet nad drugim Crkvenim oblastima. Uprkos tome, razmena informacija i savetovanja među predstavnicima različitih sinoda je manifestacija sabornosti, kao i uzajamna bratska pomoć i milosrđe što bi trabalo biti pravilo meću svim pomesnim Crkvama radi većeg opšteg dobra. Svaki je episkop odgovoran za celu Crkvu zajedno sa svojom sabraćom (kolegama) u jednoj i istoj apostolskoj misiji.

28. U tom smislu nekoliko crkvenih arhiepiskopija to dovodi do jačanja veza zbog zajedničke odgovornosti. Ovo je jedan od faktora uzdizanja patrijaršija u istoriji Crkve. Patrijaršijski sabori su vođeni istim načelima i kanonskim odredbama kao i arhiepiskopski.

29. Potonji vekovi, kako na Istoku tako i na Zapadu, razvili su izvesne nove oblike crkvenog jedinstva (zajedničarenja) meću pomesnim Crkvama. Nove patrijaršije i autokefalne Crkve osnovane su na hrišćanskom Istoku, a u Rimskoj Crkvi skoro su izbili na površinu pojedini primeri sabiranja episkopa (biskupa), Episkopske Konferencije. Ovo nisu, sa stanovišta eklisiologije, tek administrativne podele: one izražavaju duh zajednice Crkve, dok istovremeno poštuju raznolikosti ljudske kulture.

30. U suštini, regionalna sinodalnost, kakvi god bili njeni obrisi i kanonske odredbe, pokazuje da Crkva Božija nije zajednica ličnosti ili lokalnih Crkava odvojena od svojih ljudskih korena. Jer to je zajednica spasenja i zbog tog spasenja je „presazdanje tvari“ (upor. Sv. Irinej Lionski, Protiv jeresi, 1,36,1), koje prihvata ljudsku ličnost u svemu što vezuje njega ili nju za ljudsku stvarnost stvorenu od Boga. Crkva nije samo zbir pojedinaca, ona je sačinjena od zajednica različitih kultura, istorija i društvenih uređenja.

31. U sabranju lokalnih Crkava na regionalnom nivou, sabornost se pojavljuje u svom pravom svetlu. To je izraz prisustva spasenja ne u jednom neujednačenom svetu već u ljudskom rodu kako ga je Bog stvorio i došao da ga spase. U tajni spasenja, ljudska priroda je istovremeno uzeta u svojoj punoći i isceljena od onoga što je greh uneo u nju kroz samodovoljnost, ponos, nepoverenje u druge, agresivnost, ljubomoru, zavist, dvoličnost i mržnju. Crkvena „kinonija“ je dar kojim je ceo ljudski rod sjedinjen, u Duhu vaskrsloga Gospoda. Ovo jedinstvo, obrazovano u Duhu, daleko od jednoličnosti, poziva i otuda čuva - i, na izvestan način, uzvisuje - raznolikost i osobenost.

Univerzalni nivo

32. Svaka pomesna (lokalna) Crkva je u zajedništvu ne samo sa susednim Crkvama, već sa celini lokalnih (pomesnih) Crkava, sa onima sada prisutnim u svetu, onima koje su bile od početka i onima koje će biti u budućnosti, i sa već proslavljenom Crkvom. Prema Hristovoj volji, Crkva je jedna i nevidljiva, uvek i svugde ista. Obe strane ispovedaju u nikejsko-carigradskom simvolu vere da je Crkva jedna i katoličanska (saborna). Njena sabornost obuhvata ne samo različite ljudske zajednice, već i njihovo fundamentalno jedinstvo.

33. Zato je jasno da jedna i ista vera treba biti ispovedana i življena u pomesnim (lokalnim) Crkvama, ista jedinstvena Evharistija treba biti slavljena/služena svugde, i jedno i isto apostolsko služenje/sveštenstvo treba da deluje u svim zajednicama. Pomesna (lokalna) Crkva ne može menjati Ispovedanje vere, formulisano od strane vaseljenskih sabora, iako bi Crkva uvek trebalo da „daje odgovarajuće odgovore na nove probleme, odgovore zasnovane na Sv. Pismu i u skladu i suštinskom kontinuitetu sa ranijim izrazima dogmata“ (Dokument iz Barija, t. 29.). Isto tako, pomesna Crkva ne može jednostranom odlukom promeniti fundamentalne stavove po pitanju oblika sveštenstva/služenja i nijedna pomesna Crkva ne može slaviti/služiti Evharistiju u svojevoljnoj odvojenosti od drugih pomesnih Crkava a da ozbiljno ne utiče na crkveno zajedništvo. Sve ove stvari se tiču same veze zajedništva- a time i samog bića Crkve.

34. Upravo zbog ovog jedinstva sve Crkve, kroz kanone, regulišu sve što se tiče Evharistije i svetih tajni, bogosluženja i rukopoloženja, predavanja i učenja vere. Jasno je zašto su u ovom domenu potrebna kanonska pravila i disciplinarne norme.

35. tokom istorije, kada su se pojavili ozbiljni problemi koji su uticali na univerzalno (opšte) zajedništvo i slogu između Crkava - bilo po pitanju autentičnog tumačenja vere, ili službi i njihovog odnosa prema celoj Crkvi, ili zajedničkoj disciplini koju zahteva vernost Jevanđelju - obraćalo se vaseljenskim saborima. Ovi sabori su bili vaseljenski, ne samo zato što su sabirali episkope iz svih oblasti, i naročito pet velikih katedri, Rima, Konstantinopolja, Aleksandrije, Antiohije i Jerusalima, prema drevnom crkvenom poretku. Bili su vaseljenski i zato što su njihove odluke po pitanju učenja i formulacije zajedničke vere, naročito u suštinskim stvarima, obavezuju sve Crkve i sve verne, uvek i svugde. Zato odluke vaseljenskih sabora ostaju normativne.

36. Istorija vaseljenskih sabora pokazuje šta treba da bude smatrano njihovim posebnim karakteristikama. Ovu stvar treba proučavati dalje, u budućem dijalogu, uzimajući u obzir evoluciju crkvenih struktura tokom skorijeg vremena na Istoku i na Zapadu.

37. Vaseljenskost odluka jednog sabora biva prepoznata u procesu prihvatanja, dugotrajnog ili kratkotrajnog, u kome narod božiji kao celina, kroz osvrtanje, razmatranje, diskutovanje i molitvu, priznaje u ovim odlukama jednu apostolsku veru pomesnih Crkava, koja je uvek bila ista i čiji su episkopi učitelji (didaskaloi) i čuvari. Ovaj proces prihvatanja se drugačije tumači na istoku i na zapadu, shodno njihovima odgovarajućim kanonskim predanjima.

38. Sabornost ili sinodalnost zato uključuje mnogo više od sabiranja episkopa. Ona takođe uključuje i njihove Crkve. Prvi su nosioci i glasovi ovih drugih. Odluke episkopa (mn.) moraju biti prihvaćene u životu Crkava, naročito u njihovom bogoslužbenom životu. Svaki vaseljenski sabor,prihvaćen za takav, u pravom i punom smislu, jeste, shodno tome, izraz i služenje zajedništvu cele Crkve.

39. Suprotno eparhijskom i oblasnom sinodu, vaseljenski sabor nije „institucija“ čija se učestalost može regulisati kanonima; on je pre „događaj“, keros (kairos) nadahnut Svetim Duhom koji vodi Crkvu kako bi porodio u sebi institucije koje su mu potrebne i koje odgovaraju njegovoj prirodi. Ovaj sklad između Crkve i sabora je tako dubok da, čak i nakon prekida između Istoka i Zapada koji je učinio nemogućim održavanje vaseljenskih sabora u strogom smislu reči, obe Crkve su nastavile da održavaju sabore (koncile) kad god bi se pojavila ozbiljna kriza. Ovi sabori su okupljali episkope iz pomesnih Crkava u opštenju sa katedrom Rima, ili, iako shvaćeno na drugačiji način, sa Carigradskom katedrom, ponaosob. U Rimokatoličkoj Crkvi, neki od ovih sabora održanih na Zapadu smatrani su vaseljenskim. Ovakva situacija, koja je obavezivala obe strane Hrišćanstva da sazovu sabore pogodne za svaku od njih, favorizovala je neslaganja koja su doprinela međusobnoj otuđenosti. Mora se tragati za sredstvima koja dozvoljavaju ponovno uspostavljanje vaseljenskog (ekumenskog) koncenzusa.

40. Tokom prvog milenijuma, univerzalno opštenje Crkava u uobičajenom toku događaja održavano je kroz bratske odnose između episkopa. Ovi odnosi, među samim episkopima, između episkopa i njihovih odnosnih primusa, a takođe između samih protosa u kanonskom poretku svedočili su da je rana Crkva, gajila i učvršćivala crkveno opštenje. Istorija beleži savetovanja, pisma i apele glavnim katedrama, naročito onoj Rima, što jasno izražava solidarnost koju kinonija stvara. Kanonske odredbe poput uključivanje imena episkopa glavnih katedri u diptihe i saoštavanje ispovedanja vere drugim patrijarsima kada su povod bili izbori, su konkretni izrazi kinonije.

41. Obe strane se slažu da je ovaj kanonski poredak bio priznat od strane svih u eri nepodeljene Crkve. Dalje, slažu se da je Rim, kao Crkva koja „predsedava u ljubavi“ prema izrazu Sv. Ignjatija antiohijskog (Rimljanina, Prolog), zauzima prvo mesto u poretku, i da je biskup Rima stoga bio prvi (protos) među patrijarsima. Oni se ne slažu, međutim, oko tumačenja istorijskih dokaza iz ove ere vezano za prerogative biskupa Rima kao prvog, stvar koja je već bila shvaćena na različite načine u prvom milenijumu.

42. Sabornost na univerzalnom nivou, vršena na vaseljenskim saborima, implicira na aktivnu ulogu biskupa Rima, kao prvog (protos) među episkopima glavnih katedri, u koncenzusu okupljenih biskupa. Iako episkop Rima nije sazvao vaseljenske sabore u prvi vekovima i nikada lično nad njima nije predsedavao, on je, međutim, bio tesno uključen u proces donošenja odluka sabora.

43. Primat i sabornost su međusobno međuzavisni. Zbog toga se primat na različitim nivoima života Crkve, pomesnim, oblasnim i univerzalnim, mora uvek razmatrati u kontekstu sabornosti, a sabornost isto tako u kontekstu primata.

Što se tiče primata na različitim nivoima, želimo da potvrdimo sledeće tačke:

1. Primat (prvenstvo) na svim nivoima jeste praksa koja je čvrsto zasnovana na kanonskom predanju Crkve.

2. Dok je činjenica o primatu na univerzalnom nivou prihvaćena i od Istoka i od Zapada, postoje razlike u razumevanju u odnosu na način na koji treba da bude izvršen, kao i u odnosu na njenu bogoslovsku kao i na utemeljenost u Svetom Pismu.

44. U istoriji Istoka i Zapada, najmanje do devetog veka, niz prerogativa je bio priznat, uvek u kontekstu sabornosti, u skladu sa uslovima tih vremena, za protosa ili kefali (glavu) svakog od uspostavljenih crkvenih nivoa: pomesno, za episkopa kao protosa svoje eparhije u odnosu na njegove prezvitere i narod; oblasno, za protosa svake mitropolije u odnosu na episkope njegove oblasti, i za protosa svake od pet patrijaršija, u odnosu na mitropolita svake ograničene oblasti i univerzalno, za episkopa Rima kao protosa (prvog) među patrijarsima. Ovo razlikovanje nivoa ne umanjuje svetotajinsku jednakost svakog episkopa ili sabornost svake pomesne Crkve.

ZAKLjUČAK

45. Ostaje da se pitanje uloge biskupa Rima u communion svih Crkava izuči sa većom dubinom. Šta je specifična uloga biskupa „prve katedre“ u eklisiologiji kinonije i u pogledu onoga što smo rekli o sabornosti i vlasti u ovom tekstu? Kako učenje prvog i drugog Vatikanskog koncila o univerzalnom primatu treba shvatiti i živeti u svetlu crkvene prakse prvog milenijuma? Ovo su krucijalna pitanja za naš dijalog i za naše nade u obnavljanje punog opštenja (zajedničarenja) među nama.

46. Mi, članovi Zajedničke Međunarodne Komisije za teološki dijalog između Rimokatoličke Crkve i Pravoslavne Crkve, ubeđeni smo da gore navedena izjava o crkvenom opštenju, sabornosti i vlasti predstavlja pozitivan i značajan napredak u našem dijalogu, kao i da obezbeđuje čvrstu osnovu za buduće raspravljanje o pitanju primata na univerzalnom nivou Crkve. Svesni smo da još ostaje puno teških pitanja koja treba da se razjasne, ali se nadamo da, podržani molitvom Gospoda „Da svi jedno budu … da svijet vjeruje“ (Jn 17, 21), i bivajući poslušni Svetom Duhu, možemo graditi nakon sporazuma koji je već postignut. Ponovo potvrđujući i ispovedajući da je „jedan Gospod, jedna vjera, jedno krštenje“ (Eph 4, 5), odajemo slavu Bogu Svetoj Trojici, Ocu, Sinu i Svetome Duhu, koji nas je okupio zajedno.

Izvor

• Novine „Pravoslavlje“, broj 977