Istorija srednjeg veka I a
| ← | ISTORIJA SREDNjEG VEKA I U redakciji: A. D. Udaljcova, J. A. Kosminskog i O. L. Vajnštajna |
→ |
Istorija Srednjeg veka, I deo, u redakciji Udaljcova—Kosminskog— Vajnštajna, pisana je kao udžbenik za sovjetske univerzitete i pretstavlja prvi pokušaj marksističkog tumačenja istorije Srednjeg veka. Pošto gradivo izloženo u prvom delu ovog udžbenika srednjovekovne istorije dobrim delom odgovara programu nastave Srednjeg veka na našim univerzitetima, knjiga je na prvom mestu prevedena za potrebe naših studenata.
Ipak ova „Istorija Srednjeg veka“ neće u potpunosti zadovoljiti potrebe naše univerzitetske nastave, pošto se i naš program nastave Istorije Srednjeg veka znatno razlikuje od sovjetskog. Dok se istorija naroda SSSR na sovjetskim univerzitetima izučava kao poseban predmet, pa je iz ovog pregleda izostala, u našim programima istorija naroda SSSR čini deo programa opšte istorije. Zato će taj nedostatak naknaditi našim studentima „Istorija SSSR, I tom“ od Tihomirova—Dmitrijeva, koja će takođe biti objavljena u našem prevodu. Zatim, u nastavi opšte istorije na sovjetskim univerzitetima proučava se na prvom mestu istorija velikih naroda i država i pritom se naročita pažnja poklanja zemljama oko SSSR, s kojima su sovjetski narodi u svojoj prošlosti imali češćih i neposrednijih veza. U nastavi opšte istorije na našim visokim školama, međutim, posebna se pažnja poklanja narodima i državama s kojima su jugoslovenski narodi u svojoj prošlosti imali svakodnevne ekonomske, političke i kulturne veze, pod čijim su se uticajem oni razvijali, na koje su i sami uticali. I zato, dok, na primer, prikaz francuske, engleske, arapske i, delom, nemačke istorije u ovom udžbeniku potpuno odgovara potrebama naše univerzitetske nastave, prikaz istorije zemalja na Sredozemnom Moru (Španije, Italije itd), a zatim posebno prikaz mletačke, ugarske i papske istorije za naše je studente nedovoljan. To posebno vredi za vizantisku i tursku istoriju koje su ovde date sasvim kratko.
Vizantiska istorija, koja se na Filozofskom fakultetu Beogradskog univerziteta predaje kao poseban predmet, prikazana je u ovom udžbeniku u dve glave (XI i XXX). Te dve glave obuhvataju i istoriju Južnih Slovena, a jedna od njih (XXX) još i ugarsku istoriju i kratak prikaz turskih osvajanja. Istorija Vizantije, Južnih Slovena, Mađara i Turaka tu je ne samo vrlo nepotpuno prikazana već i sa krupnim činjeničkim greškama, tako da su često na osnovu njih izvođeni i pogrešni zaključci. Sem toga, i s gledišta opšteg istoriskog razvitka pogrešno je posmatrati i prikazivati posebnu i samostalnu istoriju čitavih naroda — Srba, Hrvata, Makedonaca i Bugara — u sklopu istorije druge države, u ovom slučaju Vizantiskog carstva, pogotovo kad su pojedini od tih naroda samo u izvesnim periodima svoje istorije priznavali vizantisku vlast. U ovom je udžbeniku istorija Južnih Slovena izneta s vizantiskog gledišta, a ne s gledišta njihovog samostalnog razvitka. Prikazana na taj način, istorija Južnih Slovena se utapa i iščezava u epizodnim ekskursima u vezi sa istorijom Vizantije.
Istorije Slovenaca u knjizi nigde nema. Hrvati i Hrvatska pominju se samo uzgred, na jednom mestu potpuno netačno pod vlašću bugarskog cara Simeona (str. 151), a na drugom u vezi s proširenjem ugarskih osvajanja (str. 347). Slično je u XIII glavi, u vezi s razvitkom mletačke trgovine, uzgred rečeno kako je Venecija oko 1000 g. „očistila Jadransko More od dalmatinskih gusara“. Govoreći u ovom slučaju o događajima jedino s gledišta interesa mletačke trgovine, zauzet je nepravilan stav prema borbi Hrvata protiv mletačkog porobljavanja. Istorija Makedonaca, koji su pod Samuilom imali svoje carstvo, pogrešno je prikazana kao deo bugarske istorije, a Samuilovo Makedonsko carstvo kao nastavak Prvog bugarskog carstva. Bosanska država, pa čak i u doba najvećeg uspona i snage pod Tvrtkom I, u ovoj se knjizi nikako ne pominje. Pored bugarske istorije, koja je ovde takođe prikazana s dosta grešaka, najviše je mesta dato srpskoj istoriji, ali na taj način da su ne samo pojedine činjenice i pojedinačni zaključci mahom pogrešni već je i čitav razvitak srpskog naroda — netačan. Iako se zna za srpsku državu još u IX veku, iako se zna za samostalni razvitak primorskih oblasti, od kojih je Duklja u XI veku bila i kraljevina, ovde se tvrdi da se srpska država stvara tek za vreme Nemanje, u drugoj polovini XII veka, za koje se doba kaže da pretstavlja „etapu prelaza od rodovskog društva na klasno“ (str. 355). I čitav dalji društveni i državni razvitak prikazan je u skladu sa ovim netačnim polaznim tvrđenjem. U takvom prikazu gubi se i značaj „Dušanovog zakonika“. Iako on kao pravni spomenik razvijene feudalne države premaša sve slovenske pravne spomenike toga doba, a po mnogo čemu stoji iznad linije pravnih spomenika drugih zemalja Srednje Evrope, on bi, prema ovom prikazu, značio samo pravnu likvidaciju ostataka ustanova iz rodovskog društva, koji su zbog zaostalog i sporog državnog i društvenog razvitka dugo sačuvani kod Srba.
I po samom izlaganju i po literaturi navedenoj na kraju glava vidi se da se u ruskoj istoriografiji slabo poznaje istorija Južnih Slovena i da se na tom području nije ništa radilo, što joj se kao velikoj istoriografiji može pripisati kao krupan nedostatak. U njoj se, međutim, pokazuju tendencije da se daju merodavni sudovi po svim pitanjima istorije slovenskih naroda.
Iako ove dve glave nemaju praktičnog značaja za naše studente, iz našeg prevoda nisu izostavljene da se ne remeti celina knjige, već su na kraju našeg izdanja donete napomene i ispravke u vezi s glavnim greškama u tekstu.
Na kraju svake glave data je literatura na osnovu koje je udžbenik izrađen. Tu su navedena samo ona dela koja su napisana na ruskom jeziku ili prevedena na ruski. Ta je literatura doneta i u našem prevodu s tim što su pojedina dela koja su prevedena na srpski ili hrvatski jezik citirana prema našim izdanjima.