Istorija hrišćanske crkve za srednje škole po Smirnovu, Pobedonoscevu i drugim piscima 3
| ←< Drugi period | ISTORIJA HRIŠĆANSKE CRKVE ZA SREDNjE ŠKOLE PO SMIRNOVU, POBEDONOSCEVU I DRUGIM PISCIMA Pisac: nepoznati autor |
Crkve Pravoslavnih Slovena >→ |
Glava prva: Odvojenje Zapadne crkve od Istočne i pokušaji njihovog izmirenja.[uredi]
Najvažniji događaj u istoriji hrišćanstva srednjega veka, jeste nesrećni razdvoj, što je u IX i XI veku izvršila zapadna crkva, odelivši se sasvim od istočne.
Do kraja VIII veka, sav hrišćanski svet pod upravom vizantijske imperije, živeo je u najtešnjoj crkvenoj zajednici. Sedmi vaseljenski sabor (788), bio je poslednji sjajan spomenik, ove opšte zajednice hrišćanske. Posle ovoga sabora, rimska crkva, malo po malo, počela se udaljavati od duhovnog jedinstva sa istočnom crkvom. Uzrok ovome, bila je otvorena težnja papa, da neograničeno vladaju na istoku kao što vladahu na zapadu. Ova težnja njihova, najočitije se obelodanila u sporu sa carigradskim patrijarhom Fotijem.
Nu, i pre toga, javlja se među njima razdor, kome uzrok valja tražiti u davnašnjoj narodnoj mržnji između Rimljana i Grka, – od kada Rimljani (146 g. pre R. H.) osvojiše Grčku, i dalje, od kada car Konstantin (332 god.) prenese stolicu carstva iz Rima u Vizantiju, a Teodosije veliki (392 g.) podeli carevinu na istočnu i zapadnu polutinu između svoja dva sina. Docnije pak, nastavi se crkvena nesuglasica još i time, što rimski episkopi (pape) potražiše i nađoše zakrilja u zapadnih franačkih kraljeva, protiv domaćih talijanskih (lombardskih) knezova, pa i protiv grčkog cara. A borba zbog ikona, pobila beše jako cenu grčkoj vladi u Italiji i uzdigla moć papinu. No sem toga, bliži uzroci razdoru bili su, što su se rimpape i patrijarsi često prepirali zbog starešinstva, tražeći svakom prilikom povod, da jedan drugoga unize; a to je naročito činio rimpapa, dokazujući starešinstvo Rima, nad svima drugim metropolama time, što je tamo bila najpre stolica careva rimskih, a po predanju, tamo je grob sv. Petra. Ovim uzdizanjem rimske crkve nad ostalima – saborskim i ravno – apostolskim crkvama, promenuo se malo po malo i ustav zapadne crkve, sasvim po monarhijsko-aristokratskom kroju, pobivši uvaženje saborima, episkopima, kao i nižem sveštenstvu; rimpapa je postao crkveni a posle i svetski despota, a episkopi, kardinali i legati njegovi činovnici.
Uz to se na zapadu, uvukoše i gde koja odstupanja u dogmama pravoslavne vere kako nam je ostala od sv. otaca i vaseljenskih sabora, pa za tim su došle manje i veće razlike u obredima crkvenim. Sve ovo činjeno je od strane papa s namerom, da se nađe što više povoda za razdvoj; i da se zapadni hrišćani priviknu, da gledaju na istočnu crkvu kao na šizmatičku (odpadničku), a u rimpapi da vide jedinoga pravog i zakonitog, crkvenog poglavara hrišćanstva.
Ovako je bilo stanje stvari, kad se oko polovine IX veka ukaže prilika, da se zapeti odnosi između jedne i druge crkve, gotovo sasvim raskinu. Za vreme mladoljetstva grkoga cara Mihaila III (sina carice Teodore), upravljao je državom njegov ujak i namesnik Varda (Barda), zao i pokvaren čovek. Tadašnji carigradski patrijarh Ignjatije, javno je izobličavao bezakonja dvorska, pa jednom prilikom (857 g.), ne dade namesniku Vardi pričešće. Na to silni velikaš u ime carevo zbaci Ignjatija i postavi za patrijarha Fotija, vrlo učena i sposobna čoveka, koji je bio pre toga državni sekretar. Novi patrijarh, po starinskom običaju, izvesti tadašnjeg rimskog papu Nikolaja I o svome postavljanju. Ovaj papa bio je moćan, odrešit i vlastoljubiv čovek; on je sve zapadne episkope bio sebi podvlastio, pa sada jedva dočeka priliku, da se umeša u poslove istočne crkve. On ne htedne da prizna Fotija za zakonitog patrijarha, već zahtevaše da se vrati Ignjatije. S jedne i s druge strane razdraženost postane još veća, kada bugarski car Boris (Mihailo), bivši u ratu s Grcima, započne s rimpapom da pregovara, kako bi Bugarsku odvojio, ne samo od političke, već i crkvene veze s Vizantijom, i podčinio je crkvenom starešinstvu Rima. Iz toga se zapodene između patrijarha i pape jetka pismena prepirka, koja se izmetne brzo u uzajamnu grdnju i anatemisanje putem poslanica i proglasa svima ostalim episkopima, a najposle i na crkvenom saboru skupljenom u Carigradu od istočne, a u Rimu – od zapadne crkve. Na saboru u Carigradu (867 g.), Fotije optuži poglavare zapadne crkve zbog raznih jeresi, n. pr. što su dopustili da se u simbolu vere uvuče docniji pogrešni dodatak o proizlaženju sv. Duha od Oca i Sina (filioque), što uvode drugčije poste (u Subotu), što ne dopuštaju sveštenstvu da se ženi, i t. d. – Time se pređašnja lična raspra između pape i patrijarha, izmetula sada u dogmatsku raspru između grčke i latinske crkve. Carigradski sabor prokune rimpapu Nikolu i osudi, da se zbaci, no ova osuda, naravno, nije imala na zapadu snage. Međutim grčki car Mihailo bide ubijen, a na njegovo mesto postane car Vasilije Maćedonac. Ovaj opet povrati patrijarha Ignjatija, pa zamoli novoga papu Adrijana II, da se ceo spor nanovo izvidi. Usled toga, bude ponovo sazvan crkveni sabor u Carigradu (869) i osudi patrijarha Fotiju. Nu, dobri odnosi između Rima i Carigrada, nisu dugo trajali, jer se raspra zbog Bugarske opet nastavi. Po smrti patrijarha Ignjatija (878.), Fotije opet sedne na patrijaršeski presto, pa sad se pusti u mirne pregovore sa papom; no pošto je ovaj neodstupno tražio, da bugarsku podčini crkvenoj vlasti Rima, to se dalji pregovori i odnosi između Rima i Carigrada prekinu, i papa prokune patrijarha Fotiju i njegove pristalice.
Posle toga, nije se više zapodirala raspra do polovine XI veka. A tada, patrijarh Mihailo Ćerularije počne opet javno da izobličava jeres i vlastoljublje rimskih prvosveštenika, pa u poslanici (pismu) upućenoj južno-talijanskim episkopima, sem onih prestupa, što je pre dva veka Fotije osudio, optuži papu još i za upotrebu presnog leba u pričešću, za grešno prisvajanje vlasti, nekakvog Hristovog i sv. Petra – namesnika na zemlji i drugih nepravilnosti u crkvi. Tada (1053 g.), bejaše rimski papa Lav IX, koji je već smišljao, kako bi se papska vlast uzdigla nad svima ostalim crkvama i svetovnom vlašću hrišćanstva. U tome ga je rukovodio lukavi i smeli njegov sekretar Hildebrant, docnije papa Gligorije VII. Na to papa odgovori anatemom na patrijarha i svu istočnu crkvu. Poslanici (legati) papini, ne uspevši da pretnjom sklone patrijarha da se pokori, bace pisanu anatemu (bulu) na presto sv. Sofije; a Ćerularije sa ostalim istočnim patrijarsima, odgovori papi istim načinom, – prokletstvom (1054 g.). I od toga doba, istočna i zapadna crkva ostale su formalno razdvojene, na veliku štetu hrišćanstva; a naročito na štetu slovenskih naroda, što se najbolje ogleda u strasnoj (fanatičkoj) mržnji Hrvata protiv svoje rođene braće – Srba.
Krstaški ratovi, naročito četvrti, svršio se zauzećem Carigrada krstonoscima. Tim je pojačana bila davnašnja mržnja između Grka i Latina. Krstaši osvojivši Carigrad, proteraše iz prestonice patrijarha i sve grčko sveštenstvo, opljačkaše sve dragocenosti i pozatvaraše pravoslavne crkve, goneći hrišćane, da priznadu nad sobom papsku vlast. Na ostrvu Kipru, spaljivahu žive hrišćane, koji ne htedoše priznati papu za svoga crkvenog starešinu. Kad su Grci ponovo zauzeli Carigrad, imperatori su nekoliko puta pokušali, da se obe crkve izmire, ali u tome ne uspeše. Od mnogih, naročito su značajni pokušaji činjeni za vreme Paleologa: Mihaila VII i Jovana VII.
Mihailo Paleolog, pošto istera krstaše iz Carigrada, da bi se održao u vlasti, naumi da podčini grčku crkvu rimpapi; a kad se sveštenstvo i narod usprotive tome, Mihailo počne silom primoravati protivnike, da priznadu papu. Tri patrijarha, jedan za drugim, behu zbačeni, zbog stalnosti u pravoslavnoj veri. Drugi su javno bili šibani, mučeni, tučeni, progonjeni, u zatočenje odvođeni ili ubijani. Najzad, skupiše nekakav akt sa potpisima o pristanku za izmirenje i tadašnji papa Grigorije X sazove, tim povodom, nazovi Vaseljenski Sabor u Lionu (1274 g.). Imperatorski izaslanici, došav u Lion, bez svakog razmišljanja i otpora od svoje strane, priznadoše papu i potpisaše rimski simbol vere sa umetkom od Oca i Sina (filioque). Međutim, sabor odobri Grcima, da i dalje mogu u svojim crkvama, upotrebljavati simbol bez umetka i vršiti crkvene obrede po starom običaju i praktici crkvenoj. U tome umre Mihailo i izmirenje crkava propadne. Šta više, pravoslavno sveštenstvo ne htede učestvovati pri njegovoj sahrani, a na Latine ponovo baciše prokletstvo.
Opasnost od Turaka, koji se sa sviju strana primicahu Carigradu da ga osvoje, nagnalo je Jovana VII Paleologa, da se ponovo obrti papi i zatraži od njega pomoći, žrtvujući Pravoslavlje. Papa Evđenije IV, rado dočeka ovu priliku i stupi u pregovore o izmirenju crkava, sazvavši odmah Sabor u Ferari. (1438 g.). Iduće godine, pojavi se kuga u Ferari i sabor bude premešten u Florenciju. Na sabor je došao i sam imperator sa carigradskim patrijarhom i 20 drugih episkopa istočne crkve. Prema uzvišenom zadatku i važnosti posla, sabor je bio sastavljen iz veoma neznatnog broja članova, svega 150 predstavnika raznih crkava. Istočna crkva, sa svojim prostranim oblastima, kao: Rusijom, Bugarskom, Vlaškom i Moldavskom i Gruzijom, imala je samo po jedan glas. Tri patrijarha ne dođoše na sabor i mesto njih, imperator bez ikakva punomoćija i pristanka odsutnih patrijaraha odredi zamenjenike, koji će ih na saboru zastupati. S početka je na saboru sve bilo u redu i sporna pitanja pretresana su svestrano i dostojanstveno. Ali, čim se uvidelo, da je u sporu o ishođenju sv. Duha, pobeda na strani Grka, odmah se pribeglo nasilju. Imperator je zapovedao i pretio; papa oduzme pomoć istočnim episkopima, koje je izdržavao o svom trošku. Obrazovani i odvažni branilac pravoslavlja Marko, episkop efeski bio je udaljen iz sabor; a ostalima je bilo zabranjeno da se prepiru sa Latinima, Takvim načinom, prinudiše episkope istočne crkve, koji su na saboru florenskim prisustvovali, da potpišu umetak „od oca kroz Sina“, i što je najvažnije, oni dadoše i svoj pristanak da se jerarhija istočne crkve, podčini crkvi u Rimu. Spoljna – obredna strana obeju crkava, ostala je ne dirnuta. Akt o sajedinjenju crkava, nije potpisao samo Marko Efeski i nekoliko grčkih bogoslova. Ovo izmirenje, bilo je svečano objavljeno u katedralnoj florenstkoj crkvi 6. jula 1439. god. Sa najvećim negodovanjem dočekani su bili članovi sabora istočne crkve, kad su u otadžbinu prispeli. Većina iz njih gorko se kajahu za svoj izdajnički postupak i javno govorahu, da su silom nagnani i obećanjima prevareni, da potpišu odluke sabora florentijskog. Patrijarsi, koji ne bejahu u Italiji, sazovu sabor u Jerusalimu i svečano prokunu florentisku uniju (1443 g.). Uzalud je imperator žrtvovao Pravoslavlje, da pridobije naklonost i saučešće zapada, on se pokazao ladan i nemaran u sudbini Carigrada. Godine 1453, maja 29. Carigrad su osvojili Turci, prešav s vojskom preko trupa poslednjeg Konstantina. Muhamed II kao pobedilac, ušao je u prestonicu Vizantije i na crkvi sv. Sofije, najsjajnijem spomeniku hrišćanstva, pobio mesec i pretvorio u džamiju. Pobeđeni su mogli i dalje ostati u svojoj veri i birati sebi patrijarha, koga je sultan po svojoj volji utvrđivao. Patrijarh i episkopi, koji se tada zatekoše, postaše prestavnici i sudije svemu grčkom narodu. Hrišćani su u prvo vreme zadržali polovinu svojih crkava (hramova); ali, u početku XVI veka, sultan Selim, prepolovio ih i pretvorio u džamije. Ista sudba postigla je i ostale narode i crkve hrišćanske na Istoku, koje i danas snose teški jaram ropstva, nasilja i fanatizma turskog.
Glava druga: Sv. Ćirilo i Metodije. Širenje hrišćanstva među Hazarima, Moravcima, Česima (Bohemcima) i Poljacima.[uredi]
U vremenu, kad se zapadna crkva odvajala iz zajednice sa istočnom, javljaju se novi učitelji i propovednici Pravoslavlja u zemljama zapadnih i južnih Slovena, rođena braća: Sveti Ćirilo i Metodije, prosvetitelji Slovena. Obojica su rođeni u Solunu od plemenitih i pobožnih roditelja. Ćirilo (do kaluđerstva Konstantin), vaspitavao se u carigradskom dvoru zajedno sa maloljetnim Imperatorom Mihailom III. Čuveni naučenjak, docnije patrijarh Fotije, učio ih književnosti (literaturi) i Logici, za tim su slušali filosofiju i matematiku. Obrazovan i darovit, Ćiril je mogao, pomagan dvorom, zauzeti veliki položaj u državnoj službi, ali voleo je da bude sveštenik i primio se za bibliotekara, davajući uz to lekcije iz filosofije. Metodije pak, uskoro posle domaćeg vaspitanja i obrazovanja, primljen bude u vojenu službu i nekoliko je godina upravljao jednom grčko-slovenskom oblašću. U skoro napusti vojenu službu i ode bratu svome Ćirilu u manastir na Olimpu, da se ispašta i Bogu moli. Godine 858. isprati ih imperator Hazarima, da propovedaju i obraćaju Hazare u hrišćanstvo. Kad se otuda vrate, pošalje ih opet imperator, sa istom cilju u Moravsku, gde za kratko vreme pokrste sve Moravce. Ali dolazak grčkih propovednika u Germaniju, nije bio po volji nemačkim episkopima i sveštenicima. Papa Nikolaj, takođe ih nije voleo, za to pozove Ćirila i Metodija u Rim, i oni se krenu na put, noseći sa sobom mošti sv. Klimenta ali ne zateku papu u životu. Naslednik umrloga pape, Adrijan, primi ih veoma ljubazno i odobri slovensku službu, koju su braća s grčkoga bili preveli. Sv. Ćirilo umre u Rimu, a Metodije se vrati Slovenima, da nastavi svoj propovednički rad. Nemiri, koji tada behu u moravskoj, prinude ga da se skloni u Panoniju. Panonski knez Kocelj, primi sv. Metodija i umoli papu, da Metodija postavi za arhiepiskopa panonskog. Nemačko sveštenstvo ozlojađeno ovim postupkom Kocelja, nagovori germanskog imperatora i moravskog kneza Svetopulka, da Metodija progna i njega zatvore. Ali papa Jovan VIII osudi samovoljstvo nemačkih episkopa, a Metodiju vrati pređašnju vlast a po molbi Moravaca, postavi za arhijepiskopa moravskog. Docnije nemačko sveštenstvo optuži Metodija papi, da ne ispoveda simbol vere sa umetkom i od Sina, da ne priznaje vlast pape i služi na slovenskom jeziku sv. službu. Usled toga papa zabrani slovensku službu i pozove Metodija da dođe u Rim. Metodije ode u Rim i pred saborom rimskih episkopa, opravda svoj postupak i vrati se sa pređašnjim pravima i vlašću u Moravsku. Nemačko sveštenstvo, videći da im je sav trud bio u zalud, nagovore Svetopulka da ustane protiv Metodija i tada, u najžešćoj borbi i apostolskom radu, umre Metodije u Aprilu 885 g. Po smrti njegovoj, Nemci proteraju učenike sv. Metodija koji se sklone u Bugarsku.
Hazari iz plemena starih Turaka, stanovahu iz nezapamćenih vremena među Kaspiskim i Crnim morem. Početkom VIII veka, osvojivši krimsko poluostrvo, koje je bilo pod vlašću vizantijskih careva, stupe u bliže odnose sa Grcima. Hazari izdeljeni behu na mnoga plemena, kojima upravljahu zasebni knezovi, a svi priznavahu nad sobom vlast jednoga Hana ili Kagana. Godine 858. hazarski han obrati se u Carigrad s molbom, da mu otuda pošalju učene ljude, koji bi ubedili njegove podajnike, da je vera hrišćanska bolja od mojsijevske i muhamedanske, pošto Judeji i Saracini jednako navaljuju, da ih u svoju veru obrate. Na ovu prosbu, imperator Mihailo III, otprati čuvenog naučenjaka toga doba Konstantina Filosofa. Konstantin s bratom svojim Metodijem, upoznavši se prethodno sa jevrejskim i hazarskim jezikom u Hersonu, izađu pred Hana i posle duge prepirke sa jevrejskim i muhamedanskim propovednicima, obrate ga u hrišćanstvo. Za tim postave hrišćanske sveštenike, koje su sa sobom doveli iz Hersona i odatle se vrate u postojbinu. Ali hrišćanstvo nije dugo trajalo u Hazara; u X veku, oni stalno primiše veru muhamedovu i hrišćanstvo sasvim unište.
Karlo Veliki, pokorivši Moravce, prvi je otpočeo obraćati ih u hrišćanstvo. Po njegovoj želji, episkopi salcburški i pasavski, poslaše im svoje misionare. Ali nemački misionari ili propovednici, nisu znali jezik slovenski, zato služahu službu na latinskom jeziku, koji Moravci ne razumeše, zbog čega i njihova propoved nije imala uspeha. Uz to, davnašnja mržnja Moravaca prema Nemcima, pobudi moravskog kneza Rastislava da se (863 g.) obrati u Carigrad s molbom, da mu pošalju u Moravsku propovednike, koji znaju slovenski jezik. Imperator, Mihailo III s patrijarhom Fotijem, odazovu se ovoj molbi i pošalju u Moravsku Ćirila i Metodija. Pred svoj odlazak u Moravsku, sv. Ćirilo i Metodije, radi uspešnijeg obraćanja u hrišćanstvo, sastave slovensku azbuku (pismena) prevedu na slovenski jezik, odabrana mesta iz Novog Zaveta, za tim Psaltir, Časlovac, Služabnik, Oktoih i druge crkvene knjige. Ovako spremni za propoved, čim dođu u Moravsku, ustanove Bogosluženje na slovenskom jeziku, osnuju škole i otpočnu zasnivati hrišćansku veru, propovedajući Moravcima, njima razumljivom, slovenskim jezikom. Ovo jako obraduje Moravce i oni se krste. Papa Jovan VIII, neobzirući se na protest nemačkog sveštenstva, postavi Metodija (Ćiril je umro u Rimu) za arhiepiskopa moravskog i odobri bogosluženje na slovenskom jeziku. Ova, novoustanovljena arhiepiskopija sa tri episkopa, podčinjena je bila neposredno rimskom papi. U skoro Moravska bude pokorena i razdeljena među Bohemce (Čehe) i Madžare, i tada se tragovi ovih eparhija izgubiše. Moravsku, papa prisajedini oblasti episkopa pasavskog, a docnije praškoj. Godine 1062, osnovana bude zasebna episkopija moravska u Olmucu.
Iz Moravske, hrišćanstvo pređe u Bohemiju (Češku). Bohemski knez, udruži se sa moravskim knezom Svetopulkom protiv Nemaca i tom prilikom upozna i hrišćanstvo. Metodije tada krsti Borivoja i svu njegovu družinu. Pomagani sv. Metodijem, Borivoje i njegova žena Ljutilda, mnogo se truđahu na širenju hrišćanstva u svome narodu, a pred smrt odoše u manastir da se ispaštaju. Po odlasku njihovom u manastir, Bohemci se podeliše na dve stranke (partije): na hrišćane i neznabošce. Vođa prvih, bejaše unuk Borivoja, sv. Venceslav, a vođa drugih – mlađi brat Venceslava, Boleslav. On ubije svoga brata i počne iskorenjavati hrišćanstvo u Bohemiji; ali Oton I, germanski imperator, oružanom silom, nagna Boleslava, da prestane sa gonenjem hrišćana. U vreme Boleslava II Pobožnog, hrišćanstvo je najzad održalo pobedu nad neznaboštvom u Bohemiji, i po odobrenju pape, bude ustanovljena arhiepiskopija u Pragu. Ova dozvola papska, skupo je stala Bohemce, jer se obvezaše, da slovensku službu zamenu službom na latinskom jeziku.
Iz Moravske, hrišćanstvo se počelo širiti u Poljsku, naročito onda, kad se učenici slovenskih apostola, moradoše razbeći iz države moravske. Nu, tek za vreme poljskoga kneza Mjačeslava, pošto se oženi českom kneginjom Dombrovkom hrišćanstvo je počelo širiti i utvrđivati u Poljaka (966 g.). Po smrti Dombrovke, Mjačeslav se oženi ćerkom marakgrofa Ditriha; njenim uticajem i nastojavanjem, crkva poljska, dođe pod vlast rimskog pape i zameni slovensku službu – latinskom. Kao propovednik, stekao je lepu zaslugu među Poljacima sv. Vojteh, po rođenju Čeh.
Takvim načinom, Rimpapa je uspeo, da pokori sebi sve slovenske crkve, osnovane v. Ćirilom i Metodijem i zameni slovensku službu – bogosluženjem na latinskom jeziku. Ali pravoslavnim slovenskim hrišćanima, ostaviše slovenski apostoli najskupocenije blago, – prevod sv. Pisma i crkvenih knjiga, kao zalogu slovenski zajednice u crkvi. Zato ih svi pravoslavni Sloveni poštuju kao prve svoje učitelje i prosvetitelje.
U isto vreme, primiše hrišćanstvo i Mađari. Prvo se krstio njihov knez Đula u Carigradu (950) i otuda poveo sa sobom misionare i episkopa Jerotija, koji se dugo borio s neznaboštvom i praznovericama mađarskog naroda. Sin Đulin – Gejza primi hrišćanstvo, ali je ipak prinosio žrtve idolima. Tek Stevan Sveti (997 – 1.38) oženiv se sestrom germanskog imperatora Henrija II utvrdi hrišćanstvo kod Mađara i podčini crkvu mađarsku papi, koji mu za to pošalje pozlaćenu kraljevsku krunu. Ali se neznaboštvo na mnogim mestima održalo i posle sv. Stefana i tek u vreme vlade kralja Bele, ono je sasvim iščezlo.
U Pruskoj, prvi propovednik hrišćanstva bio je Adalbert, koji je mučenički umro 998 g. Ista sudba postigla je i ostale misionare, koji su docnije propovedali hrišćanstvo u Pruskoj. Početkom XIII veka, herceg mazovecki Konrad, radi obraćanja Prusa u hrišćanstvo, pozove, došavši iz Palestine ritere tevtonskog ordena. Prusi su junački branili svoju religiju, svoju slobodu i narodnost od ovih došljaka, ali rasuti na sitna plemena i bez zajedničke pomoći, većinom izgiboše u krvavoj borbi sa riterima. Koji ostaše živi, postadoše robovi ritera i podčiniše se vlasti papskoj. Porobljene i opustošene njihove zemlje, zauzeše Nemci i naseliše ih nemačkim kolonijama.
U ovo doba primili su veru Hristovu na severu Evrope: Švedi, Norvešci i Danci.
Ostrvo Rigen, bilo je poslednje sklonište idolopoklonstva i neznaboške slobode. Godine 1168 danski kralj Voldemar osvoji ostrvo i spali čuveni hram neznaboški na Rigenu.