Istorija Jugoslavije (V. Ćorović) 2.7
| ←<< | ISTORIJA JUGOSLAVIJE Pisac: Vladimir Ćorović |
>>→ |
1. Ličnost kralja Uroša. — 2. Aktivistička politika Mađara na Balkanu. — 3. Sudbina Bosne u sredini XIII veka. — 4. Sukob između Raške i Dubrovačke Republike i pitanje prvenstva između barske i dubrovačke arhiepiskopije. 5. Kralj Uroš u savezu s epirskim gospodarima i Anžujcima. — 6. Kralj Uroš i Mađari. — 7. Lionski sabor. — 8. Poslednje godine Uroševe. — 9. Značaj, privredni i politički, njegove vladavine.
Kralj Uroš bio je sin mletačke princeze Ane Dandolove, a oko god. 1245. oženio se Jelenom, rođakom anžujske dinastije, Francuskinjom, čije pravo poreklo još nije utvrđeno. S obe te strane imao je, dakle, dosta potsticaja da svoju opštu orijentaciju skrene s istoka prema zapadu. I epirski i bugarski uticaj behu u Srbiji prilično kompromitovani; trebalo je stoga tražiti nešto novo i drukčije od toga. Latinsko Carstvo u Carigradu opadalo je tako vidno da više nije pretstavljalo gotovo nikakvu opasnost. Nije, onda, nikakvo čudo što je Uroš svoje nove veze počeo da razvija sa pretstavnicima zapadnih država, sa Anžujcima i sa Mađarima.
Grci se za ovo vreme behu pribrali i počeli dosta živu aktivnost da obnove svoju vlast u Carigradu. Car Jovan Vatac, iza smrti bugarskoga cara Kalimaia I, god. 1246., beše bez velikih napora osvojio celu istočnu i južnu Maćedoniju, a god. 1253. uspeo je da natera i državu epirskog despota Mihaila da mu prizna vrhovnu vlast i otstupi zapadne maćedonske oblasti sa Velesom i Prilepom i Albaniju sa tvrdom Krojom. Stari spletkar Teodor Anđel bi lišen vlasti i zatvoren u jedan manastir. Grci tako postadoše neposredni susedi Srba, prilično opasni sa tim obnovljenim ofanzivnim duhom. Uroš stoga prvo vreme ne ulazi ni u kakve pokušaje protiv njih, čekajući da se učvrsti u vlasti i pravilno oceni novi odnos snaga.
Opustošena Mađarska oporavljala se dosta brzo i već oko sredine XIII veka počinje svoju novu, aktivističku politiku. God. 1246., u vezi sa bugarskim smutnjama posle Kalimanove smrti, kralj Bela upliće se u bugarske poslove i uzima titulu »kralja Bugarske«. Oko god. 1247. obrazovali su Mađari svoj mačvanski banat na području starog Srema ispod Save. Kao njegov upravnik bi postavljen Belin zet, černigovski knez Rostislav Mihailović, koji beše izgubio uporište u svojoj Galiciji. Uz Mačvu, verovatno već tada spojenu sa Beogradom, knez Rostislav dobio je i severoistočni deo Bosne, sa Solima i Usorom, odnosno, otprilike, bivšu tuzlansku oblast. Tada je prvi put stvorena ta nova geografsko-administrativna celina od bogate Posavine, koja je hvatala od Šamca do Beograda, a na jugu ad Usore—Zvornika do Rudnika. U isto vreme Mađari su širili svoju vlast i u Bosni. Kralj Bela je živo radio na papskoj kuriji tokom god. 1246. da se bosanska crkva podvrgne pod vlast kaločke nadbiskupije, »pošto nema nikakve nade da bi se ona zemlja od svoje volje vratila veri«, obećavajući ujedno da će on to, sa svojom crkvom, izvesti silom. Papa je 26. avgusta god. 1247. naredio da se to konačno i učini. (Verovatno s tim u vezi, da naknadi dubrovačkoj arhiepiskopiji oduzetu bosansku crkvu, papa je još 22. marta god. 1247. dodelio dubrovačkoj barsku crkvu.) Uplašen tom merom, osećajući joj pravi politički značaj, ban Ninoslav se obratio papi uveravajući ga da je on dobar katolik, a da se poslužio pomoću »jeretika« samo u borbi protiv neprijatelja. Papa je poverovao i naredio da se obustavi nameravana akcija protiv njega, a uputio je senjskog biskupa i priora splitskih franjevaca da ga obaveste o životu i glasu i verskom držanju banovu.
Dva dana posle tog akta, 29. marta god. 1248., pana je svojim pismom senjskom biskupu Filipu dozvolio upotrebu glagolice, koja je »u Slavoniji posebno pismo, za koje klerici one zemlje uveravaju da ga imaju od svetog Jeronima«. Papa je to učinio na molbu revnog biskupa, uviđajući »da je govor podvrgnut stvari, a ne stvar govoru«. Ovo priznanje slovenske službe u senjskoj biskupiji pretstavlja jedan od najlepših datuma u njenoj istoriji. Nema sumnje da je mudri biskup Filip dobro video značaj otpora svojih ljudi, a verovatno i ljudi u Bosni, protiv tuđeg jezika u crkvi i sa njim tuđe vlasti, i u brizi da svet, zbog mržnje na tuđina, ne pređe u tabor bogumila, predlagao je ovu meru kao najbolje sredstvo da se svet ne odbije od crkve.
Poslednji pomen bana Ninoslava imamo u jednoj njegovoj povelji Dubrovčanima iz marta god. 1249. Iskoristivši nerede iza smrti banove (oko god. 1250.), 11. novembra god. 1253. pisao je mađarski kralj papi kako ima muke sa jereticima Bosne i Bugarske, »protiv kojih se baš sad borimo sa našom vojskom«. Bosna je ovom prilikom stradala, verovatno dobrim delom i zbog unutarnje nesloge. Njeno područje bi podeljeno u više manjih banata, koje je delio mađarski kralj. Jedino se u užoj Bosni, ali i tu sa mađarskim pristankom, održala stara dinastija, čiji je pretstavnik ban Prijezda, verovatno onaj ranije pominjani Ninoslavljev rođak. Ovoga Prijezdu docniji vladari iz dinastije Kotromanića navode kao svog pravog rodonačelnika. Mi o njemu znamo uglavnom samo to da je bio mađarski vazal, da je imao svojih imanja oko Gornjeg Miholjca, i da je održavao trgovačke veze sa Dubrovnikom. Sem njega, mađarski je vazal postao i humski župan Radoslav, sin kneza Andrije, koji je dotad, kao i svi mu prethodnici, priznavao vrhovnu vlast Raške.
Prve sukobe, koji su vremenom dobili opasan karakter, imao je kralj Uroš sa Dubrovačkom Republikom. Otud je, na početku Uroševe vlade, žena kralja Vladislava spremala neku akciju protiv njega. Kralj to nije zaboravio, mada je uspeo da tu opasnost, uz pomoć samih Dubrovčana, dosta brzo ukloni. Mnogo teže bilo je drugo pitanje, crkveno, koje je uzrujavalo duhove na obe strane. To je bio spor o prvenstvu između barske i dubrovačke arhiepiskopije i o njihovu podvlašćenju izvesnih crkava sa srpskog državnog područja. Uroš je, razumljivo, bio za Bar kao za arhiepiskopiju svoje države. Dubrovnik je, međutim, uspeo da god. 1247. izradi na papskoj kuriji rešenje po kojem se barski kaptol imao pokoriti dubrovačkoj crkvi. Kada su Dubrovčani pokušali da to rešenje sprovedu, naišli su u Baru na neočekivani otpor. Gradski puk i čak neki klirici vikali su dubrovačkim izaslanicima: »Šta se nas tiče papa? Naš je papa gospodin naš kralj Uroš!« Mada je ovakav otpor diktovao, u prvom redu, lokalni patriotizam Barana, ipak je ovaj odgovor vanredno karakterističan dokaz za versku toleranciju kralja Uroša i za činjenicu da su Barani verovali u moć i autoritet države čiji su članovi i u spremnost da svoju volju suprotstave rimskoj. Stvar je neobična utoliko što je Bar bio u većini romanski grad, i što ovakav otpor u dosadanjoj istoriji primorskih opština naše obale ne beleži nijedan drugi grad. Papa Inoćentije IV, obavešten o svemu, podvrgao je svoju odluku reviziji i god. 1248. imenovao je za barskog arhiepiskopa svoga prijatelja i oprobanog crkvenog radnika, Jovana de Plano Karpini.
Ovaj crkveni sukob pretvorio se u politički. Već god. 1249. osigurali su Dubrovčani zaštitu bana Ninoslava u slučaju raškog napada i neutralnost humskog kneza Andrije. Kad su Dubrovčani uhvatili i zatvorili barskog nadbiskupa, spor se naglo pogorša. Na papskoj kuriji god. 1252. vodila se prava parnica između obe arhiepiskopije. Te godine pada i prvi napadaj Urošev na Dubrovnik. Doista iznenađuje kod inače obazrivih Dubrovčana upornost u ovom pitanju i jogunasta težnja da njihova crkva dobije prvenstvo u jednoj državi koja to odbija imajući svoju crkvu iste vere i sa davnom tradicijom. Da postignu uspeh, Dubrovčani u leto god. 1253. sklopiše savez sa Bugarima, po kojem su, u slučaju pobede, tražili za sebe slobodu trgovine po Bugarskoj, sve ranije povlastice po Srbiji, izvesno, neveliko, proširenje zemljišta i vrhovno pravo svoje crkve nad katoličkim podanicima Srbije. Iduće godine pridružio se tom savezu i sin kneza Andrije, humski župan Radoslav. Bugari su, u društvu sa Dubrovčanima, napali Srbiju možda već god. 1253., a svakako god. 1254. Prodrli su duboko u Uroševu zemlju, sve do Lima, gde su opljačkali manastir Sv. Petra u Bijelom Polju. Mi danas ne znamo, ko je pomogao Urošu da suzbije Bugare, da li Grci s istoka, koji su ove ugrozili, ili Mađari sa severa, ili je to uspeo da izvrši on sam. Ja lično pomišljam na Mađare, i sve mi se čini da je cena te pomoći bilo priznavanje vrhovne vlasti Mađara u Srbiji, za koje imamo nesumnjivu činjenicu god. 1260., kad su raški pomoćni odredi, zajedno sa bosanskim, učestvovali u mađarskoj vojsci koja se borila protiv Čeha. Posle bugarskog povlačenja Dubrovačka Republika imala je sama da izdrži udar raške vojske. Ona je pre veće katastrofe zamolila za mir i sklopila ga 23. avgusta god. 1254. Kao izazivači morali su da plate ratnu štetu, a sasvim je prirodno da je i pitanje dubrovačkog prvenstva crkve, posle ovog poraza, moralo biti konačno napušteno. Dubrovačkom savezniku, humskom županu Radoslavu, gubi se posle ovog svaki trag; biće da ga je Uroš, kao pobednik, sklonio sa vlasti. Ovo je jedini rat u našoj prošlosti gde su versko-crkvena pitanja dala jedan od glavnih motiva za sukob ovakvih razmera; i to versko-crkveno pitanje ne državne vere pravoslavne, kojoj je pripadao kralj, nego vere katoličke. To je najbolji dokaz kolika je važnost u Uroševo vreme pridavana katoličkom elementu i katoličkoj crkvi u raškoj državi, sa tačnim razumevanjem osnovnog državnog pitanja: da upravu nad jednom crkvom koja nije državna ali koju država priznaje treba dati odgovornim licima vlastitog područja.
Katolički elemenat raške države imao je naročitog pomagača u kraljici Jeleni, Uroševoj ženi, koja je obnavljala i pomagala katoličke manastire u zetskom primorju i svakako uticala i na versku toleranciju svoga muža. I u njenoj pravoslavnoj zadužbini, manastiru Gracu, stručnjaci su u arhitekturi konstatovali nesumnjive zapadnjačke uticaje, ističući gotske arhivolte i primorske kapitele. Ovi uticaji došli su najverovatnije od zapadnjačkih majstora, sa kojima je kraljica bila u vezi, i čija je dela želela da ima i u svojoj državi. Duh svoje zapadnjačke otadžbine ona je svakako unosila i u novu domovinu, i kako je imala dug vek i znatan uticaj u državi, ona je mnogo učinila za civilizaciju Srba u vezi sa zapadom. To je postizavala delom neposredno, a delom posredno, preko žena, za koje je u Brnjacima ustanovila jednu vrstu domaćičke škole, prve koja se kod nas uopšte pominje.
Glavne političke veze kralja Uroša bile su sa zapadnjacima. God. 1258. nikejski Grci su konačno potisli Bugare iz Maćedonije i postali neposredni susedi Srba. Njihove uspehe, koji su mogli ubrzo da postanu opasni po sve susede, reši da ograniči epirski despot Mihailo, čiji se interesi, po tradiciji, iz surevnjivosti, nisu poklapali sa onima njegovih istočnih saplemenika. Savez koji je obrazovan njegovom inicijativom nije imao samo antinikejski, nego čak donekle i antigrčki karakter; u nj su ušli njegovi zetovi: gospodar Ahaje, Viljem Vilarduen, i sicilski kralj Manfred, koji je kao miraz dobio Krf i Albaniju, sa Dračem, Valonom i Beratom. Tom savezu pridružio se i kralj Uroš. Pod pritiskom ovih saveznika Grci su morali da se povlače iz Albanije, kud su bili nadrli, daleko na zapad; glavni zapovednik njihove vojske, čuveni istoričar ovog vremena Đorđe Akropolit, zadržao se tek u Prilepu. Srpska vojska, koja je sa svoje strane sudelovala u potiskivanju Grka, prodrla je ovog puta daleko na jug, preko Kičeva, sve do Prilepa, osvojivši u isto vreme i krajeve na severu, sa Skopljem zajedno. Akropolit, koji kori Srbe zbog nezahvalnosti, prebacujući im da su lakomi na dobit i da ne drže ugovore, pripisuje srpsku pobedu pred Prilepom nesposobnosti grčkog vojskovođe Ksileasa. Saveznici zapretiše i samom Solunu. Ali, u to kritično vreme po Grke, javi se kao spasilac njihov novi vladar Mihailo Paleolog, koji je 1. januara god. 1259. zamenio umno poremećenog Teodora II Laskara. Mihailo je bio popularan vojskovođ, hrabar i preduzimljiv, samo ne uvek dovoljno državnički mudar. On je odmah spremio kontraofanzivu protiv saveznika, hoteći da brani Solun po svaku cenu. I imao je uspeha. Pobedivši Epirce i Franke kod Kostura, grčka vojska brzo povrati izgubljenu Maćedoniju. »Takvi su stanovnici tih zapadnih oblasti (piše pomenuti Akropolit) da se lako podvrgavaju svima gospodarima«. Posle savezničkog poraza na jugu ni Srbi se nisu mogli održati ne samo u južnim oblastima nego ni u Skoplju. Nikejski Grci bili su dobro vođeni i imali su izvesnog poleta; ovim uspesima u Maćedoniji sledovao je i krupni uspeh na istoku, koji je dinastiji Paleologa digao prestiž i osigurao vlast na duže vreme. Jednim noćnim prepadom, 25. jula god. 1261., postali su Nikejci gospodari Carigrada. Latinsko Carstvo bilo je srušeno i vaspostavljena je Vizantiska Carevina, ako ne više sa starom moći, a ono svakako sa starim pretenzijama.
Za kralja Uroša ispale su najnesrećnije njegove veze sa Mađarima. Jedno vreme on je tačno ispunjavao svoje kletveničke dužnosti. Njegov stariji sin Dragutin oženio se Katarinom, kćerju mađarskog princa i docnijeg kralja Stevana, te je prijateljske odnose još jače utvrdio. Kada se ženio herceg Bela, brat kralja Stevana V, god. 1264., učestvovao je u svatovima kod Beča i »kralj Srbije«, možda sam Uroš lično. Ali, Uroš nije bio stvarni prijatelj Mađara. Čim su u Mađarskoj nastale borbe između oca i sina, kralja Bele i Stevana, koje će se završiti Belinim porazom, i kad se činilo da će Mađarska osetno oslabiti zbog tih borbi, Uroš se odmetnuo od Mađara, čak je počeo i borbu protiv njih, i tražio je naslona kod Grka. Zašto je baš prišao Grcima nije bilo teško razumeti. Njihova ofanziva god. 1259. i osvajanje Carigrada učinili su na Uroša jak utisak, i njemu se činilo opasnije ići protiv njih, nego biti sa njima. Na Uroša je, pri odluci da se oslobodi mađarske vrhovne vlasti, delovalo, možda, i to što su se god. 1266. protiv Mađara bili digli i Bugari, koji su tom prilikom loše prošli. Od ranijeg saveza epirsko-franačkog nije se više bilo čemu nadati. Kralj Manfred beše god. 1266. izgubio glavu i državu; Vilarduen je stradao kod Kostura, dopavši u grčko ropstvo, i izgubio je potrebni ugled; despot Mihailo jedva se sam držao. Sa druge strane, car Mihailo Paleolog polagao je na to da pridobije Uroša i Srbe. Činio je to ponajviše stoga što je čuo za pobednika sicilskoga kralja, Karla Anžujskoga, brata francuskog kralja Luja IX, da se ozbiljno sprema na jedno balkansko ratno preduzeće. U maju god. 1267. sklopio je doista Karlo ugovor sa proteranim poslednjim latinskim carem Balduinom II da se obnovi Latinsko Carstvo. Akcija se imala voditi sa najbliže baze, iz južne Italije, preko Albanije, kao što su to nekad, u XI veku, pokušali i Normani. Stoga je još iste godine Karlo uzeo Krf. Preduzeće je izgledalo lako moguće, naročito s obzirom na slabost tadanje vizantiske flote. Radi toga Grcima nije bilo svejedno kako će se ovog puta držati Srbi. Pregovori između njih i Srba bili su na dobrom putu; čak se smatrala kao polusvršena stvar ženidba Uroševog mlađeg sina Milutina sa ćerkom cara Mihaila, koja je imala da obezbedi presto Milutinu i bude kao garantija vizantiskom dvoru da će Srbi ostati na njegovoj strani. Ali, sve to poremeti Urošev poraz u Mačvi, god. 1268., gde ga Mađari, zarobljena, prisiliše da se vrati na staru liniju u odnosu prema njima.
Posle smrti epirskog despota Mihaila († god. 1271.) Karlo Anžujski počeo je aktivniji rad u Albaniji. God. 1272. njegove su čete zauzele srednju Albaniju od Drača i Valone do iza Kroje i Berata. Tada je stvorena albanska država, regnum Albaniae, kojom je upravljao jedan anžujski kapetan-maršal sa sedištem u Draču. U savezne pregovore sa Karlom ulaze još iste godine Bugari, a u maju god. 1273. na kraljev dvor u Fođi dolaze srpski i bugarski poslanici. Kraljica Jelena je rođaka Karlova, a kralj Uroš naziva se »odličnim prijateljem«. U taj savez ulazi i gospodar Tesalije, Mihailov sin Jovan, čiju kćer, u zalog prijateljstva, uzima kraljević Milutin kao svoju prvu ženu.
Car Mihailo je svojom nespretnom državnom i crkvenom politikom doprineo mnogo da ovaj savez protiv njega dobije naročitu oštrinu. U težnji da oslabi zapadnjačku akciju protiv sebe, odnosno da osujeti obnovu Latinskog Carstva, on je ponudio papi pregovore o uniji između zapadne i istočne crkve. Radi toga bi sazvan crkveni sabor u Lionu god. 1274. U svojim predlozima carevi ljudi su izneli i taj: da se srpska i bugarska samostalna crkva, kao nekanonski osnovane, ukinu i podvrgnu ohridskoj arhiepiskopiji. Careva crkvena politika u zemlji, gde je pola veka razvijana latinofobija u najvećoj meri i usmeno i pismeno i gde su još bili sveži tragovi latinske »bogomrske« vlasti u Carigradu, u Svetoj Gori, i po drugim grčkim mestima, nije bila nimalo popularna, i carev predlog, koji stvarno nije bio izvodljiv bez pristanka Srba i Bugara, a koji je on podneo samo da ublaži opoziciju grčkog ortodoksnog sveštenstva, ostao je bez utiska na Grke. Srbe i Bugare mogao je, međutim, takvim predlogom samo razdražiti.
Videći da mu lionski kongres ne može otkloniti opasnost koje se plašio, car Mihailo se rešio na borbu u Albaniji, da potisne Franke sa balkanskog područja. Pripreme i manje borbe počele su već krajem god. 1274., da se nastave i tokom god. 1275./6. Grci su u tim borbama uspeli da potisnu anžujske čete iz unutrašnjosti i da ih sateraju do obale, gde su se održavale zahvaljujući uglavnom saradnji flote. Srpsko učestvovanje u tim borbama ne spominje se. Kralj Uroš se, mesto toga, upleo u novi rat sa Dubrovnikom. Tom gradu on nije bio prijatelj celog veka; neprijateljstva iz prvih godina pretvorila su se u trajnu mržnju. Tu njegovu zlu volju nisu odobravala sva lica njegove okoline; kraljica Jelena bila je čak voljna, i pisala je o tom u Dubrovnik, da će ih obavestiti »ako ushtedne kralj poslati vojsku na Dubrovnik, ili gusu, ili štogod pakostiti Dubrovniku«. Zašto je došlo do novog rata god. 1275. nije poznato, bar ne pouzdano. Sam kralj Uroš lično je doveo vojsku pod Dubrovnik, ali je bio suzbijen smelim ispadom gradskih četa pod vođstvom kneza Petra Ćepola. Dubrovčani su, međutim, nastradali pri pljačkanju srpskih obala; jedan njihov odred, pri iskrcavanju, zapao je u zasedu i bio delom zarobljen, a delom uništen. Mir je postignut posredovanjem Mlečana bez koristi i po jednu i po drugu stranu.
Naskoro posle toga srušen je kralj Uroš sa vlasti. Kao nedavno u Mađarskoj, došlo je i u Srbiji do borbe između oca i sina. Arhiepiskop Danilo kazuje da je uzrok toj borbi bio što Uroš nije hteo da odvoji jedan deo zemalja sinu Dragutinu, kako je to bio obećao verovatno još god. 1268. Biće, po svoj prilici, i još neki neposredniji povod za tu borbu, koji nam nije poznat. Sa mađarskom pomoću Dragutin se digao na oca i pobedio ga, u jesen god. 1276., na gatačkom polju, na granici Huma i Travunije. Kralj Uroš se potom povukao negde u Zahumlje, pokaluđerio se i postao monah Simon. Umro je god. 1280., a sahranjen je u svojoj zadužbini, Sopoćanima, »Raškoj na izvoru«, u veoma živopisnom i skrovitom kraju.
Kralj Uroš zvan je izvesno vreme kod nas Velikim. Velik, ustvari, on nije bio nikad; njegovim podvizima u spoljašnjoj politici pre se može dati svaki drugi nego taj epitet. Ali, prema svojoj braći Radoslavu i Vladislavu on doista pretstavlja vidan napredak. Mada je on dugo vremena bio pod uticajem mađarske vrhovne vlasti, kao Radoslav pod epirskom, a Vladislav pod bugarskom, on je ipak imao više lične inicijative i pokazivao jasne težnje da se toga uticaja oslobodi. On pravi političke kombinacije i nije čovek jedne linije. Ovo se, naravno, ne može računati kao neka zasluga, ali je svakako znak šireg političkog interesa. U Srbiji on proširuje njene kulturne veze i vidike. Pored ranijih istočnjačkih uticaja, grčkog i bugarskog, dolaze sa njim u većoj meri i zapadni. Njegova tolerantna politika prema katolicima učvršćuje srpsku vlast u Primorju i stiče joj novih prijatelja.
Naročito je bila od koristi po Srbiju Uroševa odluka da počne sa iskorišćavanjem rudnog bogatstva zemlje. Za vreme tatarske najezde jedan deo saskih rudara iz Erdelja spasavao se, verovatno, na srpsko zemljište i dao ideju da se sa tim poslom počne i kod nas. Kapital su dali ponajviše Mlečani, preko svojih poslovnih prijatelja u Kotoru i Dubrovniku ili neposredno; oni su, spočetka, imali i glavne koristi od toga posla. Prvi od otvorenih rudnika beše Brskovo na Tari. U tom mestu početo je i kovanje srpskog srebrnog novca, potpuno po ugledu na mletačke matapane; od njih je uzet i oblik, i veličina, i težina, pa čak i izgled slova, koja su i kod nas ostala latinska. Mletački srebrni novac gospodario je u istočnom delu Sredozemnog Mora i Srbi su stoga svoju valutu udesili prema njemu, kao u XIX veku dinar prema franku. Mlečani su se brzo stali buniti protiv konkurencije srpskog novca i od god. 1282. upotrebljavali su veoma oštre mere da ga suzbiju. Oni su oglašavali da je srpski novac neka vrsta falsifikata njihovog i uništavali su ga u prometu na svom području. Njihovi protesti dopirali su daleko; na osnovu njih Dante je osudio »raškoga kralja« u svojoj Božanstvenoj Komediji. Razvijanjem rudarstva, koje je brzo uzelo velike razmere, razvio se i trgovački promet, i Srbija je, već krajem XIII veka, ekonomski osnažena, mogla da pojača i svoj politički položaj i značaj.