Politička prošlost Hrvata 14

Matija Gubec

I u Hrvatskoj se pogoršao koncem srednjeg i početkom novoga veka položaj seljaka. Malo po malo oni su u srednjem veku privredno i politički postali potpuno ovisni od svoga plemstva. Zemlja je bila u rukama plemića, seljak ju je obrađivao za plemićki račun davajući mu određeni deo prihoda i radeći kulukom i na njegovim imanjima. Ništa seljak nije mogao kupiti, a ništa prodati bez gospodarevog posredovanja. Ovom privrednom ropstvu pridružilo se i političko preko mnogobrojnih feudalnih prava, koja su plemići dobili od države počevši od policiske službe do suđenja. I Hrvatska onog vremena kao i ostale evropske zemlje raspadala se u mnogobrojne manje i veće feudalno upravne jedinice, u kojima su feudalni gospodari bili gotovo neograničeni gospodari.

I pored feudalnog pritiska kod hrvatskih seljaka nije se izgubilo osećanje da su i oni bili nekad slobodni ljudi. Povučeni u sebe, u svoje domove i sela, zagorski seljaci preko kućnih zadruga i seoske solidarnosti, odražene u „skupčinama“ očuvali su demokratsku, slobodarsku žicu svojih nekadašnjih slovenskih pradedova. Feudalizam nije bio u stanju da ih duhovno zarobi, iako ih je privredno-politički potčinio. Zato ne gube nadu da će doći i njihovo doba „seljačke pravice“ a na feudalni poredak gledaju kao na društveno nasilje, koje se mora ukloniti.

Seljački nemiri u XVI veku u Srednjoj Evropi delovali su i na seljake u Hrvatskom Zagorju. Reformacija, istina nije uhvatila kod njih korena, ali ni katolička crkva nije tamo mogla da stekne tako veliki uticaj kao u Bosni i Dalmaciji. I suviše se bila identifikovala sa tadanjim feudalnim društvom u Hrvatskoj, primajući na sebe i jedan deo odgovornosti za nepravde, koje je to društvo činilo hrvatskim seljacima.

Turske provale prepunile su meru patnji seljaka u Hrvatskom Zagorju. Neprestani turski upadi, paljenja i robljenja pustošili su sela po pitomom Zagorju, ometali rad na polju a, pored toga, došli su još razni kuluci, zidanje gradova, prehranjivanje vojske itd.. U tim teškim vremenima bar da je plemstvo imalo više razumevanja za seljaka i njegove nevolje. Mesto toga, ono je s njima gore postupalo „nego li sa marvom“, kako reče ostrogonski nadbiskup Antun Vrančić kralju Maksimilijanu. Nasilja susedgradskog vlastelina Franje Tahija izazvala su 1573 ustanak seljaka. Na čelo pokreta stavio se Matija Gubec iz Stubice, a pobunjenu seljačku vojsku predvodio je Ilija Gregorić. Ustanici su hteli da pobune i susedne štajerske i kranjske seljake; provalili su u južnu Štajersku, ali je Gregorić tamo bio odbijen. Hrvatski ban i zagrebački biskup grof Juraj Drašković digao je protiv ustalih seljaka na noge plemićku vojsku iz cele Hrvatske. Ova vojska razbila je pod voćstvom hrvatskog podbana Gašpara Alapića Matiju Gupca kod Stubičkih Toplica 9 februara 1573. Ovim ustaničkim porazom slomljena je kičma pokretu Matije Gupca. Počela je plemićka osveta, i bila je surova i nemilosrdna. Stotine sela je popaljeno, hiljade seljaka poubijano a sam Matija Gubec, „seljački kralj“, pretrpeo je na Markovom trgu u Zagrebu mučeničku smrt. Njega su na porugu kao i njegovog sapaćenika od pre pedeset godina u Vojvodini Dožu, metnuli na usijani presto, a na glavu mu postavili usijanu krunu. Tako je svršio Matija Gubec seljački vođ Hrvatskog Zagorja 1573.

Seljački pokret 1573 imao je svoju socijalno-političku osnovu. Zagorski seljaci su želeli da ukinu feudalizam oduzimajući plemstvu privredne i političke povlastice i da stvore slobodnog seljaka i jaku državu preko snažne centralne vlasti. Jednom rečju oni teže zavođenjem staleške jednakosti izjednačenjem poreskih i vojnih obaveza, stvaranjem centralne upravne i sudske vlasti, formiranje modernog društvenog i državnog uređenja u Hrvatskoj. Plemstvo je bilo protivu toga. Ono je slomilo seljački pokret, ali nije uspelo ubiti u seljaku uverenje da feudalna država mora da se menja. Videćemo kad sama dinastija pristupi izgrađivanju moderne Habzburške Monarhije, seljaštvo će biti na njenoj strani a ne plemićkoj.

Seljačka buna u Hrvatskom Zagorju ostavila je dubok trag na njegovo seljaštvo. Ono će i docnije pokazivati svoje buntarstvo i svoje slobodarske težnje protiv gospode. Na tim socijalno-političkim nagonima hrvatskog seljaštva, miroljubivim, humanitarnim, opšte čovečanskim i seljačkim izgradiće se u XX veku hrvatski seljački pokret.