Esperanto - uputstvo za izučavanje
| Esperanto - uputstvo za izučavanje Pisac: Jovan P. Jovanović |
| Prvi srpski udžbenik esperanta. Izdanje „Narodne štamparije”, Kragujevac 1908. Ispravak štamparskih grešaka i redaktura teksta: Korisnik Smart. |
„Sve probajte, što je dobro, toga se držite“ – Apostol Pavle
Th. Čejka i Krumpholca
JOV. P. JOVANOVIĆ
U KRAGUJEVCU – 1908.
Međunarodni jezik Esperanto
[uredi]Potreba jednoga međunarodnoga jezika osećala se je odavno. Još pre dve stotine i više godina govorio je o tome veliki čovekoljubac Amos Komenski. On je, u tome uverenju, apelovao na učene ljude da misle o tome: na koji bi se način stvorio jedan opšti jezik, koji bi svi ljudi mogli lako naučiti. Lajbnic je rekao: kad bi na svetu bio samo jedan jezik, onda bi se život ljudski uvećao za jednu trećinu, koja se sad troši na učenje jezika.
Da bi se zadovoljila ta potreba učinjen je bio pokušaj sa međunarodnim jezikom Volapik-om. Ali je, kao što se zna, taj pokušaj ispao nesrećno. Njegova odveć složena i teška gramatika otežavala je učenje jezika. Ljudi i najače volje godinama su ga izučavali, pa ipak su na kraju krajeva napustili učenje.
Zbog toga neuspeha sa Volapik-om dočekan je s nepoverenjem i pokušaj s Esperanto-m, jer se stvorilo beše uverenje da je stvaranje jednog opšteg jezika za sve narode jedna utopija. Ali kad je stvar potpuno ispitana priznato je da je Esperanto-m postignut potpuni uspeh. O tome su dali svoje svedodžbe mnogi znameniti ljudi. Prof. Max. Müller, veli: „Imao sam prilike izneti svoja mišljenja o raznim predlozima za uvođenje jednoga opšteg jezika, ali Esperant-u moram odati prvo mesto.“ Univerzitetski prof. Charles Mèray veli: „Da nije bilo neuspeha sa Volapik-om Esperanto bi do sad već bio stalno uveden kao međunarodni jezik.“ Lav N. Tolstoj veli: „Esperanto je veoma lak jezik. U svakom slučaju žrtva, koju pojedinac prinese tome, posvećujući i najmanje vremena, da se nauči ovome jeziku, tako je neznatna, a velike koristi tako ogromne, da pokušaj učenja nikako ne treba odbacivati“.
Jedan naročiti komitet, koji je obrazovan bio u Parizu od naučenih ljudi da ispita i odredi vrednost Esperanta, jednoglasno je potvrdio da je Esperanto-m postignut potpuni uspeh, a jedan njegov član, đeneral Sabert, izašao je po tom s Esperant-om i pred parisku Akademiju Nauka, gde je odmah zadobio 25 članova Akademije za svoje privrženike, i prošle godine 70 poslanika francuskoga parlamenta potpisali su predlog da se Esperanto uvede kao obavezni predmet u francuskim školama.
Tvorac Esperanta je doktor medecine D-r Zamenhof (Zamenhof). D-r Zamenhof je po narodnosti Rus, a živi u Varšavi. Počeo je raditi na stvaranju međunarodnoga jezika još kao gimnazista, a potpuno ga je izradio 1887. g.
Za Volapik su stvarane nove reči, i to sasvim proizvoljno, a to je najviše otežavalo učenje jezika, a uz to još i odveć složena i teška gramatika njegova.
D-r Zamenhof nije stvarao nove reči, već je sastavio rečnik iz francuskih, latinskih i nemačkih korenitih reči, a izradio je tako prostu gramatiku, da se sva pravila mogu izučiti i vrlo lako i vrlo brzo.
Zbog te velike lakoće svaki ga može naučiti i lako i brzo.
Esperanto je danas vrlo mnogo raširen, i sve se više širi. U svima državama i staroga i novoga sveta postoje mnogobrojni esperantski klubovi, dela najznamenitijih pisaca prevedena su na Esperanto, i izlaze više desetina esperantskih listova, a svake godine drže se esperantski kongresi.
Esperanto dolazi od reči espero, što znači nada.
Za učenje Esperanta nije potreban naročiti učitelj: dosta je imati dobar udžbenik. Kad se na jednome mestu nađe više njih koji žele naučiti Esperanto, najbolje je da obrazuju klub, pa da sporazumno odrede vreme i mesto za zajedničko učenje.
Bude li i u nas toliko volje za učenje Esperanta, koliko toga ima u drugim zemljama, mi ćemo uskoro za ovim prvim udžbenikom izraditi i rečnike esperantsko-srpski i srpsko-esperantski, a po tom možemo imati i časopis srpskih esperantista.
U izradi ovoga uputstva usrdno me je pomogao česki kolega g. Th. Čejka na čemu mu izjavljujem svoju veliku zahvalnost.
Kragujevac
Na Novu Godinu 1908.
učitelj
Azbuka
[uredi]a, b, c, ĉ, d, e, f, g, ĝ, h, ĥ, i, j, ĵ, k, l, m, n, o, p, r, s, ŝ, t, u, ŭ, v, z.
ĉ se čita kao č, ĝ kao dž, ĵ kao ž, ŝ kao š, ĥ kao h koje se jače čuje, ŭ kao kratko u tako, da se ujedno, kao jedan slog, izgovara s glasom ispred sebe.
Pravopis
[uredi]Pravopis je fonetičan. Piše se kako se govori, a čita se kako je napisano: Jozefo, Johano, Ludoviko, kompanio, kvartalo, kaŝtano, ĉevalo, generalo, ĵurnalo, ĥaoso.
Naglasak
[uredi]Jednoglasne reči su bez naglaska. U dvosložnim rečima naglasak pada na prvi slog, a u rečima sa više slogova naglasak pada svakad na pretposlednji slog: domo, citrono, oficiro, telefono, filozofio.
Vrste reči
[uredi]Esperanto ima svih devet vrsta reči, koje ima i srpski jezik.
I Imenice
[uredi]1. Svaka imenica bez razlike ima nastavak o: homo – čovek, libro – knjiga, arbo – drvo, tero – zemlja, viro – muž, patro – otac, filo – sin, frato – brat, infano – dete, domo – kuća.
2. Imenice u esperantu nemaju rodova, i isto tako ni zamenice, ni pridevi, ni brojevi, već kad se između imeničke osnove i nastavka o umetne umetak in onda imenica označava ženski rod. Npr.: patro (otac), patrino (majka), filo (sin), filino (ćerka), frato (brat), fratino (sestra), viro (muž), virino (žena), bovo (vo), bovino (krava), itd.
3. Osobne imenice pišu se velikim slovom, sve ostale malim.
4. Kad se imenici doda nastavak j onda ona označava oblik množine: homo (čovek), a homoj (ljudi), virino (žena), a virinoj (žene), libro (knjiga), a libroj (knjige), infano (dete), a infanoj (deca).
5. Svaka imenica ima član la, koji se piše ispred imenice i u jednini i u množini, samo je vokativ bez člana.
6. Imenice imaju 7 padeža u jednini i 7 padeža u množini. Padeži nemaju nastavaka, već se padeži razlikuju po predlozima. Samo akuzativ i jednine i množine ima nastavak n.
Promena imenica
| nom. | la filo, sin | nom. | la filoj, sinovi |
| gen. | de la filo, sina | gen. | de la filoj, sinova |
| dat. | al la filo, sinu | dat. | al la filoj, sinovima |
| aku. | la filon, sina | aku. | la filojn, sinove |
| vok. | - filo, sine | vok. | - filoj, sinovi |
| ins. | kun la filo, sinom | ins. | kun la filoj, sinovima |
| lok. | pri la filo, sinu | lok. | pri la filoj, sinovima |
Predlozi znače: de – od, al – k, kun – sa, pri – o.
7. Po ovome obrascu menja se svaka imenica bez pogleda na to označava li ona muško ili žensko, živu ili mrtvu stvar.
8. Po ovome obrascu menjaju se i sve zamenice, pridevi i brojevi. Po tome imenica sa zamenicom i pridevom menja se ovako:
Jednina:
nom. mia bona filo – moj dobri sin
gen. de mia bona filo – (od) moga dobrog sina
dat. mia bona filo – (k) mome dobrom sinu
aku. mian bonan filon – moga dobrog sina
vok. mia bona filo – moj dobri sine
ins. kun mia bona filo – (s) mojim dobrim sinom
lok. pri mia bona filo – (o) mome dobrom sinu.
Množina:
nom. miaj bonaj filoj – moji dobri sinovi
gen. de miaj bonaj filoj – (od) mojih dobrih sinova
dat. al miaj bonaj filo – k mojim dobrim sinovima
aku. miajn bonajn filojn – moje dobre sinove
vok. miaj bonaj filoj! – moji dobri sinovi
ins. kun miaj bonaj filoj – (sa) mojim dobrim sinovima
lok. pri miaj bonaj – (o) mojim dobrim sinovima.
9. Predlog de iz genitiva znači od. Npr. la letero de la patro znači: pismo od oca, a znači još i: očevo pismo.
10. U genitivu mesto predloga de može doći predlog da. To biva onda, kal se hoće da označi mera ili količina od onoga što imenica znači. Npr. pokalo da vino (bokal vina, vinski bokal).
Napomena: reči iz svakoga vežbanja treba ispisivati i pamtiti, najbolje azbučnim redom.
Reči za vežbanje: Homo – čovek, libro – knjiga, arbo – drvo, tero – zemlja, viro – muž, virino – žena, patro – otac, patrino – majka, filo – sin, filino – ćerka, frato – brat, fratino – sestra, infano – dete.
1. Jozefo kaj Jozefino. – La viro kaj la virino. – La homo kaj la infano. – La homoj kaj la infanoj. – La patro kaj la infanoj. – La patrino kaj la filino. – La patro kaj la filoj.
2. La letero de la filo. – La libro de la fratino. – La libroj de mia frato. – La filo de mia frato. – La frato de mia patro. – La frato de mia patrino.
3. Al mia patro. – Al miaj infanoj. – Al mia bona patrino.
4. Mia patro! – Mia fratino! – Miaj bonaj infanoj! – Mia filo!
5. La patrino kun la filo kaj kun la filino. – La frato kun la fratino. – La patro kun la filoj kaj kun la filinoj. – La infanoj kun la patrino. – La mia frato kun la mia fratino.
6. La libro pri la bonaj infanoj. – La libro pri la tero. – Pri mia patro kaj patrino.
II Zamenice
[uredi]1. Lične zamenice
| Jednina: | Množina: | |
| 1. l. mi, ja | 1. l. ni, mi | |
| 2. l. ci, ti | 2. l. vi, vi | |
| 3. l. | li, on ŝi, ona |
3. l. ili, oni |
Lična zamenica za svako lice:
si – sebe, se.
2. Prisvojne zamenice
| Jednina: | Množina: | |
| 1. l. mia, moj-a-e | 1. l. nia, naš-a-e | |
| 2. l. cia, tvoj-a-e | 2. l. via, vaš-a-e | |
| 3. l. | lia, njegov-a-o ŝia, njen-a-o |
3. l. ilia, njihov-a-o |
Prisvojna zamenica za svako lice:
si – svoji-a-e
siaj – svoji-e-a.
3. Zamenice, kao i imenice, nemaju rodova, već svaka zamenica služi za sva tri roda. Samo lična i pokazna zamenica 3 l. ima i ženski rod, a to je zamenica ŝi, i ŝia.
Zamenica ĝi i ĝia upotrebljavaju se za sva tri roda, ali se upotrebljuju samo onda, kad zamenjuju imena stvari, imena životinja, i zajednička ljudska imena (vojnik, đak, učitelj).
Zamenica ci (ti) retko se upotrebljava, već se mesto ci (ti) upotrebljuje obično vi (vi).
4. Bezlična zamenica oni (se) upotrebljava se kao i u srpskom jeziku: kaže se, govori se, čuje se; samo se ova zamenica u esperantu obično piše na početku rečenice.
5. Zamenice se menjaju po padežima isto onako kao i imenice.
Promena prisvojne zamenice:
| nom. | mia, moj-a-e | nom. | miaj, moji-e-a |
| gen. | de mia, (od) moga-je-ga | gen. | de miaj, mojih |
| dat. | al mia, (k) mome-joj-mome | dat. | al miaj, mojima |
| aku. | mian, moga-ju-je | aku. | miajn, moje |
| vok. | mia, moj!-a!-e! | vok. | miaj! moji-e-a |
| ins. | kun mia, (s) mojim | ins. | kun miaj, moji-e-a |
| lok. | pri mia, (o) mome | lok. | pri miaj, mojima |
Po ovome obrascu menja se svaka zamenica bez izuzetka.
Reči za vežbanja: estas - u jednini znači: jesam (sam), jesi (si), jeste (je); u množini znači: jesmo (smo), jeste (ste), jesu (su).
Sana - zdrav-a-o, granda - veliki-a-o.
Amiko - prijatelj; instruisto - učitelj; onklo - stric; edzo - suprug, muž; avo - ded; sinjoro - gospodin.
Mi estas lia frato. — Ŝi estas mia filino. — Li estas mia bona amiko. — Vi estas bonaj infanoj. — Nia instruisto estas bona. — Ni estas bonaj homoj. – Ili estas sanaj. – Viaj infanoj estas sanaj.
La frato de mia patro estas mia onklo. – Mia edzino estas filino de ilia frato. – Ŝi estas filino de sinjoro Petro. – lliaj infanoj estas sanaj kaj bonaj. – Via filo estas granda. – La patro de via patro estas via avo. – La filo de mia amiko. – Al la filo de mia amiko. — Miaj infanoj! Kun la avinoj de niaj patroj. – La letero estas de ŝia filino. – La libro estas de ilia instruisto. – Pri niaj tiloj kaj niaj filinoj. – Ŝia patrino kaj mia edzino estas fratinoj.
Kad se uz imenicu kojom se pita: kiu?, kio?, kia?, kies? doda još ajn, onda znači neku neodređenost: kiu-ajn (koji god), kio-ajn (ma što, što bilo), kia-ajn (ma kakav), kies-ajn (ma čiji).
Kada se ispred li iza zamenice kojom se pokazuje stavi ĉi, onda znači da je to, na što se pokazuje, tu blizu: tiu ĉi (taj tu), tio ĉi (to tu).
Reči za vežbanje: Dio – Bog; ĉapelo – šešir; havas – imam, imaš, ima : imamo, imate, imaju; domo – kuća, dom.
Kio estas via filo? – Kion havas tiu ĉi infano? – Kia estas via ĉapelo? – Kies estas ĉi tiu ĉapelo?
Iu estas sana, iu estas granda, iu estas bona. – Mi havas ion. – Li havas ian ĉapelon. – Ŝi havas ies ĉapelon.
Tiu ĉi infano estas bona. – Tion havas ĉiu homo. Mia ĉapelo estas tia. Tiaj infanoj estas bonaj. – La infano de tiu homo estas bona. La domo de tiu homo estas bona. – La domo de tiu homo estas granda.
Ĉiu homo estas filo de Dio. – Li havas ĉiajn librojn. – La Dio estas ĉies patro.
Tian ĉapelon havas neniu. Ni havas nenian ĉapelon. – Ili havas nenian ĉapelon. – Kio estas nenies, tio estas ĉies.
III Glagoli
[uredi]1. Svi glagoli imaju u neodređenome načinu nastavak i: vidi – videti, doni – dati, skribi – pisati, legi – čitati, veni – doći, kanti – pevati, paroli – govoriti, havi – imati.
2. Glagoli imaju tri vremena: sadašnje, prošlo i buduće.
3. Promena glagola:
- 1. Oblici sadašnjega vremena imaju nastavak as.
- 2. Oblici prošloga vremena imaju nastavak is.
- 3. Oblici budućega vremena imaju nastavak os.
od glagola esti (biti)
Sadašnje vreme:
| 1. l. | mi estas = je sam (sam) | 1. l. | ni estas = mi jesmo (smo) |
| 2. l. | ci estas = je si (si) | 2. l. | vi estas = vi jeste (ste) |
| 3. l. | li estas = jeste (je) ŝi estas = >> ĝi estas = >> |
3. l. | ili estas = oni su (su) |
Prošlo vreme:
| 1. l. | mi estis = ja sam bio | 1. l. | ni estis = mi smo bili |
| 2. l. | ci estis = ti si bio | 2. l. | vi estis = vi ste bili |
| 3. l. | li estis = on je bio ŝi >> = ona je bila ĝi >> = on-a-o je bio-a-o |
3. l. | ili estis = oni su bili |
Buduće vreme:
| 1. l. | mi estos = ja ću biti | 1. l. | ni estos = mi ćemo biti |
| 2. l. | ci estos = ti ćeš biti | 2. l. | vi estos = vi ćete biti |
| 3. l. | li estos = on će biti ŝi estos = ona će biti ĝi estos = on-a-o će biti |
3. l. | ili estos = oni će biti |
U srpskom jeziku oblici prošloga i budućega vremena postaju od glavnoga i pomoćnoga glagola, a u esperantu se kazuje sve samo jednim glagolom.
od glagola vidi (videti)
Sadašnje vreme:
| 1. l. | mi vidas = ja vidim | 1. l. | ni vidas = mi vidimo |
| 2. l. | ci vidas = ti vidiš | 2. l. | vi vidas = vi vidite |
| 3. l. | li vidas = on vidi ŝi vidas = ona vidi ĝi vidas = on-a-o vidi |
3. l. | ili vidas = oni vide |
Prošlo vreme:
| 1. l. | mi vidis = ja sam video | 1. l. | ni vidis = mi smo videli |
| 2. l. | ci vidis = ti si video | 2. l. | vi vidis = vi ste videli |
| 3. l. | li vidis = on je video ŝi vidis = ona je videla ĝi vidis = on-a-o je video-a-o |
3. l. | ili vidis = oni su videli |
Buduće vreme:
| 1. l. | mi vidos = ja ću videti | 1. l. | ni vidos = mi ćemo videti |
| 2. l. | ci vidos = ti ćeš videti | 2. l. | vi vidos = vi ćete videti |
| 3. l. | li vidos = on će videti ŝi vidos = ona će videti ĝi vidos = on-a-o će videti |
3. l. | ili vidos = oni će videti |
Po ovome obrascu menja se i svaki drugi glagol bez razlike i bez ikakvih izuzetaka.
soldato – vojnik
lernanto – učenik
knabino – devojka
letero – pismo
birdo – tica
knabo – dečko
bela – lep-a-o
kanti – pevati
sidi – sedeti
stari – stojati
kuŝi – ležati
lerni – učiti
ellerni – naučiti, izučiti
aŭskulti – slušati
aparteni – pripadati
skribi – pisati
Rečenice u sadašnjem vremenu:
Mi kantas. – Ŝi skribas. – La patro Iegas. – Ni sidas, vi staras, li kuŝas. – Mi estas lernanto, kaj li estas soldato. – Mia patrino estas sana. – Via filino estas granda. – Ŝi skribas leteron al sia patro. – Via frato sidas kun mia patro, kaj ili parolas pri nia instruisto. – Vi havas belan ĉapelon. – Ilia filino estas bela knabino. – La sinjoro instruisto parolas al siaj lernantoj, kaj la lernantoj auskultas, kion parolas ilia instruisto. – Kiu lernas, tiu ellernas. – Kiu parolas kun via patro? – Tiu ĉi sinjoro estas mia onklo. – Kion ili parolas? – Ili parolas pri tiu ĉi domo. – Kies estas tiu ĉi granda kaj bela domo? Tiu ĉi domo apartenas al mia avo. – Kies estas tiu ĉi knabo? Li estas la filo de mia sinjoro instruisto. – La birdoj kantas, ni sidas kaj aŭskultas. – Kia estas via domo? – Ĉiuj niaj domoj estas tiaj.
ĉambro – soba
tago – dan
lernejo – škola
suno – sunce
luno – mesec
stelo – zvezda
arbo – drvo
arbaro – šuma
dolĉa – sladak-a-o
hodiaŭ – danas
hieraŭ – juče
unu – jedan
ne – ne, nije
en – y
ke – da
iri – ići
eliri – izaći
trovi – naći
alporti – doneti
manĝi – jesti
danki – blagodariti
kapti – uhvatiti
demandi – pitati
diri – kazati, reći
lasi – pustiti
forflugi – odleteti
pomo – jabuka
Rečenice u prošlom vremenu:
Mi iris. — Vi demandis. — Li venis. — Ni elliris. — Vi trovis. — Ili alportis.
La patro alportis pomojn al siaj infanoj, la infanoj manĝis la dolĉajn pomojn, kaj dankis al sia bona patro.
Nia instruisto parolis hodiaŭ en la lernejo pri la suno, luno, kaj pri la steloj, ni aŭskultis kaj ellernis, kion parolis la instruisto.
Hieraŭ ne estis bela tago ni ne eliris el la ĉambro, ni sidis en la ĉambro, kaj legis belan libron.
Mia frato kaptis belan birdon, kaj demandis la patron: kion mi faru kun ĝi? La patro diris al li, ke li ĝin lasu forflugi. Li lasis ĝin flugi, kaj ĝi forflugis en la arbaron.
resti – ostati
peti – moliti
sendi – poslati
komenci – početi
pardoni – oprostiti
scii – znati
labori – raditi
pagi – platiti
kanto – pesma
veni – doći
sen – bez
ĉe – kod, y
nun – sad
ĉiam – uvek
kelke – nekoliko
multe – mnogo
tuta – ceo, sav
tuj – odmah
tre – vrlo
kiam – kad
kiom – koliko
tial – zato
tiam – tada
morgaŭ – sutra
fraŭlino – gospođica
Rečenice u budućem vremenu:
Mi petos ln patron. — La patro pardonos al mi. —
Mi lernos ĉiam, tial mi scios multe.
Morgaŭ ni ne iros en la lernejon.
Morgaŭ ne estos bela tago, tial vi restos la tutan tagon en la ĉambro.
La fraŭlino Marinjo nun komencas kanti tre belan kanton.
Kiam venos sinjoro Petro?
Li venos morgaŭ, kaj li restos ĉe vi la tutan tagon.
Mi sendos tuj viajn librojn.
Mi restos kelkajn tagojn en la domo, vi laboros sen mi, kaj kiam mi venas, mi vidos kiom vi laboris, kaj tiam mi pagos al vi.
Svi oblici zapovednoga načina postaju nastavkom u.
Mesto rečice »neka«, koja se upotrebljava u srpskom jeziku na obrazovanje 3. l. zapovednoga načina, u esperantu se upotrebljava rečica ke (da, neka).
od glagola skribi (pisati)
| 1. l. | – | 1. l. | ni skribu! pišimo! |
| 2. l. | skribu! piši! | 2. l. | vi skribu! pišite! |
| 3. l. | ke li skribu! neka on piše! | 3. l. | ke ili skribu! neka pišu! |
doni – dati
akvo – voda
preĝi – moliti se Bogu
esperi – nadati se
sankta – svet-a-o
nomo – ime
reĝeco – carstvo
volo – volja
kiel – kako
tiel – tako
ankaŭ – takođe
sur – na
pano – hleb
ĉiutaga – današnji
ŝuldo – dug
ŝuldanto – dužnik
konduki – voditi
tento – iskušenje
sed – već
liberigi – osloboditi
vero – pravda
malvera – nepravda
Donu al mi akvon! – Skribu al mi! – Diru al Petro, ke li laboru. – Diru al la patro, ke li venu al mi. – Preĝu al Dio, kaj Dio pardonos al vi! – Ni laboru kaj esperu!
Patro nia, kiu estas en la ĉielo, sankta esti via nomo, venu reĝeco via, estu volo via, kiel en la ĉielo, tiel ankaŭ sur la tero. Panon nian ĉiutagan donu al ni hodiaŭ, kaj pardonu al ni ŝuldojn niajn, kiel ni ankaŭ pardonas al niaj ŝuldantoj; ne konduku nin en tenton, sed liberigu nin de la malvera.
Oblici pogodbenoga načina postaju nastavkom us.
| 1. l. | mi kantus – ja bih pevao | 1. l. | ni kantus – mi bismo pevali |
| 2. l. | ci kantus – ti bi pevao | 2. l. | vi kantus – vi biste pevali |
| 3. l. | li kantus – on bi pevao
ŝi kantus – ona bi pevala ĝi kantus – on-a-o bi pevao-a-o |
3. l. | ili kantus – oni bi pevali |
aĉeti – kupiti
deziri – želeti
morti – umreti
preni – uzeti
voli – hteti
voki – zvati
se – ako (kad bi)
ĝardeno – bašta
esperanta – esperantski
lingvo – jezik
timo – strah
respondi – odgovoriti
Mi aĉetus pomon al vi. – La sinjoro desirus aĉeti libron. – Mi prenus, se ŝi donus. – Se ni vidus lin, ni vokus lin. – Se vi demandus, ni respondus al vi. – Kiu volus iri kun mi en la ĝardenon? Kiu volus lerni la esperantan lingvon? – Li mortus pro timo.
1. Prošli glagolski pridev postaje nastavkom is: npr. li skribis – on je pisao; li parolis – on je govorio; li legis – on je čitao.
2. Trpni glagolski pridev sadašnjega vremena ima nastavak ata;
Trpni glagolski pridev prošloga vremena ima nastavak ita;
Trpni glagolski pridev budućega vremena ima nastavak ota.
H.pr. Tiu ĉi ŝuldo estas pagata – taj je dug plaćen; Tiu ĉi ŝuldo estas pagita – Taj je dug bio plaćen; Tiu ĉi ŝuldo estas pagota – Taj će dug biti plaćen.
1. Prilog vremena sadašnjeg ima nastavak ante;
Prilog vrem. prošlog ima nastavak inte;
Prilog vrem. budućega ima nastavak ente.
1. Ni laboras kantante – Mi radimo pevajući; La knabo venis plorante – Dečko je došao plačući.
2. Ŝi estas mia estinte instruistino – Ona je moja bivša učiteljica; Ili estas miaj estintej lernantoj – Oni su moji bivši učenici.
3. Ŝi estas mia estonte edzino – Ona je moja buduća supruga.
Kad se krajni glas e u glagolskim prilozima zameni glasom a, onda od tih glagolskih priloga postaju pridevi: kantante – pevajući, kantanta – pevajuće (dete). Kad se krajnji glas e promeni u o onda postaju imenice: n.pr. legante – čitajući, a leganto – čitač; plugante – orući, a pluganto – orač; kantante – pevajući, a kantanto – pevač.
Glagolski oblici u upitnom obliku postaju rečicom ĉu, koja znači: je li? da li? Odrečni oblik postaje rečicom ne (ne).
Ĉu vi estas sana? – Ĉu vi havas infanojn? – Ĉu vi donos al mi vian ibron? – Ĉu ili venis? – Ĉu Johano legis nian leteron? – Ĉu vi havas akvon? – Ĉu vi ellernis Esperanton?
Mi ne vidis lin. – Li ne havas infanojn. – Li ne havis infanojn. – Mia frato ne venos hodiaŭ. – Se vi ne laboras, vi havos nenion. Kiu ne laboras, tiu ne havas.
IV Pridevi
[uredi]1. Svaki pridev ima nastavak a: sana (zdrav-a-o), granda (veliki-a-o), bona (dobar-a-o), bela (lep-a-o).
2. Prisvojni pridevi ne razlikuju se od opisnih po obliku: vira (muški-a-o), virina (ženski-a-o), infana (dečji-a-e), ratra (očinski-a-o), esperanta (esperantski), serba (srpski).
3. Gradivni pridevi: argila (zemljan-a-o), ligna (drven-a-o), fera (gvozden-a-o).
4. Upoređenje prideva biva pomoću priloga pli (više) i plej (najviše): bona (dobar-a-o), pli bona (bolji-a-e), plej bona (najbolji-a-e); granda (veliki-a-o), pli granda (veći), plej granda (najveći).
5. Upoređenje biva i pomoću priloga tre (vrlo) i tro (pre): tre bona (vrlo dobar-a –o), tro bona (predobar-a-o).
6. Za upoređivanje prideva upotrebljuju se i prilozi: malpli (manje) i malplej (najmanje): malpli bona (manje dobar), malplej bona (najmanje dobar).
7. Kad se upoređenjem čini neko sravnjenje onda se upotrebljava rečica ol (od): La tero estas pli granda ol la luno (zemlja je veća od meseca), La suno estas pli granda ol la tero (sunce je veće od zemlje).
8. Prisvojni pridevi koji postaju od imenica iskazuju se imenicom u 2. padežu: de la patro (očev), de la patrino (majčin).
9. Pridevi se menjaju po padežima isto onako kao što se menjaju i imenice:
| nom. | la bela, lep-a-o | nom. | la belaj, lepi-e-a |
| gen. | de la bela, lepoga-e-a | gen. | de la belaj, lepih |
| dat. | al la bela, lepome-oj-om | dat. | al la belaj, lepim |
| aku. | la belan, lep-a-o | aku. | la belajn, lepe |
| vok. | bela, lepi-a-o | vok. | belaj, lepi-e-a |
| ins. | kun la bela, lepim-om-im | ins. | kun la belaj, lepim |
| lok. | pri la bela, lepim-om-im | lok. | pri la belaj, lepim. |
riĉa – bogat-a-o
agrabla – prijatan-a-o
blua – plav-a-o
pura – čist-a-o
juna – mlad-a-o
feliĉa – srećan-a-o
nova – nov-a-o
utila – koristan-a-o
germana – nemački
serba – srpski
vesto – odelo
tranĉilo – nož
telero – tanjir
tablo – sto
blanka – beo-a-o
mielo – med
sukero – šećer
kuraĝa – hpabap-a-o
gaja - veseo-a-o
plumbo – olovo
bovino – krava
hundo – pas
argilo – zemlja
fero – gvožđe
peza – težak-a-o
ligno – drvo (kao materija)
dolĉa – sladak-a-o
1. La ĉielo estas blua. – La ĉapelo estas nova. – La hundo estas utila.
2. Virina ĉapelo. – Vira vesto. – Libro de lernanto.
3. La telero estas argila. – La tranĉilo estas fera. – La tablo estas ligna.
4. Mia pli juna filino. – Mia plej granda filo. – Li estas plej feliĉa homo.
5. Mia patro estas tre bona, kaj mia patrino estas tro bona.
6. Li estis malpli kuraĝa. – Via laboro estas malplej pagata.
7. La plumbo estas pli peza ol fero. – La mielo estas pli dolĉa ol sukero.
8. La libro de la patro. – La ĉambro de la patrino. – La ĉapelo de la instruisto.
Hodiaŭ estas tre agrabla tago, la ĉielo estas pura kaj blua, niaj infanoj estas tre gajaj.
Mia vesto estas nova, sed mi havas kaj ankoraŭ pli novan.
Ŝi havis hieraŭ novan bluan veston, kaj novan blankan ĉapelon.
Via plej juna filino estas hodiaŭ plej gaja.
Plej riĉaj homoj ne estas plej feliĉaj.
La hundo estas utila, sed bovino estas pri utila.
Sur la tablo kuŝas novaj argilaj teleroj.
La patrino estas tre feliĉa, se ŝiaj infanoj estas sanaj kaj gajaj.
Germana imperio estas tre granda.
Serba nacia vesto estas bela.
V Brojevi
[uredi]1. Osnovni ili prosti brojevi jesu:
unu = 1
du = 2
tri = 3
kvar = 4
kvin = 5
ses = 6
sep = 7
ok = 8
naŭ = 9
dek = 10
dek unu = 11
dek du = 12
dek tri = 13
dudek = 20
tridek = 30
kvindek = 50
sepdek sep = 77
okdek naŭ = 89
cent = 100
cent unu = 101
mil naŭcent sep = 1907.
dumil ducent krardek sep = 2247.
dekmil cent tridek unu = 10131.
2. Osnovni brojevi se ne menjaju. Broj unu može imati i množinu, i onda glasi unuj (jedni). Unuj estas bonaj, unuj estas malbonaj. (Jedni su dobri, a jedni su rđavi).
3. Kad se osnovnome broju doda nastavak o, n.pr. unuo, duo, trio, kvaro, deko, cento, onda znače: jedinica, dvojka, trojka, četvorka, desetica, stotina.
4. Kad se osnovnome broju doda nastavak ono, onda označavaju delove: triono (trećina), kvarono (četvrtina), dekono (desetina), i t. d.
5. Kad se osnovnome broju doda a, onda postaje redni broj: unua (prvi), dua (drugi), tria (treći), i t. d.
6. Kad se osnovnom broju doda nastavak e, onda znače: unue (prvo), due (drugo), trie (treće), i t. d.
7. Kad se osnovnom broju doda nastavak obla onda znače: duobla (dvoji-e-a), triobla (troji-e-a), kvarobla (četvori-e-a).
8. Osnovni brojevi s nastavkom oble znače: unuoble (jedanput), duoble (dvaputa), trioble (tri puta), i t. d.
9. Osnovni brojevi s nastavkom foje znače: unufoja (jednom), dufoje (dvaput), trifoje (triput), centfoje (stoput) i t. d.
10. Kad se rednome broju doda nastavak foje onda znače: unuafoje (od jednom), duafoje (od dvaput) i t. d.
11. Ro unu, ro du, ro tri, znači: no jedan, po dva, po tri, i t. d.
12. Duope znači po dva, ili dva i dva; triope po tri, t. j. tri i tri; kvarope četiri i četiri.
1. Unu jaro havas tricent sesdek kvin tagojn.
2. Unuj skribis, kaj unuj legis.
3. Unu deko havas dek unuojn.
4. Unu monato estas dekduono de lajaro, kaj ses monatoj estas duono de la jaro.
5. Hodiaŭ estas kvara (tago) de majo.
6. Ŝia filino estas unue juna, due sana, trie bela.
7. Mia patro havas kvinobla infanoj.
5. Duoble tri estas ses, kaj duoble ses estas dek du.
9. Mi vidis vin unufoje en la ĉambro.
10. Li eliris unuafoje.
11. Du kilogramoj po kvar dinaroj, kaj tri metroj po dek dinaroj.
12. La lernantoj iras duope, kaj soldatoj iras kvarope.
VI Prilozi
[uredi]1. Prilozi u esperantu imaju ista značenja kao i u srpskom jeziku.
2. Osnova priloga pokazuje da li prilog znači pitanje, pokazivanje, odricanje ili neodređenost, a nastavak kazuje da li prilog označava mesto, vreme, način, uzrok ili količinu.
To se jasno vidi iz ove šeme:
3. Kad se prilogom kie? (kuda) pita pa i odgovara prilogom, a kazuje se neko kretanje, onda taj prilog, koji se upotrebi i u pitanju i u odgovoru, dobija nastavak — n. N. pr. kien vi iras? (Kuda vi idete?) Mi iras tien. (Ja idem tamo).
4. I prilozi se upoređuju isto onako kao i pridevi rečicama: pli (više), plej (naj) i tre (vrlo). N. pr. pli ofte (češće), tre frue (vrlo rano), plej bone (najbolje).
5. Svi ostali prilozi koji nisu ušli u prednju tablicu imaju nastavak e.
6. Kad se uz priloge kojima se pita: kie, kiam, kiel, kial i kion, doda još ajn, onda ti prilozi znače neku neodređenost. N. pr. kie-ajn (ma gde), kiam-ajn (ma kad), kiel-ajn (ma kako), kial ajn (ma zašto), kiom-ajn (ma koliko, koliko bilo).
7. Kad se prilozima za mesto i prilozima za vreme doda nastavak a, onda postaju pridevi i znače: tiama (tadašnji), ĉiama (svagdašnji), tiea (tamošnji).
1. Kien vi ieas? – Kie estas via patro? – Kie estas niaj infanoj?
2. La birdo ien forflugis. – Mi vidis lin ie. – Ĉu vi iros ien?
3. Mi iris tien.*) – Ĉu li estas tie? – Li ne estas tie.
*) Кад се прилогом одговара или потврђује а казује се кретање, онда се прилогу додаје на крају n.
4. Li iris ĉien. – La homoj povas ĉie vivi.
5. Ni iris nenien. – Mi vidis lin neie.
1. Kiam venis la patro? – Kiam vi skribos? – Kiam komenciĝas la koncerto?
2. Li estis iam juna. – La infanoj estos iam maturaj homoj.
3. Mi vidis lin tiam. – Mi venis tiam kun mia frato.
4. La instruisto estas ĉiam en la lernejo. – La patrino estas ĉiam en la domo.
5. Vi venis neniam al ni. – Mia fratino kantas neniam.
Reči: komenci – početi, kanti – pevati.
1. Kiel lernas mia filo? – Kiel vi ellernis Esperanton?
2. Faru tien iel! – Vi povas iel veni.
3. Tiel laboras ĉiu homo. – Skribu tiel, kiel mi diras.
4. Ni laboras ĉiel. – Li turmentis lin ĉiei.
5. Mia filino kantas neniel. – Ni povas neniel vidi.
Reči: el-lerni (naučiti), turmenti (mučiti).
1. Kial ne venis via filo? Kial vi demandas?
2. Ŝi ne venis ial. – Li koleras ial.
3. Mi punis lin tial. – Li ne venis tial.
4. Ĉial oni ne povas puni infanojn.
5. Li koleras nenial.
Reči: demandi (pitati), kolerigi (ljutiti), puni (kazniti).
1. Kiom da jaroj vi havas? – Kiom vi pagis?
2. Mi havas kelke da dinaroj. – Li aĉetis kelke da pomoj.
3. Mi pagis tiom, kiom vi. – Li vivis tiom da jaroj!
4. Dio vidas ĉion. – Donu al mi ĉion.
5. Li havas nenion.
Reči: pagi – platiti, vivi – živeti, preni – uzeti.
1. Supre estas ĉielo, kaj malsupre estas tero.
2. Li venis tuj.
3. Ni jam venis lernejon.
4. Mia patro havas sufiĉe da mono.
5. Jen venas mia filo.
6. Li jus venis.
Reči: supre – gore, malsupre – dole, tuj – odmah, jam – već, sufiĉe – dovoljno, jen – sad, jus – baš sad, kune – zajedno.
VII Predlozi
[uredi]Predlozi u esperantu vrše istu službu kao i u srpskom jeziku.
Najglavniji predlozi jesu: el (iz), inter (između), apud (kod, pred), pri (o), kun (sa), post (posle): en (u), por (za), sur (na), sub (ispod), ĉe (kod); de (od), super (preko), antaŭ (pred), sen (bez); krom (osim).
Predlog je nema određenoga značaja. Značaj se poznaje po smislu.
VIII Sveze
[uredi]Najobičnije sveze /veznici/ jesu: por (da, za), se (ako), aŭ (ili), ke (da), por ke (da bi), kaj (i, a).
IX Usklici
[uredi]Najobičniji usklici /uzvici/ jesu: ha! (o!, ah!), he (ej!), fi! (fuj!), ho ve! (ej teško!), jen! (gle!), hura! (ura!).
Vežbanja
[uredi]1.
[uredi]1. Patro kaj frato. – 2. Leono estas besto. – 3. Rozo estas floro kaj kolombo estas birdo. – La rozo apartenas al Jozefo. – 5. La suno brilas. – 6. Patro estas sana. – 7. La patro estas tajloro.
Patro – otac, kaj – i, frato – brat, Leono – lav, esti – biti, besto – zver, Rozo – ruža, floro – cveće, kolombo – golub, birdo – tica, aparteni – padati, suno – sunce, brili – sijati, sana – zdrav, tajloro – krojač.
2.
[uredi]1. Infano ne estas matura homo. – 2. La infano jam ne ploras. – 3. La ĉielo estas blua. – 4. Kie estas la libro kaj la krajono. – 5. La libro estas sur la tablo, kaj la krajono kuŝas sur la fenestro. – 6. Sur la fenestro kuŝas krajono kaj plumo. – 7. Jen estas pomo. – 8. Jen estas la pomo, kiun mi trovis. – 9. Sur la tero kuŝas ŝtono.
Infano – dete; ne – ne, nije; matura – zreo; homo – čovek; jam – već; plori – plakati; ĉielo – nebo; blua – plav; kie – gde; libro – knjiga; krajono – plajvaz /olovka/; sur – na; tablo – sto; kuŝi – ležati; fenestro – prozor; plumo – pero; jen – ovde; pomo – jabuka; kiu – koji; mi – ja; trovi – naći; tero – zemlja, (kugla), ŝtono – kamen.
3. Imenice u jednini
[uredi]1. Leono estas forta. – 2. Al leono nedonu la manon. – 3. Mi vidas leonon. – 4. Resti kun leono estas danĝere. – 5. Kiu kuraĝas rajdi sur leono? – 6. Mi parolas pri leono.
1. forta – jak; doni – dati; mano – ruka; vidi – videti; resti – ostati; danĝere – opasno; kuraĝi – smeti; rajdi – jašiti; paroli – govoriti; pri – o.
4. Imenice s pridevima
[uredi]1. La patro estas bona. – 2. Jen kuŝas la ĉapelo de la patro. – 3. Diru al la patro, ke mi estas diligenta. – 4. Mi amas la patron. – 5. Venu kune kun la patro. – 6. La filo staras apud la patro. – 7. La mano de Johano estas pura. – 8. Mi konas Johanon. – 9. Ludoviko, donu al mi panon! – 10. Mi manĝas per la buŝo, kaj flaras per la nazo. – 11. Antaŭ la domo staras arbo. – 12. La patro estas en la ĉambro.
Bona – dobar; ĉapelo – šešir; diri – reći; ke – da: diligenta – vredan, marljiv; ami – voleti, milovati; veni – doći; kune – zajedno; filo – sin; stari – stojati; apud – kod: Johano – Jovan; pura – čist-a-o; koni – znati; Ludoviko – Ludvik; pano – hleb; manĝi – jesti; per – s, sa; buŝo – usta; flari – disati; nazo – nos; antaŭ – ispred, pred; domo – dom, kuća; arbo – drvo; ĉambro – soba.
5. Imenice u množini
[uredi]1. La birdoj flugas. – 2. La kanto de la birdoj estas agrabla. – 3. Donu al la birdoj akvon, ĉar ili volas trinki. – 4. La knabo forpelis la birdojn. – 5. Ni vidas per la okuloj, kaj aŭdas per la oreloj. – 6. Bonaj infanoj lernas diligente. – 7. Aleksandro ne volas lerni, kaj tial mi batas Aleksandron. – 8. De la patro mi ricevis libron, kaj de la frato mi ricevis pomon. – 9. Mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo. – 10. Mi legas libron. – 11. La patro ne legas libron, sed li skribas leteron.
Flugi – leteti; kanti – pevati; agrabla – prijatni; akvo – voda; ĉar – pošto, jer; ili – oni; voli – hteti; trinki – piti; knabo – dečko; forpeli – razgoniti; ni – mi; okulo – oko; aŭdi – čuti; orelo – uho; lerni – učiti; tial – zato; bati – tući; ricevi – dobiti, primiti; avo – ded; iri – ići; nun – sad; onklo – stric; legi – čitati; sed – već, ali; li – on; skribi – pisati; letero – pismo.
6. Upoređeni pridevi
[uredi]1. Papero estas blanka. – 2. Blanka papero kuŝas sur la tablo. – 3. La blanka papero jam ne kuŝas sur la tablo. – 4. Jen estas la kajero de la juna fraŭlino. – 5. La patro donis al mi dolĉan pomon. – 6. Rakontu al mia juna amiko belan historion. – 7. Mi ne amas obstinajn homojn. – 8. Mi deziras al vi bonan tagon, sinjoro! – 9. Bonan matenon! – 10. Ĝojan feston! (mi deziras al vi). – 11. Kia ĝoja festo! (estas hodiaŭ). – 12. Sur la ĉielo staras la bela suno. – 13. En la tago ni vidas la helan sunon, kaj en la nokto ni vidas la palan lunon kaj la belajn stelojn. – 14. La papero estas tre blanka, sed la neĝo estas pli blanka. – 15. Lakto estas pli nutra ol vino. – 16. Mi havas pli freŝan panon ol vi. – 17. Ne, vi eraras, sinjoro: via pano estas malpli freŝa ol mia. – 18. El ĉiuj miaj infanoj Ernesto estas la plej juna. – 19. Mi estas tiel forta, kiel vi. – 20. El ĉiuj siaj fratoj Antono estas la malplej saĝa.
Papero – hartija; blanka – beo-a-o; kajero – sveska; juna – mlad-a-o; fraŭlo – momak (neoženjen); fraŭl-in-o – devojka; dolĉa – slatki-a-o; rakonti – pričati; mia – moj; amiko – prijatelj; bela – lep-a-o; historio – pripovetka; obstina – samovoljan-a-o; deziri – želeti; vi – vi; tago – dan; sinjoro – gospodin; mateno – jutro; ĝoja – srećan-a-o: (ĝoji – radovati ce); festi – slaviti, praznovati; kia – kakav-a-o; hodiaŭ – danas; en – y; hela – jasan-a-o; nokto – noć; pala – bled-a-o; luno – mesec; stelo – zvezda; neĝo – sneg; pli – vrlo; naj-vi še; lakto – mleko; nutra – hranljiv-a-o: ol – nego; vino – vino; havi – imati; freŝa - friški-a-o (taze); erari – varati ce; mal-, daje protivno značenje reči s kojom je; pli – više; malpli – manje; el – od; ĉiu – sav, svaki; plej – najviše; tiel – tako; kiel – kao; sia – svoj-a-o; saĝa – mudar-a-o.
7. Brojevi prosti i redni
[uredi]1. Du homoj povas pli multe fari ol unu. – 2. Mi havas nur unu buŝon, sed mi havas du orelojn. – 3. Li promenas kun tri hundoj. – 4. Li faris ĉion per la dek fingroj de siaj manoj. – 5. El ŝiaj multaj infanoj unuj estas bonaj, kaj aliaj estas malbonaj. – 6. Kvin kaj sep (faras) dek du. – 7. Dek kaj dek faras dudek. – 8. Kvar kaj dek ok estas dudek du. – 9. Tridek kaj kvardek kvin estas sepdek kvin. – 10. Mil okcent naŭdek tri. – 11. Li havas dek unu infanojn. – 12. Sesdek minutoj faras unu horon, kaj unu minuto konsistas el sesdek sekundoj. – 13. Januaro estas la unua monato de la jaro, aprilo estas la kvara, novembro estas la dek-unua, decembro estas la dekdua. – 14. La dudeka (tago) de februaro estas la kvindek-unua tago de la jaro. – 15. La sepan tagon de la semajno Dio elektis, ke ĝi estu pli sankta, ol la ses unuaj tagoj. – 16. Kion Dio kreis en la sesa tago? – 17. Kiun daton ni havas hodiaŭ? – 18. Hodiaŭ estas la dudek sepa (tago) de marto. – 19. Georgo Vashington estis naskita la dudek duan de februaro de la jaro mil sepcent tridek dua.
Multe – mnogo; fari - činiti: nur – samo; promeni – šetati: tri – tri; hundo – pas; ĉio – sve; dek – deset; fingro – prst; alia – drugi: kvin – pet; sep – sedam; kvar – četiri; ok – osam: mil – hiljada; cent – sto; naŭ – devet; ses – šest; minuto – minut; horo – čas; konsisti – sastavljati, sačinjavati; sekundo – sekund; monato – mesec; jaro – godina; semajno – sedmica (nedelja); Dio – Bog; elekti - zapovediti; ĝi – on-a-o (za mislene imenice): sankta – sveti; krei – stvoriti; dato – datum; naski – roditi.
8. Ostali brojevi
[uredi]1. Mi havas cent pomojn. – 2. Mi havas centon da pomoj. – 3. Tiu ĉi urbo havas milionon da loĝantoj. – 4. Mi aĉetis dekduon (aŭ dek-duon) da kuleroj kaj du dekduojn da forkoj. – 5. Mil jaroj (aŭ milo da jaroj) faras miljaron. – 6. Unue mi redonas al vi la monon, kiun vi pruntis al mi; due mi dankas vin por la prunto: trie mi petas vin ankaŭ poste prunti al mi, kiam mi bezonos monon. – 7. Por ĉiu tago mi ricevas kvin frankojn, sed por la hodiaŭa tago mi ricevis duoblan pagon, t. e. (tio estas) dek frankojn. – 8. Kvinoble sep estas tridek kvin. – 9. Tri estas duono de ses. – 10. Ok estas kvar kvinonoj de dek. – 11. Kvar metroj da tiu ĉi ŝtofo kostas naŭ frankojn; tial du metroj kostas kvar kaj duonon frankojn (aŭ da frankoj). – 12. Unu tago estas tricent-sesdek-kvinono aŭ tricent-sesdek-sesono de jaro. – 13. Tiuj ĉi du amikoj promenas ĉiam duope. – 14. Kvinope ili sin ĵetis sur min, sed mi venkis ĉiujn kvin atakantojn. – 15. Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn, kaj al ĉiu el la infanoj mi donis po tri pomoj. – 16. Tiu ĉi libro havas sesdek paĝojn; tial se mi leĝos en ĉiu tago po dek kvin paĝoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj.
Urbo – mesto; loĝi – stanovati; aĉeti – kupiti; aŭ – ili; kulero – kašika; forko – viljuška; re – opet; re-doni – vratiti; mono – novac; prunti – uzajmiti; danki – blagodariti, zahvaliti; por – za; peti – moliti; ankaŭ – i. takođe; post – posle; kiam – kad; bezoni – trebati; -obl- znači udvojavanje /množenje, umnožavanje/; du – dva: duobla – dvaput; pagi – platiti; on – označava deo: kvar – četiri, kvar-on-o – četvrtina; duono – polovina; ŝtofo – materija; kosti – stati, vredeti, koštati; ĉiam – svakad; -op – označava: dvoje, troje, četvoro: du-op-e – dvoje, triope – troje; jeti – napasti (na koga); venki – odbiti, nadvladati, pobediti; ataki - jurišati, napadati; po – po; paĝo – strana (u knjizi); se – ako; fini – svršiti; tuta – ceo-a-o.
9. Lične zamenice
[uredi]Mi legas. – Ci skribas [mesto ci (ti) češće se upotrebljava vi (vi)]. – Li estas knabo, kaj ŝi estas knabino. – La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra. – Ni estas homoj. – Vi estas infanoj. – Ili estas Rusoj. – Kie estas la knaboj? – Ili estas en la ĝardeno. – Kie estas la tranĉiloj? – Ili kuŝas sur la tablo. – Mi vokas la knabinon, kaj ŝi venis. – La infano ploras, ĉar ĝi volas manĝi. – La infanoj ploras, ĉar ili volas manĝi. – Knabo, vi estas neĝentila. – Sinjoro, vi estas neĝentila. – Sinjoroj, vi estas neĝentilaj. – Mia hundo, vi estas tre fidela. – Oni diras, ke la vero ĉiam venkas. – Kiu estas riĉa, tiu havas multajn amikojn.
Ci – ti; tranĉi – seći; tranĉilo – sečivo; nož; Ruso – Rus; ĝardeno – bašta; voki – zvati; voli – hteti; fidela – veran-a-o; vero – pravda.
10. Zamenički oblici
[uredi]Li amas min, sed mi lin ne amas. – Mi volis lin bati, sed li forkuris de mi. – Diru al mi vian nomon. – Ne skribu al mi tiajn longajn leterojn. – Venu al mi hodiaŭ vespere. – Mi rakontos al vi historion. – Ĉu vi diros al mi la veron? – La domo apartenas al li. – Li estas mia onklo, ĉar mia patro estas lia frato. – Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn; mi ankaŭ tre amas iliajn (infanojn). – Montru al ili vian novan veston. – Mi amas min mem, vi amas vin mem, li amas sin mem, kaj ĉiu homo amas sin mem. – Mia frato diris al Stefano, ke li amas lin pli, ol sin mem. – Mi zorgas pri ŝi tiel, kiel mi zorgas pri mi mem; sed ŝi mem tute ne zorgas pri si kaj tute sin ne gardas. – Miaj fratoj havis hodiaŭ gastojn; post la vespermanĝo niaj fratoj eliris kun la gastoj el sia domo kaj akompanis ilin ĝis ilia domo. – Mi lavis min en mia ĉambro, kaj ŝi lavis sin en sia ĉambro. – La infano serĉis sian pupon; mi montris al la infano, kie kuŝas ĝia pupo. – Oni ne forgesas facile sian unuan amon.
Kuri – begati; for-kuri – pobeći; vespero – veče; edzo – suprug; montri – pokazati; nova nov-a-o; vesti – odenuti; mem – sam; zorgi – brinuti, starati se; tuta – ceo-a-o; gardi - čuvati; gasto – gost; akompani – ispratiti; ĝis – do; lavi – umivati, prati; serĉi – tražiti; pupo – lutka; montri – pokazati; forgesi – zaboraviti; facila – lak.
11. Glagolski oblici
[uredi]Nun mi legas, vi legas kaj li legas; ni ĉiuj legas. – Vi skribas, kaj la infanoj skribas; ili ĉiuj sidas silente kaj skribas. – Hieraŭ mi renkontis vian filon, kaj li ĝentile salutis min. – Hodiaŭ estas sabato, kaj morgaŭ estos dimanĉo. – Hieraŭ estis vendredo, kaj postmorgaŭ estos lundo. – Antaŭ tri tagoj mi vizitis vian kuzon kaj mia vizito faris al li plezuron. – Ĉu vi jam trovis vian horloĝon? – Mi ĝin ankoraŭ ne serĉis; kiam mi finos mian laboron, mi serĉos mian horloĝon, sed mi timas, ke mi ĝin jam ne trovos. – Kiam mi venis al li, li dormis; sed mi lin vekis. – Se mi estus sana, mi estus feliĉa. – Se li scius ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi. – Se la lernanto scius bone sian lecionon, la instruanto lin ne punus. – Kial vi ne respondas al mi? – Ĉu vi estas surda aŭ muta? – Iru for! – Infano, ne tuŝu la spegulon! – Karaj infanoj, estu ĉiam honestaj! – Li venu, kaj mi pardonos al li. – Ordonu al li, ke li ne babilu. – Petu ŝin, ke ŝi sendu al mi kandelon. – Ni estu gajaj, ni uzu bone la vivon, ĉar la vivo ne estas longa. – Ŝi volas danci. – Morti pro la patrujo estas agrable. – La infano ne ĉesas petoli.
Sidi – sedeti; silenti – ćutati; hieraŭ – juče; renkonti – sresti; saluti – pozdraviti; sabato – subota; morgaŭ – sutra; dimanĉo – nedelja; vendredo – petak; lundo – ponedeljak; viziti - posetiti; kuzo – bratanac; plezuro – radost; trovi – naći; horlogo – časovnik; timi – bojati se; dormi – spavati; veki – probuditi; scii – znati; leciono – zadaća; instrui – učiti; puni – kazniti; surda gluv-a-o; muta – nem-a-o (mutav-a-o); tuŝi – dotaći se; spegulo – ogledalo; kara – dragi-a-o, mili-a-o; ordoni – narediti, zapovediti; babili – brbljati; kandelo – sveća; gaja – veseo-a-o; uzi – upotrebiti, iskoristiti; danci – igrati /plesati/; morti – umreti; pro – za; patrujo – otadžbina; ĉesi – prestati; petoli – šaliti se.
12. Glagolski prilozi
[uredi]Fluanta akvo estas pli pura ol akvo staranta senmove. – Promenante sur la strato, mi falis. – Kiam Nikodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas la batanto kaj Jozefo estas la batato. – Al homo pekinta senintence, Dio facile pardonas. – Trovinte pomon, mi ĝin manĝis. – La falinta homo ne povis sin levi. – Ne riproĉu vian amikon, ĉar vi mem pli multe meritas riproĉon; li estas nur unufoja mensoginto, dum vi estas ankoraŭ nun ĉiam mensoganto. – La tempo pasinta jam neniam revenos; la tempon venontan neniu ankoraŭ konas. – Venu, ni atendas vin, Savonto de la mondo. – En la lingvo «Esperanto» ni vidas la estontan lingvon de la tuta mondo. – Augusto estas mia plej amata filo. – Mono havata estas pli grava, ol havita. – Pasero kaptita estas pli bona ol aglo kaptota. – La soldatoj kondukis la arestitojn tra la stratoj. – Li venis al mi tute ne atendite. – Homo, kiun oni devas juĝi, estas juĝoto.
Flui – teći; movi – kretatp; peki – grešiti; sen – bez; senmove – nepokretno; intenco – namera, umišljaj; senintenco – nenamerno; strato – ulica; fali – pasti; trovi – naći; tiam – onda; levi – dići; riproĉi – poštovati; meriti – zaslužiti; mensogi – lagati; pasi – proći; neniam – nikad; neniu – niko; atenti – očekivati; savi – spasti; mondo – svet; lingvo – jezik; grava – važan-a-o, vredan; pasero – vrabac; kapti – uhvatiti; aglo – orao; soldato – vojnik; konduki – sprovesti: aresti – zatvoriti, uhapsiti; tra – kroz; devi – morati; juĝi – suditi; tempo – vreme; pasinta – prošlo-a-o.
13. Oblici glagolskih vremena
[uredi]Nun li diras al mi la veron. – Hieraŭ li diris al mi la veron. – Li ĉiam diradis al mi la veron. – Kiam vi vidis nin en la salono, li jam antaŭe diris al mi la veron (aŭ li estis dirinta al mi la veron). – Li diros al mi la veron. – Kiam vi venos al mi li jam antaŭe diros al mi la veron. – Se mi petus lin, li dirus al mi la veron. – Mi ne farus la eraron, se li antaŭe dirus al mi la veron (aŭ se li estus dirinta al mi la veron). – Kiam mi venos, diru al mi la veron. – Kiam mia patro venos, diru al mi antaŭe la veron (aŭ estu dirinta al mi la veron). – Mi volas diri al vi la veron. – Mi volas, ke tio, kion mi diris, estu vera (aŭ mi volas esti dirinta laveron).
Vero – istina; salono – dvorana; antaŭe – ranije, pre; jam – već; aŭ – ili; se – ako; peti – moliti; voli – hteti.
14. Trpni vid
[uredi]Mi estas amata. – Mi estis amata. – Mi estos amata. – Mi estus amata. – Estu amata! – Esti amata. – Vi estas lavita. – Vi estis lavita. – Vi estos lavita. – Vi estus lavita. – Estu lavita. – Esti lavita. – Li estas invitota. – Li estis invitota. – Li estos invitota. – Li estus invitota. – Estu invitota! Esti invitota! – Tiu ĉi komercaĵo estas ĉiam volonte aĉetata de mi. – La surtuto estas aĉetita de mi sekve ĝi apartenas al mi. – Kiam via domo estis konstruata, mia domo estis jam longe konstruita. – Mi sciigas, ke de nun la ŝuldoj de mia filo ne estos pagataj de mi. – Estu trankvila, mia tuta ŝuldo estos pagita al vi baldaŭ. – Mia ora ringo ne estus nun tiel longe serĉata, se ĝi ne estus tiel lerte kaŝita de vi. – Laŭ la projekto de la inĝenieroj tiu ĉi fervojo estas konstruota en la daŭro de du jaroj; sed mi pensas, ke ĝi estos konstruata pli ol tri jarojn. – Honesta homo agas honeste. – La pastro, kiu mortis antaŭ nelonge (aŭ antaŭ ne longa tempo), loĝis longe en nia urbo. – Ĉu hondiaŭ estas varme aŭ malvarme? – Sur la kameno inter du potoj staras fera kaldrono; el la kaldrono, en kiu sin trovas bolanta akvo, eliras vaporo tra la fenestro, kiu sin trovas apud la pordo, la vaporo iras sur la korton.
Inviti – znati; komerci – trgovati; volonte – rado; surtuto – kaput; sekvi – sledovati; konstrui – zidati; ŝuldi – dugovati; trankvila – miran-a-o; baldaŭ – skoro; ora – zlatan-a-o; ringo – prsten; serĉi – tražiti; lerte – brzo; kaŝi – sakriti; laŭ – prema; fero – železo /gvožđe/; vojo – put; fervojo – željeznica; daŭri – trajati; pensi – misliti; honesta - pošten-a-o; agi – raditi, činiti; pastro – sveštenik; loĝi – stanovati; ĉu – je li, da li; varme – toplo; kameno – peć; inter – između; poto – lonac; kaldrono – kazan, kotao; bola –vreo-a-o; vaporo – para; apud – kod: pordo – vrata; korto – dvorište.
15. Predlozi, sveze i usklici
[uredi]Kie vi estas? – Mi estas en la ĝardeno. – Kien vi iras? – Mi iras en la ĝardenon. – La birdo flugas en la ĉambro (= ĝi estas en la ĉambro kaj flugas en ĝi). – La birdo flugas en la ĉambron (= ĝi estas ekster la ĉambro kaj flugas en ĝin)*). – Mi vojaĝas en Hispanujon. – Mi sidas sur seĝo kaj tenas la piedojn sur benketo. – Mi metis la manon sur la tablon. – El sub la kanapo la muso kuris sub la liton, kaj nun ĝi kuras sub la lito. – Super la tero sin trovas aero. – Anstataŭ kafo li donis al mi teon kun sukero, sed sen kremo. – Mi staras ekster la domo, kaj li estas interne. – En la salono estis neniu krom li kaj lia fianĉino. – La hirundo flugis trans la riveron, ĉar trans la rivero sin trovis aliaj hirundoj. – Mi restas tie ĉi laŭ la ordono de mia estro. – Kiam li estis ĉe mi, li staris tutan horon apud la fenestro. – Li diras, ke mi estas atenta. – Li petas, ke mi estu atenta. – Kvankam vi estas riĉa, mi dubas, ĉu vi estas feliĉa. – Se vi scius, kiu li estas vi lin pli estimus. – Se li jam venis petu lin (veni) al mi. – Ho, Dio, kion vi faras! – Ha, kiel bele! – For de tie ĉi! – Fi, kiel abomene! – Nu, iru pli rapide!
- ) Mesto koje se primicanjem zauzima, ili označava neki cilj kome se cilja, svakad se kazuje akuzativom, i onda mora imati nastavak n.
Ekster – van; vojaĝi – putovati; Hispanujo - Španija; ŝego – stolica; teni – držati; piedo – noga; benko – klupa; meti – položiti; sub - ispod: kanapo – kanabe; muso – miš; kuri - trčati: lito – postelja; super – nad; aero – vazduh; anstataŭ – mesno, u mestu /i umesto, namesto/; kafo – kava; teo – tej /čaj/; sukero – šećer; kremo – skorup; interne – unutra; fianco – mladoženja; hirundo – lasta; trans – preko; rivero – reka; tie ĉi – ovde; estro – upravitelj; ĉe – kod; atenta – pažljiv; kvankam – ma da, premda; dubi – sumnjati; estimi – poštovati; Fi! – fyj; abomene – grozno; rapida – brz-a-o; for de tie ĉi! – odlazi odavde!
16. Prilozi
[uredi]Lia kolero longe daŭris. – Li estas hodiaŭ en kolera humoro. – Li koleras kaj insultas. – Li fermis kolere la pordon. – Lia filon mortis kaj estas nun malviva. – La korpo estas morta, la animo estas senmorta. – Li estas morte malsana, li ne vivos pli ol unu tagon. – Li parolas, kaj lia parolo fluas dolĉe kaj agrable. – Ni faris la kontrakton ne skribe, sed parole. – Li estas bona parolanto. – Starante ekstere, li povis vidi nur la eksteran flankon de mia domo. – Li loĝas ekster la urbo. – La ekstero de tiu ĉi homo estas pli bona, ol lia interno. – Li tuj faris, kion mi volis, kaj mi dankis lin por la tuja plenumo de mia deziro. – Kia granda brulo! – Kio brulas? – Ligno estas bona brula materialo. – La fera bastono, kiu kuŝas en la forno, estas nun brule varmega. – Ĉu li donis al vi jesan respondon aŭ nean? – Li eliris el la dormoĉambro kaj eniris en la manĝoĉambron. – La birdo ne forflugis, ĝi nur deflugis de la arbo, alflugis al la domo, kaj surflugis sur la tegmenton. – Por ĉiu aĉetita funto da teo tiu ĉi komercisto aldonas senpage funton da sukero. – Lernolibron oni devas ne tralegi, sed tralerni. – Ŝi portas rozokoloran superveston kaj teleroforman ĉapelon. – En mia skribotablo sin trovas kvar tirkestoj. – Liaj lipharoj estas pli grizaj, ol liaj vangharoj.
Kolero – ljutnja; daŭri – trajati; hurnoro – šala; insulti – grditi; fermi – zaključati; kolere – ljutito; korpo – telo; sen-morta – besmrtni-a-o; morte – samrtno; flui – teći; dolĉe – slatko; kontrakto – ugovor; skribe – pismeno; parole – usmene; franko – strana; loĝi – stanovati; tuj – odmah, brzo; plena – pun-a-o; pleni – puniti; plenumi – ispuniti; deziro – želja; brili – goreti; ligno – drvo; bastono – štap; fero – gvožđe; forno – peć: jeza – potvrdni; nea – odrečni; iri – ići; eliri – izaći; eniri – ući; aĉetita – kupljen-a-o, senpage – besplatno: tegmento – streha; tra- pre, pro; tralegi – pročitati; tralerni – proučiti; tirkesto – fijoka; lipo – usne; haro – kosa; lipharoj – brkovi; vango – obraz; vangharoj – bakenbardi /zulufi/; griza – sed.
X Obrazovanje reči
[uredi]Od korenitih reči obrazuju se predmetcima i dometcima nove reči. N.pr. od korenite reči san - zdrav predmetcima i dometcima prave se reči: zdravlje, ozdraviti, nezdrav, zdravnik (lekar), pozdrav, pozdraviti, zdravstveni i dr.
Pri tome pravljenju ili obrazovanju reči od korenitih reči vladaju ova pravila:
– ad kao nastanak (dometak) uz osnovu, označava trajanje ili ponavljanje one radnje ili bivanja koju osnova označava. Npr. aĉet-i (kupiti), aĉet-ad-i (kupovati), aĉet-ad-o (kupovina); ir-i (ići), ir-ad-i (hodati), ir-ad-o (idenje), skrib-i (pisati), skrib-ad-o (pisanje), legado (čitanje), kanti (pevati), kantado (pevanje).
– aĵ kao nastavak uz osnovu označava nešto što ima isto značenje što i korenita reč, samo u većoj meri. Na onaj način obrazuju se obično imenice, od prilike kao što se u nas obrazuju imenice koje se svršavaju na: st. stvo. – N. pr. nova (nov), novajo (novina), flui (teći), fluaĵ-o (tečnost).
– an kao nastavak uz osnovu označava ime koje neko ima po mestu stanovanja. N.pr. Amerik-an-o (Amerikanac), Amerika-no-j (Amerikanci), respublik-an-o (Republikanac), paroĥ-an-o (parohijanin).
– ar kao nastanak označava ime nekoga zbira ili skupa. N.pr. gazet-o (novina, časopis), gazet-ar-o (novinarstvo), homo (čovek), homaro (ljudstvo), frato (brat), frataro (bratstvo), ŝafo (ovca), ŝafaro (stado ovaca), arbo (drvo), arbaro (šuma).
– bo kao predmetak označava srodstvo. N.pr. patro (otac), bopatro (tast), bopatrino (tašta), filo (sin), bofilo (zet), bofilino (snaha).
– ĉj kao nastanak uz imena označava umanjavanje. N.pr. Petro (Petar), Peĉjo (Perica), Johano (Jovan), Joĉjo (Joca, Jovica).
– dis kao predmetak označava isto što u nas označava raz. N.pr. fali (pasti), disfali (raspasti), iri (ići), disiri (razići se).
– ebl kao nastavak upotrebljava se za pravljenje prideva od glagola i imenica. N.pr. od vidi (vid), vid-ebl-a (onaj koji se može, ili ono što se može, videti, t. j. vidljiv-a-o), ŝanĝi (menjati), ŝanĝ-ebl-a (promenljiv-a-o).
– ec kao nastavak označava isto što i u nas nastanak st. N.pr. elasteco (elastičnost), internacieco (međunarodnost), intimeco (poverivost), eterneco (večnost), matureco (zrelost), klareco (jasnost).
– eg kao nastanak označava uvećavanje. N.pr. pordo (vrata), pord-eg-o (kapija), pafilo (puška), pafil-eg-o (top), bastono (štap), baston-eg-o (batina), kara (dragi), kar-eg-a (predragi), pluvo (kiša), pluv-eg-o (pljusak), krii (vikati), kri-eg-i (drati se).
– ej kao nastavak odgovara našem šte ili ica, mesto gde se nešto vrši, biva: lerni (učiti), lern-ej-o (učilište, učionica, škola), pres-ej-o (štamparija), kaf-ej-o (kafana), leg-ej-o (čitalište, čitaonica).
– ek kao predmetak znači: za, uz, u kao početak nečega. N.pr. krii (vikati), ek-krii (uzviknuti), vidi (videti), ekvidi (uvideti), dolori (boleti), ekdolori (zaboleti), kanti (pevati), ekkanti (zapevati, propevati).
– em kao nastanak znači sklonost nečemu. N.pr. honti (stideti se), hont-em-a (stidljiv), labori (raditi), labor-em-a (radljiv), forges-em-a (zaboravan), batal-em-a (bojažljiv).
– er kao nastavak označava deo od onoga što osnovna reč znači. N.pr. fajro (vatra), fajr-er-o (iskra), pajlo (slama), pajl-er-o (slamka).
– estr kao nastavak označava onoga koji nečim upravlja, rukovodi. N.pr. lernestro (upravitelj škola), klubestro (predsednik društva), imperiestro (car).
– et kao nastavak označava nešto smanjeno, umanjeno. N.pr. rivero (reka), river-et-o (potok), nazeto (nosić), hundeto (psetance), koreto (srdašce), dormi (spavati), dormeti (dremati), ruĝet-a (crvenkast-a-o).
– ge kao predmetak označava udvajanje, umnožavanje. N.pr. patro (otac), ge-patro-j (roditeljski), gefratoj (brat i sestra), gesinjoroj (gospodin s gospođom), geinstruistaro (učiteljstvo, učitelji i učitelji), gejunularo (mladež).
– id- kao umetak označava podmladak. N.pr. reĝo (kralj), reĝ-id-o (kraljević), bovo (vo), bovido (tele), Izraelidoj (potomci Izrailjevi).
– ig- kao umetak označava učiniti da biva ono što znači reč kojoj se dodaje. N.pr. pura (čist), purigi (učiniti da bude čist-a-o, t.j. čistiti), libera (slobodan-a-o), liberigi (osloboditi), blinda (slep-a-o), blindigi (oslepiti).
– iĝ- kao umetak označava skoro isto što i umetak ig, ali samo kad nešto biva ili postaje samo po sebi, bez sadejstva nekoga lica. N.pr. pala (bled-a-o), paliĝi (bledeti), blanka (beo-la-o), blankiĝi (beleti). Označava i ono što označava u našem jeziku zamenica se uz povratne glagole. N.pr. resaniĝi (pozdraviti se), proksimiĝi (zbližiti se), konatiĝi (upoznati se), amikiĝi (sprijateljiti se)
Napomena. Povratni glagoli i u esperantu imaju uza se zamenicu sebe ili se – sin. Ako je rečeno npr. blindiĝi ili riĉiĝi, onda blindiĝi znači oslepiti nekoga drugog, a ne sebe, a riĉiĝi znači obogatiti nekoga; ali ako se kaže: blindigi sin, onda znači oslepiti sebe, a riĉigi sin znači obogatiti sebe.
– ilo označava naziv stvari prema radnji koju ona vrši. Npr. plugilo (stvar kojom se pluži, dakle, plug.), flugilo (stvar kojom se leti, krilo), glatigilo (gladilo, brus), nigrilo (crpilo), kovrilo (pokrivalo, pokrov, pokrivač).
– in označava ženski rod. N.pr. virino (žena), patrino (majka), instruistino (učiteljica), lernantino (učenica), reĝino (kraljica), bovino (krava), filino (kći).
– ind označava nekoga koji je nečega vredan, dostojan, zaslužan. N.pr. kredinda (poverenja dostojan), puninda (zaslužan kazne), leginda (vredno da se pročitl, što vredi da se pročita), laŭdinda (hvale dostojan), vidinda (vredno videti).
– ing označava nešto što služi za držanje nečega. N.pr. plumo (pero) a plumingo (držalje za pero, uvlaka), kandelo (sveća), kandelingo (svećnjak).
– ist označava kao i u nas ime koje dolazi od zanimanja. N.pr. jurnalisto (žurnalista), telegrafisto (telegrafista), instruisto (učitelj), maŝinisto (mašinista).
– mal- kao predmetak daje suprotno značenje reči pred kojom stoji. N.pr. bono (dobro), malbono (rđavo), forta (jak), malforta (slab), granda (veliki), malgranda (mali), dekstra (desni), maldekstra (levi).
– nj umanjava ženska imena. N.pr. Mario (Marija), Marinjo (Marica), patrino (majka) a patrinjo (mamica).
– pra- kao predmetak ima isto značenje kao i u srpskom jeziku. N.pr. prapatro (praotac), praavo (praded).
– re znači opet, t. j. označava ponavljanje: renovigi (ponoviti, obnoviti), reveni (vratiti).
– uj označava nešto u čemu se nešto drži, skuplja, čuva. N.pr. mon-uj-o (novčanik), a označava i rodno drvo, n.pr. pomo (jabuka - plod), a pomujo (drvo na kome rode jabuke), a označava i ime zemalja: Serbujo (Srbija), Rusujo (Rusija).
– ul označava karakteristiku, svojstvo neke osobe. N.pr. junulo (mladić), bonulo (dobročinac), volontulo (dobrovoljac).
– um nema opštega određenoga značenja, a upotrebljava se samo onda kad se ne može na drugi način, predmetkom, ili umetkom, iskazati što se želi, ali takvih primera nema mnogo. N.pr. kolumo (kragna), manumo (mažetna)
– eks znači bivši. N.pr. eksministro (biv. ministar), eksprezidanto (biv. predsednik).
– moŝto znači titulu: Via reĝa moŝto (Vaša kraljevska milost), Via impreriestra moŝto (Vaše carsko veličanstvo), Lia prinsa moŝto (Njegova knjaževska svetlost).
| San-o (zdravlje) | sano |
| san-a (zdrav-a-o) | sana |
| san-ec-o (zdravstvenost) | saneco |
| san-iĝ-i (pozdravljati se) | saniĝi |
| san-iĝ-ej-o (sanatorijum) | saniĝejo |
| san-ig-i (lečiti) | sanigi |
| san-ig-a (lekovit) | saniga |
| san-ig-ist-o (lečnik) | sanigisto |
| san-ig-il-o (lek) | sanigilo |
| san-ig-il-ej-o (lekarnica) | sanigilejo |
| san-ig-ind-a (koji se može izlečiti, izlečljiv) | saniginda |
| ne san-ig-ind-a (neizlečljiv) | ne saniginda |
| ne-san-a (nezdrav) | nesana |
| mal-san-o (bolest, nemoć) | malsano |
| mal-san-a (bolestan, nemoćan) | malsana |
| mal-san-iĝ-i (onemoćiti) | malsaniĝi |
| re-san-ig-i (opet ozdraviti, izlečiti koga) | resanigi |
| re-sans-iĝ-i sin (opet izlečiti sebe). | resaniĝi sin |
Složene reči prave se kao i u srpskom jeziku. N.pr. vapor – para, ŝipo – brod, vaporŝipo = parobrod, tero – zemlja, pomo – jabuka, terpomo =zemljana jabuka ili krompir; sen – bez, koloro – boja, senkolora = bezbojni-a-o; du – dva, jara – godišnji-a-e, dujaro = dvogodi, dvogodišnji.
Složene reči pišu se sastavljene, ali se mogu i razdvojiti, ako bi složena reč bila dugačka. N.pr. rusojapanamilito = rusojapana milito (rusko japanski rat)
Od reči vid-o (gledanje) i punkto (tačka) pravi se vidpunkto (gledište, tačka gledišta) ali zbog lepše zvučnosti može se reći i vidopunkto.
Sintaksa i stil
[uredi]Dobar stil u esperantu zavisi najviše od izbora reči, ili od pravilnoga pravljenja reči dometcima i predmetcima.
Najglavnija sintaktična pravila jesu:
1. Treba paziti na pravilno pravljenje reči od korenitih reči pomoću predmetaka i dometaka, kao što je pokazano kod svakoga pojedinog predmetka i dometka, i na pravljenje reči od osnovne reči san.
2. Imenica (ili imenski oblik u opšte) koja dolazi posle prelaznih glagola kao predmet u rečenici uvek mora biti u akuzativu. N.pr. Ni lernu Esperanton! – Učimo se esperantu! Doni al mi akvon. – Daj mi vode. Mi legas libron, kaj li skribas leteron. – Ja čitam knjigu, a on piše pismo.
3. Ako u rečenici ima više predmeta a sam jedan dodatak koji se odnosi na sve predmete, ili je predmet jedan a dodataka više, onda se reči koje su predmet i dodatak predmetu stavljaju u obliku množine. N.pr. ako bi se htelo reći : ja učim ruski i engleski jezik, treba kazati: Mi lernas rusan kaj anglan lingvojn. Ili: Ja vidim spokojnog starca i staricu, t. j. ako hoće da se kaže da su oboje spokojni, treba reći: Mi vidas kontentajn maljunulon kaj maljunulinon. A ako bi dodatak kontenta (spokojan) bio iskazan u jednini, n.pr. Mi vidas kontentan maljunulon kaj maljunulinon, onda bi to značilo da je spokojan samo samo starac.
4. Pravilna upotreba predloga lako se može izučiti na samome štivu.
5. Red reči u rečenici je ovakav: podmet, glagol (prirok) predmet, nu od toga se može u izvesnim prilikama i otstupiti, kao što biva i u srpskom jeziku.
Poslovice - Proverboj
[uredi]Kia arbo, tia frukto.
Kia demando, tia respondo.
Kiu demandas, tiu ne eraras.
Kiel akirite, tiel perdite.
Pli bona io, ol nenio.
Pli bone scii, ol havi.
La virinoj havas longajn harojn, sed mallongajn saĝon.
Frukto – rod, plod; erari – lutati, skitati; akiri – steći; perdi – izgubiti; longa – dugačak; mal-longa – kratak; haro – kosa; saĝo – pamet.
Anegdote - Anedoktoj
[uredi]Prezentu al vi, amiko, mian ĉagrenon! Mi forgesis en domo la monujon! Pruntu al mi dek krunojn ĝis morgaŭ!
– Pardonu, mi ne povas, sed mi povas konsili al vi centan rimedon por ricevi tiun monon.
– Ho, mi dankas al vi, vi estas vera amiko!
– Jen okdek helerojn, prenu veturigiston, kaj veturu hejmen por preni la monujon.
Kompreni – razumeti; kompreniĝo – sporazum; mal-kompreniĝo – nesporazum; prezenti – prestaviti; ĉagreno – nevolja; forgesi – zaboraviti; mono – novac: monujo – novčanik; prunti – pozajmiti; konsili – savetovati, preporučiti; certa – siguran-a-o; rimedo – srestvo; vera – pravi, istiniti; jen – svo, gle; preni – uzeti; veturigisto – kočijaš; veturi – vratiti se; hejmen – doma, kući.
For! Al sanaj kaj fortaj mi almozon ne donas!
– Kiel vi volas, sinjoro, pro viaj kelkaj heleroj mi nerompos al mi la piedon.
Postulo – zahtev; for! – odlazi!, napolje!; forta – jak, snažan; almozo – milostinja; kelka – nekoliko; helero – heler, novčić; rompi – prebiti; piedo – noga.
Juĝanto: «Kiel oni vidas el la aktoj, la ŝtelado estas via profesio!»
Juĝato: Kion vi volas, sinjoro juĝanto, ke mi ŝteladu por plezuro?
Juĝejo – sud, sudnica; juĝanto – sudija; juĝato – kome se sudi, optuženi; ŝtelado – krađa; profesio – zanimanje; plezuro – zadovoljstvo.
Priče - Rakontoj
[uredi]Reĝo sidis apud sia tablo, kaj atendis la alporton de manĝaĵoj. Sed unu el la servistoj, kiu estis tre timema, faletis kaj kelkaj gutoj da biljono ŝprucis sur la vestom de la reĝo. La reĝo koleris kaj ordonis senkapigi la mallertulon. La malfeliĉulo pensis: «Mi estas filo de la morto, mia savo estas neebla!» kaj li prenis la biljonujon kaj elverŝis ĝian enhavon sur la reĝon. Tiu ĉi miregis kaj ekkriis: «Ho, junulo, ĉi vi freneziĝis? Kion vi faris?» La servisto diris: «Mia reĝo, mi ne freneziĝis, miaj pensoj estas en ordo. Mi kuraĝis fari tion ĉi por danki vin pro via boneco al mi. Nun la homoj ne diros pri vi: la reĝo ekzekutigis malfeliĉulon pro ia bagatelo; ili laŭdos vin kaj diros: la reĝo estas tute prava kaj neriproĉinda, ĉar la servisto montris teruregan kaj nepardonindan arogantecon.» La reĝo profundiĝis en pensojn kaj diris: «Ho, junulo, mi pardonas vian abomenan faron pro via lertega klarigo, kaj la reĝo faris al li bonan donacon.
Servisto – sluga; apud – za; atendi – čekati; alporti – izneti, prineti; manĝaĵo – jelo; timema – plašljiv; fali – pasti; guto – kap; buljono – supa; ŝpruci – prsnuti; ordoni – narediti, zapovedati; kapo – glava; sen – bez; senkapigi – obezglaviti, poseći glavu; lertulo – koji je umešan, okretan; mallertulo – neumešan, smetenjak; la malfeliĉulo – nesrećnik; elverŝi – izliti; enhavo – sadržina; miri – čuditi, diviti; mir-eg-i – zaprepastiti se; krii – vikati; ekkrii – uzviknuti; frenezo – ludilo; kuraĝi – osmeliti; boneco – dobrota; ekzekurtigi – pogubiti; bagatelo – sitnica; laŭdi – hvaliti; tute – potpuno, sasvim; riproĉi – prebaciti; reproĉinda – kome se može prebaciti; neriproĉinda – kome se ne može prebaciti; ĉar – pošto, jer; montri – pokazati; terurega – užasno; napardoninda – neoprostivi; profundiĝi – zadubiti se; en pensojn – u misli; abomena – loš, mrzak, nevaljao; fari – raditi, činiti; faro – radnja, čin; lertega – vidljiv; klarigo – jasnoća, otvorenost, iskrenost; donaco – dar, poklon.
- (Serba rakonto de V. Vrĉeviĉ) -
Promenadis unufoje unu imperiestro kaj erkontis unu knabon. «Kien vi iras» - demandis la imperiestro. «Mi ne scias!» - respondis knabo malĝentile. La imperiestro koleris kaj ordonis, ke oni forkonduku la infanon en ereston. Post kelkaj tagoj iris la imperiestro en areston kaj demandis knabon: «Kial vi ne diras al mi, kien vi ris, kiam mi demandis vin?» La knabo diris al la imperiestro: «Mi diris al vi efektivan veron, ĉar mi ne sciis, ke mi venos en areston!»
Imperiestro – car; promenadi – šetati; aresto – zatvor; post – posle; iri – ići; for-iri – otići; efektiva – pravi, istiniti; vero – istina.
Pesme - Versaĵoj
[uredi]En la mondon venis nova sento,
Tra la mondo iras forta voko,
Per flugiloj de facila vento
Nun de loko flugu ĝi al loko.
Ne al glavo sangon soifanta
Ĝi la homan tiras familion:
Al la mondʼ eterne militanta
Ĝi promesas sanktan harmonion.
Sub la sankta signo de lʼ espero
Kolektiĝas pacaj batalantoj,
Kaj rapide kreskas la afero
Per laboro de la esperantoj.
Forte staras muroj de miljaroj
Inter la popoloj dividitaj;
Sed dissaltos la obstinaj baroj,
Per la sankta amo disbatitaj.
Sur neŭtrala lingva fundamento,
Komprenante unu la alian,
La popoloj faros en konsento
Unu grandan rondon familian.
Nia diligenta kolegaro
En laboro paca ne laciĝos
Ĝis la bela sonĝo de lʼ homaro
Por eterna benʼ efektiviĝos.
L. Zamenhof.
Espero – nada; nova – nova-a-o; sento – misao; voki – zvati; voko – poziv; facila – lak-a-o; vento – vetar; glavo – mač; sango – krv; soifo – žeđ; soif-anta – žedan; homo – čovek; homa – ljudski, čovečanski; tiri – vući; eterne – večno; militi – ratovati; milit-anta – ratujući; promesi – obećati; signo – znamenje, zastava; kolektiĝi – sakupljati; paca – miran-a-o; batalanto – borac; rapide – brzo; kreski – rasti; muro – zid; inter – između; dividi – deliti; devidita – podeljen-a-o; dissalti – oslabiti; obstina – jogunast-a-o; baro – prepreka; amo – ljubav; dis-batita – koji ne vole borbu, mirotvorac; kompreni – razumeti; komprenante – razumevajući; koncento – saglasnost; rondo – krug; lacigi – umoriti se; ne-lacigi – ne umoriti se; sonĝo – san; beno – blagoslov; efektiviĝi – ostvariti.
(El kolekto de V. Karaĝiĉ)
Reĝo Muratʼ en Kosovo venis,
Kiam venis, li leteron skribis,
Kaj ĝin sendas en Kruŝevcon feston
En manojn de serba princʼ Lazaro.
«Ho, Lazaro, kapo de Serbujo.
Tio nʼ estis, kaj ne povas esti,
Unu lando du regantojn havas,
Ni ne povas ambaŭ reĝidadi!
Sendu al mi ŝlosilojn de ĉiomoj festoj.
Kaj kun tio sepjaron imposton.
Kiam tion vi al mi ne sendos,
Tiam venu en kampo Kosovo,
Ke ni landon per glavoj dividu!»
Festo – grad, tvrđava; reganto – upravljač, gospodar; ambaŭ – oba; reĝidadi – gospodariti, zapovedati, vladati; ŝlosilo – ključ; imposto – poreza; ora – zlatan-a-o; kampo – polje; glavo – mač.
Pisma - Leteroj
[uredi]Estimata sinjoro!
Senda al mi provan numeron de Via gazeto, kiun mi intencas aboni.
Estimata – uvažen, poštovan; provi – probati, ogledati; prova – ugledan-a-o, gazeta – novina, list; intenci – nameravati; aboni – abonirati, pretplatiti.
Estimata sinjoro kolego,
En «Adresaro de esperantistoj» mi trovis vian nomon, kaj vi certe pardonas, ke m skribas al vi kiel kolego al kolego.
Mi estas Serbo, instruisto de komuna lerneio, kaj mi dezirus tre ekkoni lernejan sistemon kaj aliajn kulturajn cirkonstancojn en Bohemujo.
Se interesos vin niaj cirkonstancoj, mi estos al vi danka, se vi akceptos mian amikecon, kaj se ni ekligos esperantan korespondadon.
Atendante vian afablan respondon, mi estas por reciprokaj servoj ĉiam preta.
Uroŝo Iliĉ
«Adresaro de esperantoj», knjiga u kojoj su adrese esperantista iz celoga sveta, komuna – opšti: komuna lernejo – osnovna škola; ek-koni – upoznati; cirkonstanco – prilika; se – ako; akcepti – primiti; amiko – prijatelj; amikeco – prijateljstvo; atendante – očekujući; afabla – prijatan-a-o; reciproka – uzajamni-a-o; servo – usluga; ĉiam – uvek, svagda; prota – gotov-a-o.
Mia kara kolego!
Mi havas nenian esperantan vortaron. Ĉu en berlinaj librejoj estas ricevebla esperanta-germana kaj germana-esperanta vortaro? Informu min kaj skribo, kiom ĝi kostas.
Jakovo Simiĉ,
studento de gimnazio.
Kara – dragi, mili; vorto – reč; vortaro – rečnik; ĉu? – da li?; libro – knjiga; libr-ejo – knjižara; ricevebla – nešto što se može dobiti; informi – izvestiti; sincere – iskreno; saluti – pozdraviti.
Kara amiko kaj kolego!
Mi deziras aboni unu esperantan gazeton. Mi petas vin rekomendu al mi unu franca-esperantan gazeton.
Ricevu, kara kolego, mian sinceran saluton.
Triesto.
Respondante vian estimatan leteron de la 12-an majo ni dankas vin por via propono, kaj ĉe la okazo ni plezure akceptos vian servojn.
Ni petas vin antaŭ ĉio, ke vi sendu viajn plej malaltajn kondiĉojn, por ke ni en la okazo kaj bezono povu kalkuli precize la koston de viaj artikoloj.
Kvankam dum la nuna senmovado de komerco ni ne povas doni al vi tuj la certigon de grandaj negocoj, ni tamen esperas ke almenaŭ en la estonteco mia kunligo estas kontentiga por ambaŭ partoprenantoj.
Ni atendas vian respondon kaj restas kun tuta estimo.
Propono – predlog; ĉe – u, pri, kod; okazo – prilika, zgodan slučaj; plezure – zadovoljan; servo – usluga; antaŭ ĉio – pre svega; plej malalta – najniži; kondiĉo – uslov; bezono – potreba; kalkuli – izračunati; precize – tačno; kosto – cena; kvankam – ma da; dum – za (vreme); nuna – sadašnji; movado – kretanje; sen-movado – zastoj; komerco – trgovina; tuj – odmah; certa – siguran; certigon – sigurnost; negoco – trgovanje, radnja; tamen – potpuno; almenaŭ – najmanje; estonteco – sadašnjost; kunligo – veza; kontentiga – zadovoljan; partoprenanto – učešće; resti – ostati; tuta – potpuni.
Frazeologija - Frazeologio
[uredi]Dobar dan! – Bonan tagon
Dobro jutro želim! – Mi deziras bonan matenon
Dobro veče! – Bonan vesperon
Dobru noć! – Bonan nokton
Do viđenja! – Je revido
Srećan put! – Bonan vojaĝon
Srećna Nova godina! – Feliĉan novan jaron
Srećan Božić! – Feliĉan kristnaskon!
(Kristo – Hristos, naski – roditi, nasko – rođenje, krist-nasko – Xristovo pođenje, Božić.)
Izvolte sesti! – Voli sediĝi
Molim! – Mi petas
Molim, oprostite! – Volu pardoni
Pozdravite vašega brata. – Salutu vian fraton
Hvala, blagodarim! – Mi dankas
Kako ste (šta radite)? – Kiel vi fartas?
Hvala, dobro. – Mi dankas, bone
Dobar apetit! – Bonan apetiton
Izvinite, ne mogu vas služiti – Pardonu, mi ne povas Vin servi
Dobro došli, prijatelju! – Estu bonveninta, amiko
C Bogom! – Adiaŭ!
Klanjam se! – Mia komplimento
S kim imam čast? – Kun kiu mi havas honoron?
Moje je ime N. – Mia nomo estas N.
Čime vas (vam) mogu služiti? – Per kio mi povas servi al vi?
Šta želite? – Kion vi deziras?
Izvinite, nemam vremena. – Pardonu, mi ne havas tempon
Kad ste doputovali? – Kiam vi alveturis?
Odakle idete (dolazite)? – De kie vi venas?
Iz apoteke. A vi? – El apoteko. Kaj vi?
Iz parka. – El parko.
Danas je bio divan dan. – Hodiaŭ estis belega tago.
Da, ali ko zna kako će sutra biti. – Ies, sed kiu scias kia estos ĝi morgaŭ.
A šta je s esperantom? – Kaj kion estas kun esperanto?
Učim, ali ne odavna. – Mi lernas, sed ne de longe.
Mi se sad već možemo sporazumevati. – Ni povas jam interkompeniĝi.
Probajmo! – Ni provu!
Ali molim, govorite polako. – Sed mi petas, parolu malrapide.
Jeste li razumeli? – Ĉi vi komprenis?
Izvinite, nisam razumeo, vi govorite vrlo brzo. – Pardonu, me ne komprenis, vi parolas tro rapide.
Govorite lakše, možda ću vas razumeti. – Parolu pli malrapide, eble mi komprenos vin.
Hoćete li doći večeras da slušate predavanje? – Ĉu vi venos hodiaŭ vespere auskulti paroladon?
Gde će biti predavanje? – Kie estos parolado?
U esperantskom klubu, predavaće profesor N. o... – En esperanta klubo, parolados provesoro N. pri...
Doći ću. – Mi venos.
U koliko sati je početak? – En kioma horo estas komenco?
U pola osam. – Ja duono de oka.
Onda, do viđenja! – Do, ĝis revido!
Molim, koliko je sati? – Mi petas, kioma horo estas?
Tri četvrti na šest. – Tri kvaronoj de sesa.
Hvala! – Mi dankas!
Poznajem po znaku*) da ste esperantista. – Mi rekonas laŭ signeto, ke vi estas esperantisto.
- ) Znak (kokarda) esperantista, po kome se poznaju, je zelena zvezda, koji se nosi na rupici od kaputa.
Ja sam učitelj N. iz Srbije, i putujem u Česku. – Mi estas instruisto N. el Serbujo, kaj mi vojaĝas Bohemujon.
Kiom estas esperantaj kluboj en Serbujo? – Koliko ima (je) esperantskih klubova u Srbiji?
Kako napreduje esperanto u Srbiji? – Kiel progresas esperanto en Serbujo?
Nedeljni dani
1. lundo – ponedeljak
2. mardo – utorak
3. merkredo – sreda
4. ĵaŭdo – četvrtak
5. vendredo – petak
6. sabato – subota
7. dimanĉo – nedelja
Semajno – vreme od 7 dana (nedelja).
Doba dana i noći
mateno – jutro
tagmezo – podne
antaŭ-tagmezo – pre podne
post-tagmezo – posle podne
vespero – veče
nokto – noć
noktomezo – ponoć
Države i narodnosti
Serbujo – Srbija
Serbo – Srbin
Rusujo – Rusija
Ruso – Rus
Francujo – Francuska
Franco – Francuz