Ustavni amandmani XX do XLII (1971)

USTAVNI AMANDMANI XX DO ХLII

Ovi ustavni amandmani čine sastavni deo Ustava SFRJ i stupaju na snagu danom njihovog proglašenja.

AMANDMAN XX

1. Radni ljudi, narodi i narodnosti ostvaruju svoja suverena prava u socijalističkim republikama, i u socijalističkim autonomnim pokrajinama u skladu sa njihovim ustavnim pravima, a u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji kad je to u zajedničkom interesu Ustavom SFRJ utvrđeno.

2. Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija je savezna država kao državna zajednica dobrovoljno ujedinjenih naroda i njihovih socijalističkih republika, kao i socijalističkih autonomnih pokrajina Vojvodine i Kosova koje su u sastavu Socijalističke Republike Srbije, zasnovana na vlasti i samoupravljanju radničke klase i svih radnih ljudi, i socijalistička samoupravna demokratska zajednica radnih ljudi i građana i ravnopravnih naroda i narodnosti.

3. Republika je država zasnovana na suverenosti naroda i na vlasti i samoupravljanju radničke klase i svih radnih ljudi, i socijalistička samoupravna demokratska zajednica radnih ljudi i građana i ravnopravnih naroda i narodnosti.

4. Pokrajine su autonomne socijalističke samoupravne demokratske društveno-političke zajednice u kojima radni ljudi, narodi i narodnosti ostvaruju suverena prava, a kad je to u zajedničkom interesu radnih ljudi, naroda i narodnosti republike kao celine Ustavom Socijalističke Republike Srbije utvrđeno — i u republici.

5. Pored prava koja su im ustavom obezbeđena u drugim društveno-političkim zajednicama, narodnosti ostvaruju suverena prava i u opštini kao osnovnoj društveno-političkoj samoupravnoj zajednici.

6. Samoupravni položaj i prava radnog čoveka i građanina u organizacijama udruženog rada, interesnim i mesnim zajednicama, samoupravni položaj građana u opštini, slobodno samoupravno udruživanje, aktivnost i stvaralaštvo radnih ljudi i građana, ravnopravnost naroda i narodnosti i osnovne slobode i prava čoveka i građanina, utvrđeni Ustavom SFRJ osnova su, granica i pravac ostvarivanja prava i dužnosti društveno-političkih zajednica u vršenju funkcija vlasti.

7. Odredbom tačke 1. ovog amandmana zamenjuje se odredba Odeljka I stava 2. Osnovnih načela, a odredbom tačke 2. zamenjuje se član 1. Ustava SFRJ.

Ukidaju se član 108. Ustava SFRJ i odredba tačke 4. stava 3. Amandmana XVIII.

AMANDMAN XXI

1. Osnovu socijalističkih samoupravnih odnosa čini društveno-ekonomski položaj radnog čoveka u društvenoj reprodukciji koji mu osigurava da, radeći sredstvima reprodukcije u društvenoj svojini i odlučujući neposredno i ravnopravno s drugim radnim ljudima u udruženom radu o svim poslovima društvene reprodukcije u uslovima i odnosima međusobne zavisnosti, odgovornosti i solidarnosti, ostvaruje svoj lični materijalni i moralni interes i pravo da se koristi rezultatima svog rada i tekovinama opšteg materijalnog i društvenog progresa, da na toj osnovi što potpunije zadovoljava svoje lične i društvene potrebe i da razvija svoje radne i druge stvaralačke sposobnosti.

Radi obezbeđivanja ovakvog društveno-ekonomskog položaja radnog čoveka, zajemčuje se radnicima, kao njihovo neotuđivo pravo, da na osnovu svog rada u osnovnim organizacijama udruženog rada u kojima se udružuju i rade, kao i u svim oblicima udruživanja i poslovne saradnje tih organizacija, stiču dohodak i upravljaju poslovima i sredstvima društvene reprodukcije i odlučuju o dohotku koji, kao deo ukupnog društvenog dohotka, ostvare u različitim oblicima udruženog rada i udruživanja sredstava.

Dohodak ostvaren u bilo kom obliku udruženog rada i udruživanja sredstava pripada u celini osnovnim organizacijama udruženog rada.

Od dohotka koji osnovne organizacije udruženog rada zajednički ostvare udruživanjem i poslovnom saradnjom, pripada svakoj od tih organizacija deo koji odgovara njenom doprinosu ostvarivanju tog dohotka i on je sastavni deo dohotka koji osnovna organizacija udruženog rada ostvaruje svojim ukupnim poslovanjem i o kome radnici u njoj odlučuju neposredno na osnovu svog rada.

Ostvareni ukupni dohodak u osnovnoj organizaciji udruženog rada predstavlja materijalnu osnovu prava radnika da odlučuje o uslovima svog rada i o raspodeli dohotka i da stiče lični dohodak u skladu sa načelom raspodele prema radu i sa porastom produktivnosti njegovog i ukupnog društvenog rada.

2. Osnovna organizacija udruženog rada je osnovni oblik udruženog rada u kome radnici na osnovu svog rada neposredno i ravnopravno uređuju međusobne odnose u radu, upravljaju poslovima i sredstvima društvene reprodukcije, odlučuju o dohotku i o drugim pitanjima svog društveno-ekonomskog položaja.

Radnici u svakom delu radne organizacije (preduzeća, ustanove i sl.) koji predstavlja radnu celinu u kojoj se rezultat njihovog zajedničkog rada može potvrditi kao vrednost na tržištu ili u radnoj organizaciji i koji se na toj osnovi može samostalno izraziti, imaju pravo da takav deo organizuju kao osnovnu organizaciju udruženog rada.

Radnici osnovne organizacije udruženog rada u sastavu radne organizacije imaju pravo da svoju osnovnu organizaciju udruženog rada izdvoje i konstituišu kao samostalnu organizaciju na način predviđen zakonom.

Organizovanjem osnovne organizacije udruženog rada u sastavu radne organizacije ili izdvajanjem osnovne organizacije udruženog rada iz sastava radne organizacije ne mogu se povrediti prava radnih ljudi u drugim delovima te organizacije, niti interesi i prava te organizacije kao celine koji proizlaze iz međuzavisnosti u radu ili zajedničkog rada udruženim sredstvima, kao ni jednostrano menjati međusobne obaveze.

3. Dohodak raspoređuju radnici u osnovnoj organizaciji udruženog rada za svoje lične i zajedničke potrebe i za potrebe proširenja materijalne osnove udruženog rada i podizanja radne sposobnosti radnika. Od dohotka kao rezultata njihovog zajedničkog rada u organizaciji i ukupnog društvenog rada, ostvarenog na tržištu i u celini međusobnih odnosa i veza u različitim oblicima radne saradnje i zajedničkog poslovanja, pripada radnicima za zadovoljenje njihovih ličnih i zajedničkih potreba deo tog dohotka srazmeran njihovom radu i doprinosu uspehu i razvoju organizacije koji su dali svojim radom.

Svakom radniku u organizaciji udruženog rada pripada, saglasno načelu raspodele prema radu, lični dohodak srazmerno rezultatima njegovog rada i njegovom ličnom doprinosu uspehu i razvoju organizacije koji je dao svojim ukupnim, tekućim i minulim radom u njoj.

Rezultat rada i lični doprinos radnika uspehu i razvoju organizacije udruženog rada osnova su i merilo, pored drugih osnova i merila utvrđenih na načelima uzajamnosti i solidarnosti, pri odlučivanju o upotrebi sredstava izdvojenih u organizacijama udruženog rada za njihove zajedničke potrebe.

4. Radnici u osnovnoj organizaciji udruženog rada utvrđuju osnove i merila raspoređivanja dohotka i raspodele sredstava za lične dohotke u skladu sa osnovama i merilima utvrđenim samoupravnim sporazumima i društvenim dogovorima.

Ako se radnici ne pridržavaju osnova i merila utvrđenih samoupravnim sporazumima ili društvenim dogovorima, odnosno ako takvi sporazumi ili dogovori nisu zaključeni, a raspoređivanjem odnosno raspodelom se narušava načelo raspodele prema radu ili normalan tok društvene reprodukcije, zakonom se mogu utvrditi mere kojima se obezbeđuju odnosi koji odgovaraju tim sporazumima ili dogovorima, odnosno mere kojima se obezbeđuje ravnopravnost radnika u primeni načela raspodele prema radu.

5. Zajemčuje se svakom radniku u udruženom radu društvenim sredstvima da na osnovu svog rada ostvaruje lični dohodak i druga prava najmanje u visini odnosno obimu koji obezbeđuje njegovu socijalnu sigurnost i stabilnost. Visina ličnog dohotka i obim ovih prava, kao i način njihovog ostvarivanja, utvrđuju se samoupravnim sporazumom odnosno društvenim dogovorom ili zakonom, u zavisnosti od opšteg stepena produktivnosti ukupnog društvenog rada i od opštih uslova sredine u kojoj radnik radi i živi.

6. Slobodnom razmenom svog rada sa radom radnika u organizacijama u oblasti obrazovanja, nauke, kulture, zdravstva i drugih društvenih delatnosti, kao delom jedinstvenog procesa društvenog rada, radni ljudi obezbeđuju svoje lične i zajedničke potrebe u tim oblastima. Ovakvim odnosima obezbeđuje se radnicima u tim delatnostima jednak društveno-ekonomski položaj kao i radnicima u drugim organizacijama udruženog rada.

Radnici u organizacijama udruženog rada društvenih delatnosti i korisnici njihovih usluga osnivaju samoupravne interesne zajednice i samoupravnim sporazumima i ugovorima utvrđuju međusobne odnose, prava i obaveze.

Samoupravne interesne zajednice mogu radni ljudi kao korisnici osnivati i za zadovoljavanje određenih ličnih i zajedničkih potreba i ostvarivanje svojih interesa na bazi uzajamnosti i solidarnosti, utvrđujući na samoupravnim osnovama svoje zajedničke i pojedinačne obaveze prema tim zajednicama i svoja zajednička i pojedinačna prava koja u njima ostvaruju.

Zakonom se mogu utvrditi obaveza obrazovanja interesnih zajednica, načela za njihovu organizaciju i za međusobne odnose radnika zainteresovanih oblasti rada, kao i obaveza plaćanja doprinosa interesnim zajednicama radi finansiranja njihove delatnosti na načelima solidarnosti i srazmernosti doprinosa ličnim dohocima radnika odnosno ekonomskoj snazi drugih obveznika.

7. Sredstva raspoređena u osnovnoj organizaciji udruženog rada za proširivanje materijalne osnove rada, kao deo zajedničkih sredstava društvene reprodukcije, služe proširenju materijalne osnove rada u toj organizaciji i u društvu kao celini, saglasno interesu radnika u organizaciji udruženog rada da se u njoj koriste tim sredstvima ili da ih udružuju sa sredstvima drugih organizacija radi zajedničkog rada i poslovanja.

Zakonom se može privremeno ograničiti raspolaganje delom sredstava društvene reprodukcije ili utvrditi obaveza udruživanja dela tih sredstava radi finansiranja određenih neophodnih potreba društvene reprodukcije, saglasno ustavu odnosno pokrajinskom ustavnom zakonu.

8. Organizacije udruženog rada, u okviru samoupravnih sporazuma i društvenih dogovora, i društveno-političke zajednice, u okviru svojih ustavom utvrđenih prava i obaveza, dužne su da se, u skladu sa načelima uzajamnosti i solidarnosti, staraju o ekonomskoj i drugoj pomoći organizacijama udruženog rada koje dođu u izuzetne ekonomske teškoće i da preduzimaju mere za njihovu sanaciju kad je to u društvenom interesu.

Organizacije udruženog rada, same ili u okviru samoupravnih sporazuma, obezbeđuju, na načelima uzajamnosti i solidarnosti, sredstva za zapošljavanje, prekvalifikaciju i ostvarivanje drugih stečenih prava radnika, kad usled tehnoloških i ekonomskih razloga prestane potreba za njihovim radom u organizaciji.

Zakonom se mogu utvrditi određene materijalne obaveze organizacija udruženog rada u cilju stvaranja zajedničkih sredstava radi ostvarivanja zadataka iz prethodnih stavova.

9. Radi zadovoljavanja ustavom odnosno pokrajinskim ustavnim zakonom utvrđenih opštih društvenih potreba koje ostvaruju u društveno-političkim zajednicama, radnici plaćaju iz dohotka osnovne organizacije udruženog rada ili iz svojih ličnih dohodaka na osnovu zakona utvrđene poreze za te potrebe.

Obaveze radnika i organizacija udruženog rada prema društveno-političkim zajednicama utvrđuju se u zavisnosti od sposobnosti privrede da, u skladu s dostignutim stepenom produktivnosti ukupnog društvenog rada i s potrebama materijalnog i društvenog razvoja koje odgovaraju njenim mogućnostima i dugoročnim interesima razvoja proizvodnih snaga društva, osigura zadovoljavanje ličnih i zajedničkih potreba radnih ljudi i potreba proširene reprodukcije, kao i u zavisnosti od sposobnosti organizacije udruženog rada da, u skladu sa opštim obavezama privrede i sa rezultatima rada i uspehom koje ostvari, osigura ustavom utvrđena prava radnika.

Ovo načelo se primenjuje i u svim drugim slučajevima kad se aktima društveno-političkih zajednica, u okviru njihovih prava i dužnosti utvrđenih ustavom odnosno pokrajinskim ustavnim zakonom, privremeno ograničava raspolaganje sredstvima kojima upravljaju organizacije udruženog rada ili utvrđuje obaveza udruživanja tih sredstava.

10. Prema organizaciji udruženog rada koja ne ispunjava svoje zakonom utvrđene obaveze ili koja svojim poslovanjem teže ošteti društvene interese ili u kojoj se bitno poremeti ostvarivanje samoupravnih prava radnika, mogu se, pod uslovima i po postupku predviđenim zakonom, preduzeti posebne zakonom utvrđene privremene mere.

11. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 11, 12, 15. stava 3. i 18. stava 2. Ustava SFRJ.

AMANDMAN XXII

1. Svoj rad i sredstva društvene reprodukcije u osnovnim organizacijama udruženog rada radnici slobodno udružuju u preduzećima, ustanovama i drugim radnim organizacijama ili u drugim oblicima udruženog rada, uključujući i one koji vrše kreditne i bankarske poslove i poslove osiguranja, radi povećanja dohotka u osnovnim organizacijama udruženog rada i unapređenja i razvijanja sopstvenog i zajedničkog rada i poslovanja i podizanja proizvodnosti ukupnog društvenog rada.

Međusobne odnose u ovim organizacijama radnici uređuju samoupravnim sporazumom o udruživanju na osnovu ravnopravnosti, obezbeđujući u celini ovih odnosa neotuđivo pravo radnika da na osnovu svog rada upravlja poslovima i sredstvima društvene reprodukcije i odlučuje o dohotku koji ostvaruje osnovna organizacija udruženog rada u kojoj radi.

Statut i drugi opšti akti organizacije u kojoj su udružene osnovne organizacije udruženog rada ne mogu biti u suprotnosti sa samoupravnim sporazumom o udruživanju.

Osnovne i druge organizacije udruženog rada nosioci su prava i obaveza koji im na osnovu ustava, zakona i samoupravnog sporazuma o udruživanju pripadaju.

2. Dohodak koji osnovne organizacije udruženog rada udruživanjem rada i sredstava i poslovnom saradnjom s drugim organizacijama zajednički ostvare u vidu kamata na kredit ili u drugom vidu, sastavni je deo dohotka koji osnovne organizacije udruženog rada ostvaruju svojim ukupnim poslovanjem i pripada ovim organizacijama srazmerno njihovom doprinosu ostvarivanju tog dohotka.

3. Organizaciji udruženog rada koja se u svom poslovanju koristi udruženim sredstvima drugih organizacija udruženog rada koje po tom osnovu imaju pravo na učešće u njenom dohotku, moraju u okviru ostvarenog dohotka biti obezbeđena sredstva za ličnu i zajedničku potrošnju radnika, kao i sredstva za proširivanje materijalne osnove rada prema njenom doprinosu zajedničkim rezultatima rada.

Merila za utvrđivanje sredstava za ličnu i zajedničku potrošnju radnika i doprinosa zajedničkim rezultatima rada određuju se ugovorom u skladu sa jedinstvenim načelima o udruživanju sredstava utvrđenim saveznim zakonom, kao i sa samoupravnim sporazumima i društvenim dogovorom o ovim merilima.

Udruživanjem sredstava ne mogu se steći nikakva svojinska ili druga trajna prava. Pravo na učešće u dohotku druge organizacije po osnovu udruživanja sredstava gasi se, u skladu sa jedinstvenim načelima o udruživanju sredstava i u skladu sa ugovorom, vraćanjem odnosno amortizacijom sredstava čijim je udruživanjem ovo pravo stečeno. Druga uzajamna prava i obaveze po osnovu udruživanja sredstava ostvaruju se saglasno ugovoru.

4. Organizacije udruženog rada mogu sredstva društvene reprodukcije ulagati u inostranstvu i koristiti se sredstvima stranih lica, pod uslovima i u granicama utvrđenim saveznim zakonom.

Prava stranog lica na sredstva koja ulaže u organizaciju udruženog rada u zemlji ne mogu se posle zaključenja ugovora umanjiti zakonom ili drugim aktom.

5. Radi proširivanja materijalne osnove rada, organizacije udruženog rada mogu prikupljati novčana sredstva građana i obezbediti im, uz vraćanje ovih sredstava, i naknadu za uložena sredstva u vidu kamata ili i drugih pogodnosti.

6. Međusobni kreditni odnosi organizacija udruženog rada i njihovi odnosi sa drugim licima u okviru kreditnog sistema uređuju se u skladu sa jedinstvenim načelima utvrđenim saveznim zakonom.

Ugovorima o međusobnim kreditnim odnosima između organizacija udruženog rada i o njihovim odnosima sa drugim licima u okviru kreditnog sistema, ne mogu se, pored obaveza o uslovima korišćenja i vraćanja kredita u granicama određenim zakonom, utvrđivati i druge obaveze kojima se ograničavaju ustavom utvrđena prava radnika.

7. Radi ostvarivanja zajedničkih interesa u obezbeđivanju novčanih sredstava za vršenje i proširivanje svoje delatnosti, organizacije udruženog rada, interesne zajednice i društveno-političke zajednice mogu ugovorom osnivati banke, kao posebne organizacije udruženog rada za vršenje kreditnih i drugih bankarskih poslova.

Organizacije udruženog rada, interesne zajednice i društveno-političke zajednice, kao i druga društvena pravna lica koja udružuju svoja sredstva u banci, upravljaju poslovima banke saglasno ugovoru o osnivanju banke i statutu banke koji se donosi u skladu s tim ugovorom.

Sredstva koja banka ostvari svojim poslovanjem, po izdvajanju dela za zadovoljavanje ličnih i zajedničkih potreba radnika koji rade u banci i za unapređivanje materijalne osnove njihovog rada, raspodeljuju se na društvena pravna lica koja su udružila svoja sredstva u banci, saglasno statutu banke.

Od dela sredstava koja se udružuju u banci i dela raspodeljenih sredstava ostvarenih poslovanjem banke, obrazuje se rezervni fond banke.

Sredstva koja se raspodeljuju iz dohotka banke mogu se oporezivati samo kao prihod lica na koja su raspoređena i na osnovu propisa i u korist društveno-političke zajednice kojoj se plaća porez iz dohotka tih lica.

Poslovanje banaka koje se odnosi na prikupljanje štednih uloga građana, prava i obaveze banaka u vezi s tim poslovanjem, kao i prava građana da na osnovu svojih štednih uloga, pored ugovorenih kamata, stiču i druga prava, uređuju se zakonom, u skladu sa jedinstvenim načelima kreditnog sistema.

8. Organizacije udruženog rada, interesne zajednice, društveno-političke zajednice i druga društvena pravna lica, koji svoja sredstva udružuju u osiguravajućim i drugim novčanim organizacijama, imaju u pogledu upravljanja tim organizacijama i u pogledu raspodele u načelu ista prava kao i društvena pravna lica koja udružuju svoja sredstva u banci.

Prava građana-osiguranika na učešće u upravljanju, kao i druga njihova prava, utvrđuju se statutom u skladu sa zakonom.

Organizacije udruženog rada, interesne zajednice, društveno-političke zajednice i druga društvena pravna lica imaju u organizacijama udruženog rada koje se, pored drugih delatnosti, bave i bankarskim ili sličnim poslovanjem radi sticanja dohotka, u načelu ista prava kao i društvena pravna lica koja udružuju sredstva u banci, i to u delu koji se odnosi na to poslovanje.

Osnivanje i poslovanje organizacija udruženog rada koje se bave poslovima prometa robe i usluga uređuje se u skladu sa načelima udruženog rada i samoupravljanja, međusobnog uticaja na poslovnu politiku u okviru njihove saradnje s proizvodnim i drugim organizacijama, zajedničkog preuzimanja rizika i zajedničke odgovornosti za proširivanje materijalne osnove i povećanje produktivnosti rada u proizvodnji i robnom prometu, kao i odgovarajućeg učešća u dohotku ostvarenom ovom saradnjom.

9. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 19. stava 4. i 29. st. 4. i 5. Ustava SFRJ.

AMANDMAN ХХIII

1. Samoupravnim sporazumom radnici osnovnih i drugih organizacija udruženog rada i interesne zajednice, usklađuju međusobne interese u društvenoj podeli rada i društvenoj reprodukciji, utvrđuju osnove i kriterijume po kojima oni usklađuju svoje posebne interese sa zajedničkim interesima i utvrđuju međusobna prava i odgovornosti i mere za njihovo ostvarivanje.

Samoupravni sporazum obavezuje organizaciju udruženog rada i interesnu zajednicu koja ga zaključi ili mu pristupi.

Osnovne i druge organizacije udruženog rada i interesne zajednice koje smatraju da su samoupravnim sporazumom drugih organizacija udruženog rada povređeni njihovi interesi mogu pokrenuti postupak za preispitivanje samoupravnog sporazuma na način utvrđen zakonom.

2. Društvenim dogovorom organizacije udruženog rada i njihove opšte asocijacije, interesne zajednice, društveno-političke zajednice, sindikati i druge društveno-političke organizacije i druge samoupravne i društvene organizacije obezbeđuju i ostvaruju samoupravno usklađivanje i uređivanje društveno-ekonomskih i drugih odnosa od zajedničkog ili opšteg interesa.

Društveni dogovor obavezuje organizacije i zajednice koje ga prihvate.

Društveno-političke zajednice, u okviru svojih prava i dužnosti, mogu zakonom ili drugim opštim aktom utvrditi da je društveni dogovor opšte obavezan.

3. Postupak zaključivanja i sprovođenja samoupravnog sporazuma i društvenog dogovora zasniva se na načelima javnosti i ravnopravnosti učesnika sporazumevanja i dogovaranja.

Samoupravnim sporazumom i društvenim dogovorom utvrđuju se mere za njihovo sprovođenje i materijalna i društvena odgovornost učesnika sporazumevanja i dogovaranja.

AMANDMAN XXIV

1. Zajemčuje se sloboda samostalnog ličnog rada sredstvima rada u svojini građana kad obavljanje delatnosti ličnim radom odgovara načinu, materijalnoj osnovi i mogućnostima ličnog rada.

Radni ljudi koji obavljaju takvu delatnost imaju u načelu isti društveno-ekonomski položaj i u osnovi ista prava i obaveze kao i radni ljudi u organizacijama udruženog rada.

Zakonom se uređuju uslovi obavljanja delatnosti samostalnim ličnim radom sredstvima u svojini građana i svojinska prava na sredstva rada i na poslovne prostorije koje odgovaraju obavljanju delatnosti samostalnim ličnim radom.

2. Radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom, mogu saglasno ugovoru i zakonu, međusobno udruživati svoj rad i svoja sredstva rada u zadrugama i sličnim organizacijama, i u njima zajednički raspolagati dohotkom iz zajedničkog rada.

Radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom mogu, saglasno ugovoru i zakonu, svoj rad i sredstva rada udruživati sa organizacijama udruženog rada u različite oblike kooperacije i druge vidove poslovne saradnje, i u okviru te saradnje učestvovati u upravljanju zajedničkim poslovima i u raspodeli dohotka ostvarenog ovom saradnjom.

3. Radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom mogu, kad je za obavljanje takve delatnosti potreban dopunski rad drugih lica, zapošljavati u ograničenom obimu druga lica na osnovu ugovora.

Ugovor o zapošljavanju zaključuju radni ljudi koji zapošljavaju radnike i ovi radnici u skladu sa kolektivnim ugovorom koji zaključuju sindikalna organizacija i odgovarajuća privredna komora odnosno druga opšta asocijacija u kojoj su predstavljeni radni ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom. Tim kolektivnim ugovorom obezbeđuju se ovim radnicima prava shodno odredbama tačke 3. st. 2. i 3. i tačke 5. Amandmana XXI.

4. Radni čovek koji samostalno obavlja delatnost ličnim radom može svoj rad i sredstva rada udruživati sa radom drugih lica u posebnim organizacijama udruženog rada, koje utvrđuje zakon.

Radni čovek koji svoj rad i sredstva rada udružuje sa radom drugih lica može samostalno na osnovu svojinskog prava raspolagati samo onim delom dohotka ostvarenog u posebnoj organizaciji udruženog rada koji mu pripada po osnovu sredstava uloženih u ovu organizaciju na kojima ima pravo svojine, a u skladu sa načelima koja važe za udruživanje rada i društvenih sredstava u organizacijama udruženog rada.

Ostali deo dohotka, po izdvajanju ličnih dohodaka udruženih radnika i radnog čoveka koji je s njima udružio svoj rad i sredstva rada i koji im pripadaju na osnovu rada, društvena je svojina i oni njime upravljaju saglasno ustavnim načelima o samoupravljanju.

Radnom čoveku koji svoj rad i sredstva rada udruži sa radom drugih lica u posebnu organizaciju udruženog rada, zajemčuje se pravo svojine na sredstva koja je uneo u organizaciju, kao i pravo da, saglasno ugovoru i zakonu, rukovodi poslovanjem organizacije i učestvuje u ostvarivanju dohotka na osnovu rezultata njegovog rada i po osnovu uloženih sredstava u ovu organizaciju na kojima ima pravo svojine.

5. Zakonom se određuje kad se samostalno obavljanje delatnosti ličnim radom uz korišćenje dopunskog rada drugih lica iz tačke 3. ovog amandmana, koji prelazi granice zakonom dozvoljenog dopunskog rada drugih lica, mora organizovati kao posebna organizacija udruženog rada po načelima iz tačke 4. ovog amandmana.

6. Zakonom se može utvrditi da u brdsko-planinskim krajevima najveća površina obradivog poljoprivrednog zemljišta po domaćinstvu na kome zemljoradnici imaju pravo svojine, može biti veća od površine koja je utvrđena u članu 21. Ustava SFRJ.

7. Ovim amandmanom zamenjuje se član 22. Ustava SFRJ.

AMANDMAN XXV

1. Ekonomski interesi radnih ljudi i naroda i narodnosti Jugoslavije ostvaruju se na jedinstvenom jugoslovenskom tržištu.

Na jedinstvenom jugoslovenskom tržištu radni ljudi i organizacije udruženog rada su ravnopravni u obavljanju delatnosti i sticanju dohotka, na osnovu delovanja zakonitosti tržišta i društvenog usmeravanja privrednog i društvenog razvoja na osnovama samoupravljanja.

Protivustavan je svaki akt i svaka radnja kojima se narušava jedinstvo jugoslovenskog tržišta.

Društveno-političke zajednice su odgovorne za obezbeđenje jedinstva jugoslovenskog tržišta.

Polazeći od otvorenosti jugoslovenskog tržišta, organizacije udruženog rada i društveno-političke zajednice, radi ostvarivanja zajedničkih interesa na osnovama ravnopravnih ekonomskih odnosa, uspostavljaju i razvijaju međunarodnu ekonomsku saradnju, u skladu sa utvrđenom politikom i propisima.

2. Osnovu jedinstva jugoslovenskog tržišta čine:

— slobodno kretanje i udruživanje rada i sredstava reprodukcije i slobodna razmena robe i usluga, naučnih dostignuća i stručnih iskustava — na celoj teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije;

— jedinstven novac, jedinstven monetarni sistem, jedinstvena monetarna politika i zajedničke osnove kreditne politike;

— jedinstven sistem i zajednička politika ekonomskih odnosa sa inostranstvom;

— slobodno obrazovanje i udruživanje organizacija udruženog rada i slobodno vršenje njihove delatnosti na celoj teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije;

— razvijanje slobodne utakmice na tržištu; samoupravno sporazumevanje i društveno dogovaranje o unapređenju proizvodnje i prometa i integrisanju društvenog rada;

— sprečavanje sticanja preimućstava na osnovu monopola na tržištu i drugih društveno i ekonomski neopravdanih preimućstava, u smislu člana 30. Ustava SFRJ;

— planiranje privrednog i društvenog razvoja.

Promet robe i usluga na teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije može se ograničiti samo na osnovu saveznog zakona.

3. Zapošljavanje građana je slobodno na celoj teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije pod jednakim uslovima koji važe u mestu zaposlenja.

Prava na osnovu rada, bez obzira u kojoj su društveno-političkoj zajednici stečena, priznaju se na celoj teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

4. Organizacije udruženog rada posluju slobodno i ravnopravno na celoj teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, saglasno propisima koji važe u mestu njihovog poslovanja.

5. Protivustavni su propisi i drugi akti i radnje kojima se organizacije udruženog rada ili radni ljudi na teritoriji drugih republika i autonomnih pokrajina, pa time i druge republike i autonomne pokrajine, stavljaju u neravnopravan ili nepovoljniji položaj. Sporove koji proisteknu iz ovakvih protivustavnih ili protivuzakonitih akata i radnji, uključujući i sporove o naknadi štete koja se time prouzrokuje, rešava sud određen saveznim zakonom.

6. Radi obezbeđenja ravnopravnosti organizacija udruženog rada u sticanju dohotka i raspolaganju rezultatima rada i obezbeđenja ravnopravnosti republika i autonomnih pokrajina na jedinstvenom jugoslovenskom tržištu, istovremeno sa utvrđivanjem zajedničke ekonomske politike, odnosno sa donošenjem mera za njeno sprovođenje, utvrđuje se i obezbeđuje kompenzacija kao sastavni deo mera zajedničke ekonomske politike za odgovarajući planski period, ako se aktima organa federacije narušava takva ravnopravnost.

7. Ovim amandmanom zamenjuje se član 28. Ustava SFRJ.

AMANDMAN XXVI

Društveni plan Jugoslavije zasniva se na društvenom dogovoru radnih ljudi, organizacija udruženog rada, interesnih zajednica, opština i drugih samoupravnih zajednica i na dogovoru republika i autonomnih pokrajina o ekonomskoj politici od zajedničkog interesa.

Društvenim planom Jugoslavije, na osnovu planova i programa razvoja i zajednički ocenjenih mogućnosti i uslova razvoja organizacija udruženog rada i drugih samoupravnih organizacija i zajednica, kao i planova razvoja i mogućnosti i uslova razvoja republika i autonomnih pokrajina i razvoja celokupne društvene zajednice i na toj osnovi usklađenih zajedničkih interesa, utvrđuje se zajednička ekonomska politika i, u skladu s njom, usmerava društvena reprodukcija na osnovama samoupravnih socijalističkih društveno-ekonomskih odnosa.

Društveni plan Jugoslavije utvrđuje i smernice i okvire za donošenje mera ekonomske politike koje donose organi federacije u skladu sa Ustavom SFRJ utvrđenim pravima i dužnostima, radi obezbeđivanja uslova za ostvarivanje usklađenih zajedničkih interesa udruženog rada odnosno zajedničkih interesa republika i autonomnih pokrajina na jedinstvenom jugoslovenskom tržištu.

Ovim amandmanom zamenjuje se član 121. Ustava SFRJ.

AMANDMAN XXVII

1. Emisionu funkciju vrši Narodna banka Jugoslavije.

Zajedničku emisionu politiku ostvaruju Narodna banka Jugoslavije i narodne banke republika i narodne banke autonomnih pokrajina.

Narodna banka Jugoslavije i narodne banke republika i narodne banke autonomnih pokrajina su ustanove jedinstvenog monetarnog sistema.

2. Narodna banka Jugoslavije izdaje novčanice i kovani novac i, u skladu sa zajedničkom emisionom politikom, utvrđuje obim emisije novca i preduzima druge mere za ostvarivanje te politike.

Narodne banke republika i narodne banke autonomnih pokrajina, u okviru zajedničke emisione politike, utvrđuju uslove i način korišćenja novčanih sredstava u republici odnosno autonomnoj pokrajini i preduzimaju druge mere potrebne za ostvarivanje kreditne politike republike odnosno autonomne pokrajine.

Narodne banke republika i narodne banke autonomnih pokrajina ne mogu se baviti delatnošću poslovnih banaka niti imati status tih banaka.

Narodna banka Jugoslavije i narodne banke republika i narodne banke autonomnih pokrajina odgovorne su, u okviru svojih prava i dužnosti, za stabilnost valute, opštu likvidnost plaćanja i za sprovođenje zajednički utvrđene monetarne politike.

Narodna banka Jugoslavije i narodne banke republika i narodne banke autonomnih pokrajina samostalno primenjuju saveznim zakonom utvrđene mere kojima se ostvaruju ciljevi i zadaci monetarno-kreditne politike. Poslovne banke dužne su da se pridržavaju odluka koje Narodna banka Jugoslavije i narodne banke republika i narodne banke autonomnih pokrajina donose radi ostvarivanja te politike.

3. Poslovima Narodne banke Jugoslavije upravlja Savet guvernera koji čine guverner Narodne banke Jugoslavije i guverneri narodnih banaka republika i narodnih banaka autonomnih pokrajina. Savet guvernera je odgovoran za sprovođenje emisione i monetarno-kreditne politike.

4. Status Narodne banke Jugoslavije i jedinstveno monetarno poslovanje narodnih banaka republika i narodnih banaka autonomnih pokrajina uređuju se saveznim zakonom.

5. Poslove platnog prometa u zemlji, evidenciju i informativno-analitičke poslove o raspolaganju društvenim sredstvima, kao i kontrolu raspolaganja tim sredstvima i kontrolu izvršavanja obaveza radnih i drugih samoupravnih organizacija i društveno-političkih zajednica, obavlja Služba društvenog knjigovodstva.

6. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 29. stava 6, 31. i 117. Ustava SFRJ.

AMANDMAN ХХVIII

1. Republike i autonomne pokrajine sarađuju u oblasti poreske politike i usklađuju putem međusobnih dogovora osnove poreske politike i poreski sistem kad je to neophodno radi obezbeđenja jedinstva i stabilnosti jugoslovenskog tržišta.

2. Saveznim zakonom ustanovljavaju se vrste prihoda koji se ostvaruju oporezivanjem proizvoda i usluga u prometu i utvrđuju stope oporezivanja, osim za proizvode i usluge za koje stope oporezivanja na osnovu saveznog zakona određuju druge društveno-političke zajednice.

3. Organi federacije mogu radi sprečavanja i otklanjanja poremećaja na tržištu:

— predlagati da društveno-političke zajednice smanje ili povećaju doprinose i poreze koje one utvrđuju;

— predlagati da društveno-političke zajednice određeni deo svojih prihoda privremeno ne troše;

— dati inicijativu za dogovaranje republika i autonomnih pokrajina o osnovama njihove poreske politike.

Nepostojanje dogovora ne sprečava republike i autonomne pokrajine da u okviru svojih prava i dužnosti donose akte i propisuju mere.

4. Kad je to neophodno radi sprečavanja i otklanjanja većih poremećaja u privredi ili kad to zahtevaju interesi narodne odbrane ili druge vanredne potrebe zemlje, organi federacije mogu propisivati:

— granice u kojima društveno-političke zajednice mogu utvrđivati svoje prihode iz dohotka organizacija udruženog rada i prometa proizvoda i usluga;

— obavezu organizacija udruženog rada, interesnih zajednica i društveno-političkih zajednica da obrazuju rezervna društvena sredstva;

— privremenu zabranu raspolaganja određenim društvenim sredstvima od strane organizacija udruženog rada, interesnih zajednica i društveno-političkih zajednica.

5. Porezi i doprinosi, osim poreza na imovinu i na prihode od imovine, pripadaju društveno-političkoj odnosno interesnoj zajednici koja obezbeđuje zadovoljavanje potreba odnosno vršenje usluga radniku i građaninu ili članovima njihove porodice.

Kad su mesto zadovoljavanja potreba odnosno korišćenja usluga i mesto zaposlenja radnika u različitim republikama i autonomnim pokrajinama, primena ovog načela uređuje se saveznim zakonom.

6. Organizacija udruženog rada plaća poreze i doprinose prema propisima koji važe na teritoriji na kojoj ona trajno obavlja svoju delatnost.

7. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 27. stava 3. i 124. Ustava SFRJ i odredba tačke 4. Amandmana XVI.

AMANDMAN XXIX

1. U Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji narodi i narodnosti i radni ljudi i građani ostvaruju i obezbeđuju: suverenost, ravnopravnost i nacionalnu slobodu, nezavisnost, teritorijalnu celokupnost, bezbednost i društvenu samozaštitu, odbranu i međunarodni položaj i odnose zemlje sa drugim državama i međudržavnim organizacijama, sistem socijalističkih samoupravnih društveno-ekonomskih odnosa, jedinstvene osnove političkog sistema, osnovne demokratske slobode i prava čoveka i građanina, solidarnost i socijalnu sigurnost radnih ljudi i građana i jedinstveno tržište, i usklađuju zajednički privredni i društveni razvitak i druge svoje zajedničke interese.

2. Ovi zajednički interesi ostvaruju se:

— preko organa i organizacija federacije, uz ravnopravno učešće i odgovornost republika i autonomnih pokrajina u ovim organima i organizacijama u utvrđivanju i sprovođenju politike federacije;

— neposrednom saradnjom i dogovorom republika, autonomnih pokrajina, opština i drugih društveno-političkih zajednica;

— samoupravnim sporazumevanjem, društvenim dogovaranjem i udruživanjem organizacija udruženog rada i drugih organizacija i interesnih zajednica;

— delatnošću društveno-političkih i drugih organizacija i udruženja građana;

— slobodnim i svestranim aktivnostima građana.

3. Ustavom SFRJ se utvrđuju prava i dužnosti koje federacija, u ostvarivanju zajedničkih interesa, vrši preko saveznih organa i organizacija u skladu sa Ustavom SFRJ.

4. Ustavom republike, ustavnim zakonom autonomne pokrajine, zakonom, samoupravnim sporazumom, društvenim dogovorom, statutom opštine, statutom mesne zajednice, statutom interesne zajednice, statutom i samoupravnim sporazumom o udruživanju organizacija udruženog rada i drugim samoupravnim opštim aktima, narodi i narodnosti, radni ljudi i građani utvrđuju koje zajedničke interese ostvaruju u tim zajednicama i način njihovog ostvarivanja.

5. Ovim amandmanom zamenjuje se član 113. Ustava SFRJ.

AMANDMAN XXX

1. Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju predstavljaju Ustavom SFRJ određeni organi federacije.

2. Federacija preko saveznih organa i organizacija:

1) obezbeđuje nezavisnost i teritorijalnu celokupnost Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i štiti njen suverenitet u međunarodnim odnosima; odlučuje o ratu i miru;

2) uređuje osnovna prava radnih ljudi u udruženom radu kojima se obezbeđuje njihov Ustavom SFRJ utvrđeni položaj u samoupravnim i društveno-ekonomskim odnosima, kao i osnovna prava organizacija udruženog rada, interesnih, društveno-političkih i drugih zajednica u pogledu sredstava u društvenoj svojini; uređuje osnovna prava radnih ljudi radi obezbeđenja njihove socijalne sigurnosti i solidarnosti;

3) uređuje ugovorne i druge obligacione odnose u oblasti prometa robe i usluga; uređuje osnovne svojinsko-pravne i druge osnovne pravne odnose kojima se obezbeđuje jedinstvo tržišta; uređuje osnovne imovinsko-pravne i druge materijalno-pravne odnose u oblasti pomorstva, unutrašnje plovidbe i vazdušnog saobraćaja; uređuje autorsko pravo;

4) uređuje osnove sistema društvenog planiranja i utvrđuje društveni plan Jugoslavije; utvrđuje osnove priprema privrede i društvenih službi za funkcionisanje u ratu; uređuje monetarni sistem; utvrđuje zakonska sredstva plaćanja i politiku emisije novca i obezbeđuje njeno sprovođenje; uređuje platan promet u zemlji i sa inostranstvom, obrazovanje novčanih i deviznih rezervi i raspolaganje njima, osnove kreditnog i bankarskog sistema, kreditne i druge oblike ulaganja domaćih lica u inostranstvu i stranih lica u Jugoslaviji; uređuje osnove sistema osiguranja imovine i lica; uređuje i obezbeđuje sistem mera kojima se sprečava narušavanje jedinstva tržišta; uređuje sistem društvene kontrole cena i obezbeđuje neposrednu kontrolu cena robe i usluga od interesa za celu zemlju; uređuje i obezbeđuje savezne robne rezerve za obezbeđivanje potreba zemlje u slučaju rata i drugih vanrednih prilika i radi obezbeđenja stabilnosti tržišta u slučaju većih poremećaja na tržištu; uređuje i sprovodi mere ograničenja tržišta i slobode prometa robe i usluga od interesa za celu zemlju u slučaju elementarnih nesreća i nestašice dobara neophodnih za potrebe privrede i život građana; uređuje sistem spoljnotrgovinskog i deviznog poslovanja i drugog ekonomskog poslovanja sa inostranstvom i obezbeđuje izvršavanje saveznih zakona u tim oblastima; uređuje carinski sistem, carinsku tarifu i mere vancarinske zaštite i obezbeđuje njihovo sprovođenje; uređuje uslove za otvaranje i rad carinskih zona; uređuje i obezbeđuje kreditiranje bržeg razvoja privredno nedovoljno razvijenih republika i autonomnih pokrajina; utvrđuje i obezbeđuje prihode koji joj po Ustavu SFRJ pripadaju; utvrđuje načela funkcionisanja Službe društvenog knjigovodstva; uređuje osnove pravnog položaja i poslovanja organizacija udruženog rada na jedinstvenom privrednom području Jugoslavije; uređuje udruživanje privrednih organizacija u privrednu komoru za teritoriju Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije; uređuje obavezno udruživanje radnih organizacija u poslovne zajednice kad to zahteva tehnološko jedinstvo sistema u pojedinim oblastima i kad je to od interesa za celu zemlju;

5) uređuje osnove sistema narodne odbrane i stara se o njegovom sprovođenju; uređuje osnovna prava i dužnosti građana, organizacija udruženog rada i drugih organizacija u oblasti narodne odbrane; utvrđuje osnove planova i pripremnih mera za odbranu zemlje; proglašava mobilizaciju; ostvaruje vrhovno komandovanje oružanim snagama; uređuje i organizuje Jugoslovensku narodnu armiju i komanduje njom; uređuje vojnu obavezu građana i zaštitu članova porodica lica na obaveznoj vojnoj službi; uređuje statusna i druga pitanja lica na službi u Jugoslovenskoj narodnoj armiji i vojnih lica, vojno školstvo, vojne sudove i vojno tužilaštvo; uređuje i obezbeđuje socijalno osiguranje i zaštitu vojnih lica i njihovih porodica; uređuje i obezbeđuje osnovna prava boraca, vojnih invalida i porodica palih boraca;

6) utvrđuje politiku međunarodnih odnosa Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i stara se o njenom sprovođenju; održava političke, ekonomske i druge odnose sa drugim državama i međudržavnim organizacijama; zaključuje, ratifikuje i obezbeđuje izvršavanje međunarodnih ugovora; obezbeđuje izvršavanje međunarodnih obaveza Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije; štiti državljane Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i njihove interese i interese domaćih organizacija u inostranstvu; uređuje ostvarivanje međunarodnih odnosa i uređuje organizaciju i delatnost službi inostranih poslova federacije;

7) uređuje osnove sistema zaštite Ustavom SFRJ utvrđenog poretka (državna bezbednost); obezbeđuje delatnost službe državne bezbednosti koja je neophodna za ostvarivanje Ustavom SFRJ utvrđene odgovornosti saveznih organa i usklađuje rad organa koji vrše poslove državne bezbednosti;

8) uređuje državljanstvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije; utvrđuje osnovne podatke za matične knjige i lične karte; uređuje praznike i odlikovanja Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije;

9) uređuje kontrolu prometa robe preko državne granice, režim prelaska preko državne granice, položaj, boravak i zaštitu stranaca u Jugoslaviji, zaštitu života i zdravlja ljudi od zaraznih bolesti koje ugrožavaju celu zemlju, zaštitu stoke i bilja od zaraznih bolesti koje ugrožavaju celu zemlju, stavljanje u promet lekova i unošenje i rasturanje strane štampe i drugih sredstava masovnog komuniciranja, i obezbeđuje izvršavanje saveznih propisa u tim oblastima kad je to u interesu cele zemlje utvrđeno saveznim zakonom; uređuje režim obalnog mora, uređuje kontrolu putničkog saobraćaja preko državne granice; uređuje pravni položaj stranih pravnih lica u Jugoslaviji; uređuje zaštitu čovekove sredine od opasnosti za život i zdravlje ljudi koje ugrožavaju celu zemlju; uređuje prevoz zapaljivih tečnosti, gasova, eksploziva i radioaktivnih i drugih opasnih materija kad je to od interesa za celu zemlju; uređuje promet otrova i proizvodnju i promet opojnih droga; uređuje osnove režima voda od interesa za dve ili više republika; uređuje položaj inostranih informativnih ustanova i predstavnika inostranih sredstava informacija; propisuje ograničenje ili zabranu slobode korišćenja štampe i drugih vidova informisanja ako se oni koriste radi rušenja osnova socijalističkog demokratskog uređenja utvrđenog Ustavom SFRJ ili ugrožavanja nezavisnosti zemlje, ili radi ugrožavanja mira i ravnopravne međunarodne saradnje;

10) uređuje i obezbeđuje bezbednost vazdušnog saobraćaja; uređuje osnove bezbednosti u ostalim oblastima saobraćaja; uređuje osnove sistema komunikacija i obezbeđuje izvršavanje saveznih propisa u oblasti radio-veza kad je to u interesu cele zemlje utvrđeno saveznim zakonom;

11) uređuje opšte uslove za izricanje kaznenih sankcija za krivična dela i privredne prestupe i vrste tih sankcija, određuje krivična dela protiv naroda i države, čovečnosti i međunarodnog prava, protiv ugleda SFRJ, njenih organa i predstavnika, protiv ugleda strane države i organizacija i ugleda njihovih šefova i predstavnika, protiv službene dužnosti službenih lica u saveznim organima i organizacijama, protiv oružanih snaga, kao i krivična dela i privredne prestupe kojima se narušava jedinstvo jugoslovenskog tržišta ili povređuju savezni propisi; uređuje odgovornost i sankcije za prekršaje kojima se povređuju savezni propisi i postupak po prekršajima koji vode savezni organi; uređuje opšti upravni postupak i sudske postupke;

12) uređuje mere i obezbeđuje kontrolu mera; uređuje zaštitu pronalazaka, tehničkih unapređenja, žigova, znakova kvaliteta, oznaka porekla proizvoda, uzoraka i modela, kao i standarde, tehničke normative i norme kvaliteta proizvoda i usluga, i obezbeđuje izvršavanje saveznih propisa u ovim oblastima, kad je to u interesu cele zemlje utvrđeno saveznim zakonom;

13) uređuje i organizuje prikupljanje i obradu statističkih i drugih podataka o stanju i kretanju stanovništva i o ekonomskim i drugim pojavama od interesa za celu zemlju;

14) uređuje rešavanje sukoba republičkih odnosno pokrajinskih zakona sa zakonima drugih republika odnosno pokrajina (kolizione norme) i sukoba nadležnosti između republičkih odnosno pokrajinskih organa sa teritorija raznih republika; uređuje rešavanje sukoba zakona sa propisima drugih zemalja;

15) uređuje organizaciju i način rada organa federacije, kao i materijalne i druge odnose saveznih organa i organizacija; uređuje izbore za organe federacije; uređuje prava radnika iz rada i po osnovu rada u saveznim organima i organizacijama;

16) štiti ustavnost utvrđenu Ustavom SFRJ i zakonitost u skladu sa Ustavom SFRJ;

17) vrši druga prava i dužnosti utvrđene Ustavom SFRJ.

3. Ovim amandmanom zamenjuju se čl. 114. do 116. i 160. do 162. Ustava SFRJ, kao i odredba tačke 1. Amandmana IV.

AMANDMAN XXXI

1. U ostvarivanju Ustavom SFRJ utvrđenih prava i dužnosti, organi federacije utvrđuju politiku i donose zakone i druge akte.

2. U oblastima koje su uređene saveznim zakonom, republike i autonomne pokrajine, u okviru svojih prava i dužnosti, mogu donositi zakone.

Ako u oblastima koje se uređuju saveznim zakonom takav zakon nije donet, republike odnosno autonomne pokrajine mogu donositi svoje zakone ako je to od interesa za ostvarivanje njihovih prava i dužnosti.

3. Odnosi za koje je pojedinim odredbama čl. 1. do 122, 124. do 159. i 252. stav 4. Ustava SFRJ, kao i odredbama važećih ustavnih amandmana ukoliko se ne odnose na organe federacije, propisano da se uređuju saveznim zakonom ili zakonom, uređivaće se republičkim odnosno pokrajinskim zakonom, ako amandmanima XX do XLI nije određeno da se regulišu saveznim zakonom.

4. U okviru Ustavom SFRJ utvrđenih prava i dužnosti savezni organi utvrđuju politiku izvršavanja saveznih zakona i drugih akata Savezne skupštine, prate njihovo izvršavanje i sprovođenje i vrše druge političko-izvršne i upravne poslove.

Savezni organi, u okviru Ustavom SFRJ utvrđenih prava i dužnosti, neposredno odgovaraju za izvršavanje i primenjivanje saveznih zakona i drugih saveznih propisa u oblastima međunarodnih odnosa, narodne odbrane, državne bezbednosti, ekonomskih odnosa s inostranstvom, obezbeđenja jedinstva jugoslovenskog tržišta, finansija, zapošljavanja, zaštite jugoslovenskih građana na radu u inostranstvu, kao i u drugim odnosima u kojima organi federacije, prema amandmanima XX do XLI, obezbeđuju izvršavanje saveznih zakona i drugih saveznih propisa.

5. Savezni organi mogu biti ovlašćeni da donose propise o izvršavanju saveznih zakona i drugih saveznih propisa za čije su izvršavanje neposredno odgovorni.

Savezni organi mogu vršiti inspekcijske poslove sa ovlašćenjima utvrđenim saveznim zakonom, kad su neposredno odgovorni za izvršavanje i primenjivanje saveznih zakona i drugih saveznih propisa.

6. Za izvršavanje i primenjivanje saveznih zakona u oblastima u kojima savezni organi nisu neposredno odgovorni, odgovorni su organi u republikama i autonomnim pokrajinama.

U skladu sa ovom odgovornošću odnosi između saveznih organa i organa u republikama odnosno autonomnim pokrajinama u izvršavanju i primenjivanju saveznih zakona zasnivaju se na međusobnoj saradnji, obaveštavanju i dogovaranju.

Savezni organi uprave opšte sa opštinskim organima uprave preko odgovarajućih republičkih odnosno pokrajinskih organa.

U poslovima koji se odnose na vojnu obavezu i vojnu mobilizaciju ljudi i materijalnih sredstava, savezni organi uprave mogu opštiti i neposredno sa opštinskim organima uprave.

Ako organi u republikama odnosno autonomnim pokrajinama ne izvršavaju savezne zakone ili druge savezne propise za čije su izvršavanje odgovorni, Savezno izvršno veće upozoriće na to izvršno veće republike odnosno izvršno veće autonomne pokrajine i preduzeće druge mere u okviru svojih prava i dužnosti.

7. Savezni zakoni i drugi opšti akti saveznih organa donose se i objavljuju u službenom listu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije u autentičnim tekstovima na jezicima naroda Jugoslavije, utvrđenim republičkim ustavima.

Savezni zakoni i drugi opšti akti saveznih organa objavljuju se u službenom listu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije kao autentični tekstovi i na jezicima albanske i mađarske narodnosti.

8. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 85. stava 2, 119. st. 1. i 3. do 6, 120, 126. do 129. i 131. stava 1. Ustava SFRJ, tač. 1. do 3. Amandmana XVI i tačke 2. stava 3. Amandmana XVIII.

AMANDMAN XXXII

1. O promeni Ustava SFRJ odlučuje Savezna skupština uz saglasnost skupština svih republika i autonomnih pokrajina, po postupku utvrđenom Ustavom SFRJ. Ako se promenom Ustava SFRJ uređuju samo položaj republika i međusobni odnosi federacije i republika, o promeni Ustava SFRJ odlučuje Savezna skupština, uz saglasnost skupština svih republika.

Predlog da se pristupi promeni Ustava SFRJ može podneti i skupština republike i skupština autonomne pokrajine.

Savezna skupština može odlučiti da se pristupi promeni Ustava SFRJ ako se sa predlogom za pristupanje promeni Ustava SFRJ saglase skupštine svih republika i autonomnih pokrajina, odnosno skupštine svih republika.

2. Nacrt promena Ustava SFRJ pretresaju i skupštine svih republika i autonomnih pokrajina i daju svoje mišljenje o njima.

Kad dobije mišljenje od ostalih veća Savezne skupštine i skupština republika i autonomnih pokrajina, Veće naroda utvrđuje predlog za promenu Ustava SFRJ.

3. Promena Ustava SFRJ usvojena je kad se sa tekstom prihvaćenim od Savezne skupštine saglase skupštine svih republika i skupštine autonomnih pokrajina, odnosno skupštine svih republika.

Ako se skupština jedne ili više republika odnosno skupština autonomne pokrajine, ne saglasi sa tekstom promene Ustava SFRJ prihvaćenim od Savezne skupštine, predlog da se pristupi promeni Ustava SFRJ po pitanju o kome nije postignuta saglasnost ne može se staviti na dnevni red pre isteka jedne godine od dana kad Veće naroda utvrdi da ne postoji saglasnost.

Usvojenu promenu Ustava SFRJ proglašava Veće naroda.

AMANDMAN ХХХIII

1. Radi ostvarivanja odgovornosti republika i autonomnih pokrajina u vršenju određenih funkcija federacije, organi federacije, na osnovu usaglašenih stavova s nadležnim republičkim i pokrajinskim organima, utvrđuju osnove društvenog plana Jugoslavije i donose akte o utvrđivanju politike i zakone kojima se uređuju odnosi u oblastima:

— monetarnog sistema i emisije novca;

— deviznog sistema, spoljnotrgovinskog prometa i kreditnih odnosa sa inostranstvom;

— carinske i vancarinske zaštite;

— društvene kontrole cena proizvoda i usluga;

— kreditiranja bržeg razvoja privredno nedovoljno razvijenih republika i autonomnih pokrajina;

— utvrđivanja prihoda društveno-političkih zajednica koji se ostvaruju oporezivanjem proizvoda i usluga u prometu (tačka 2. Amandmana XXVIII);

— sistema, izvora i ukupnog obima sredstava za finansiranje federacije (tačka 3. Amandmana XXXIV).

Organi federacije, na osnovu usaglašenih stavova s nadležnim republičkim i pokrajinskim organima donose akte kojima se utvrđuju mere ograničenja tržišta i slobodnog prometa robe i usluga i mere koje su osnov za kompenzaciju i način i oblik kompenzacije, kao i akte kojima se propisuje udruživanje privrednih organizacija u privrednu komoru za celu teritoriju Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i obavezno udruživanje radnih organizacija u poslovne zajednice (tačka 2. Amandmana XXX).

Akti odnosno zakoni kojima se utvrđuje politika ili uređuju odnosi u oblastima iz stava 1. ove tačke donose se istovremeno s društvenim planom Jugoslavije. Ako je zbog bitnije promenjenih okolnosti neophodno da se izvrše promene u već utvrđenoj politici ili zakonima u tim oblastima, odgovarajući akti odnosno zakoni mogu se doneti i pre isteka vremena za koje se donosi društveni plan Jugoslavije.

Organi federacije, na osnovu usaglašenih stavova s nadležnim republičkim i pokrajinskim organima, donose i propise za sprovođenje zakona i drugih akata iz stava 1. ove tačke ako je usaglašavanje stavova predviđeno u tim aktima.

2. Pre podnošenja predloga akta Saveznoj skupštini odnosno pre donošenja akta iz ovog amandmana, Savezno izvršno veće obezbeđuje usaglašavanje stavova s nadležnim republičkim i pokrajinskim organima preko republičkih i pokrajinskih izvršnih veća.

Savezno izvršno veće obezbeđuje usaglašavanje stavova s nadležnim republičkim i pokrajinskim organima i kad predlog akata iz ovog amandmana potiče od drugih ovlašćenih predlagača.

Smatra se da postoji saglasnost nadležnih republičkih i pokrajinskih organa kad se republička i pokrajinska izvršna veća ili drugi nadležni republički odnosno pokrajinski organi izjasne da prihvataju predlog akta ili da se ne protive njegovom donošenju.

Ako Savezna skupština ne usvoji u celini predlog akta o kome je postignuta saglasnost s nadležnim republičkim i pokrajinskim organima, ona o novom predlogu akta odlučuje kad se o njemu postigne saglasnost s nadležnim republičkim i pokrajinskim organima.

3. Ako se s nadležnim republičkim odnosno pokrajinskim organima ne postigne saglasnost, Savezno izvršno veće će o tome obavestiti Predsedništvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i dati mu svoje mišljenje i predloge. Savezno izvršno veće može Predsedništvu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije predložiti da se donese zakon ili drugi akt kojim će se privremeno regulisati pitanja o kojima nije postignuta saglasnost (propis o privremenim merama).

Ako Predsedništvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije smatra da je rešavanje određenih pitanja o kojima nije postignuta saglasnost neophodno radi obezbeđenja stabilnosti tržišta, ili da bi zbog nerešavanja tih pitanja mogla nastati znatna šteta za društvenu zajednicu, ili da bi zbog toga mogli nastati neravnopravni ekonomski odnosi izmeću republika odnosno autonomnih pokrajina, ili da se ne bi mogle ispunjavati obaveze prema privredno nedovoljno razvijenim republikama i autonomnim pokrajinama ili obaveze Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije prema drugim zemljama, predložiće Saveznoj skupštini ili Saveznom izvršnom veću da se donese propis o privremenim merama.

Ako se do dana kad se mora doneti savezni budžet ne postigne saglasnost s nadležnim republičkim i pokrajinskim organima u pogledu ukupnog obima sredstava za finansiranje federacije, potrebe federacije privremeno će se finansirati na osnovu budžeta iz prethodne godine.

4. Predlog propisa o privremenim merama za čije je donošenje nadležna Savezna skupština usvojen je u Veću naroda, ako za njega glasa većina delegata svake republike i autonomne pokrajine u tom veću.

Ako predlog propisa o privremenim merama nije u Veću naroda usvojen propisanom većinom, Predsedništvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije može proglasiti da se propis o privremenim merama, u tekstu koji su Veće naroda i drugo nadležno veće usvojili većinom glasova pridviđenom u članu 181. stav 1. Ustava SFRJ primenjuje, do donošenja konačnog akta Savezne skupštine na osnovu usaglašenih stavova s nadležnim republičkim i pokrajinskim organima.

5. Savezno izvršno veće donosi propis o privremenim merama dvotrećinskom većinom glasova svih članova Veća.

6. Propis o privremenim merama ostaje na snazi dok se na osnovu usaglašenih stavova s nadležnim republičkim i pokrajinskim organima ne donese konačni akt, a najduže jednu godinu od donošenja propisa o privremenim merama. Ako se konačni akt ne donese u roku od jedne godine, propis o privremenim merama ostaje na snazi za narednu godinu.

7. Radi obezbeđenja učešća republika i autonomnih pokrajina u postupku usaglašavanja stavova po pitanjima iz ovog amandmana radi praćenja sprovođenja politike i izvršavanja propisa iz tih oblasti, Savezno izvršno veće i izvršna veća republika i autonomnih pokrajina mogu sporazumno obrazovati međurepubličke komitete za pojedine oblasti.

Međurepublički komiteti se obrazuju na načelu ravnopravne zastupljenosti republika i odgovarajuće zastupljenosti autonomnih pokrajina. Članove međurepubličkih komiteta delegiraju izvršna veća republika i izvršna veća autonomnih pokrajina.

AMANDMAN XXXIV

1. Svi prihodi i svi rashodi federacije utvrđuju se u budžetu federacije.

2. Sredstvima budžeta federacije finansiraju se Jugoslovenska narodna armija i ostali zadaci narodne odbrane iz nadležnosti organa federacije, organi i organizacije federacije, obaveze prema privredno nedovoljno razvijenim republikama i autonomnim pokrajinama za dopunsko finansiranje neophodnih društvenih službi, osnovna prava boraca, vojnih invalida i porodica palih boraca, rezerve koje u okviru svojih prava i dužnosti obrazuje federacija, kao i druge potrebe koje federacija finansira po odredbama Ustava SFRJ.

3. Prihodi federacije su carine, savezne takse i prihodi od rada saveznih organa i organizacija, kao i doprinosi republika i autonomnih pokrajina koji se ostvaruju ustupanjem federaciji dela prihoda iz saveznim zakonom propisanog poreza na proizvode i usluge u prometu, a najviše do iznosa ukupnih rashoda federacije utvrđenih uz saglasnost republika i autonomnih pokrajina. Način utvrđivanja i ustupanja tih prihoda federaciji propisuje se saveznim zakonom.

4. Federacija ne može osnivati fondove ili preuzimati obaveze, osim kad je za to ovlašćena Ustavom SFRJ ili kad se sa osnivanjem fonda odnosno s preuzimanjem obaveza saglase skupštine republika i autonomnih pokrajina.

Organi federacije mogu raspisivati obavezne zajmove za potrebe fonda za kreditiranje bržeg razvoja privredno nedovoljno razvijenih republika i autonomnih pokrajina.

5. Ovim amandmanom zamenjuju se član 122. Ustava SFRJ i Amandman III.

AMANDMAN XXXV

1. Međunarodni ugovori koji zahtevaju donošenje novih ili izmenu važećih republičkih odnosno pokrajinskih zakona ili iz kojih proističu posebne obaveze za jednu ili više republika ili autonomnih pokrajina, zaključuju se uz saglasnost republičkih odnosno pokrajinskih skupština. Postupak zaključivanja ovakvih međunarodnih ugovora utvrđuje se saveznim zakonom, uz saglasnost republičkih i pokrajinskih skupština.

2. Republike i autonomne pokrajine ostvaruju saradnju sa organima i organizacijama drugih država i međunarodnim organima i organizacijama, u okviru utvrđene spoljne politike Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i međunarodnih ugovora.

Opštine, organizacije udruženog rada i druge organizacije ostvaraju saradnju sa odgovarajućim stranim i međunarodnim organima i organizacijama i teritorijalnim jedinicama stranih država, u okviru utvrđene spoljne politike Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i međunarodnih ugovora.

3. U međunarodnom opštenju primenjuje se načelo ravnopravnosti jezika naroda Jugoslavije, a shodno i načelo ravnopravnosti jezika naroda i narodnosti.

Kada se međunarodni ugovori utvrđuju na jezicima zemalja ugovornica, ravnopravno će se upotrebljavati jezici naroda Jugoslavije.

AMANDMAN XXXVI

1. Ustanovljava se Predsedništvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

Predsedništvo predstavlja Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju u zemlji i inostranstvu i vrši druga Ustavom SFRJ utvrđena prava i dužnosti.

Predsedništvo se obrazuje na osnovu ravnopravnog predstavljanja republika i odgovarajućeg predstavljanja autonomnih pokrajina, radi njihovog neposrednog učešća u ostvarivanju Ustavom SFRJ utvrđenih prava i dužnosti federacije.

Predsedništvo, u okviru svojih prava i dužnosti a radi ostvarivanja ravnopravnosti naroda i narodnosti, usklađuje zajedničke interese republika odnosno autonomnih pokrajina, u skladu sa njihovom odgovornošću u ostvarivanju prava i dužnosti federacije.

2. Predsedništvo ima pravo da Saveznoj skupštini predlaže osnovne pravce politike i donošenje zakona i drugih opštih akata, kao i pravo da podnese predlog da se pristupi promeni Ustava SFRJ.

Predsedništvo razmatra sprovođenje politike, zakona i drugih opštih akata Savezne skupštine i o tome zauzima stavove i daje mišljenja.

3. Predsedništvo u okviru svojih prava i dužnosti:

1) predlaže Saveznoj skupštini kandidata za predsednika Saveznog izvršnog veća;

2) proglašava odluku Savezne skupštine o izboru Saveznog izvršnog veća;

3) proglašava ukazom savezne zakone;

4) predlaže izbor predsednika i sudija Ustavnog suda Jugoslavije; predlaže izbor i razrešenje članova Saveta federacije;

5) postavlja i opoziva ukazom ambasadore i poslanike Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i prima akreditivna i opozivna pisma stranih diplomatskih predstavnika koji su kod njega akreditovani; izdaje isprave o ratifikaciji međunarodnih ugovora;

6) postavlja, unapređuje i razrešava generale i admirale, kao i druge vojne starešine koje savezni zakon odredi, postavlja i razrešava predsednika, sudije i sudije porotnike vojnih sudova i vojne tužioce;

7) dodeljuje odlikovanja Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije;

8) daje, saglasno saveznom zakonu, pomilovanja za krivična dela predviđena saveznim zakonima;

9) osniva odgovarajuće službe za vršenje poslova iz svoje nadležnosti;

10) donosi poslovnik o svom radu.

Predsedništvo može, u slučajevima kada je u smislu člana 189. stav 3. Ustava SFRJ došlo do raspuštanja nadležnih veća Savezne skupštine zbog toga što nije postignuta saglasnost za donošenje zakona, proglasiti da se privremeno, do odluke novoizabranih veća, primenjuje zakon u tekstu koji je usvojilo Veće naroda.

Predsedništvo može u smislu člana 227. stav 1. Ustava SFRJ predložiti Saveznoj skupštini da izabere i za naredni mandatni period predsednika Saveznog izvršnog veća koji je ovu funkciju vršio četiri godine.

4. Predsedništvo, u ostvarivanju opštenarodne odbrane, utvrđuje osnove planova i pripremnih mera za odbranu zemlje, daje smernice za preduzimanje mera priprema i mobilisanja izvora i snaga zemlje za odbranu i za usklađivanje planova i mera društveno-političkih zajednica i radnih i drugih organizacija, utvrđuje postojanje neposredne ratne opasnosti, naređuje opštu ili delimičnu mobilizaciju, i proglašava ratno stanje ako Savezna skupština nije u mogućnosti da se sastane.

Predsedništvo je najviši organ rukovođenja i komandovanja oružanim snagama Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije u ratu i miru.

Predsedništvo prenosi određene poslove komandovanja oružanim snagama i rukovođenja Jugoslovenskom narodnom armijom, utvrđene saveznim zakonom, na Vojni komitet koji se sastoji od saveznog sekretara za narodnu odbranu kao predsednika i dva člana koje imenuje Predsedništvo. Vojni komitet odgovara Predsedništvu za poslove koji su na njega preneti.

Predsedništvo može za vreme ratnog stanja proširiti sastav Vojnog komiteta.

5. Predsedništvo, po sopstvenoj inicijativi ili na predlog Saveznog izvršnog veća, za vreme ratnog stanja ili u slučaju neposredne ratne opasnosti donosi uredbe sa zakonskom snagom o pitanjima iz nadležnosti Savezne skupštine. Predsedništvo podnosi ove uredbe na potvrdu Skupštini čim ona bude u mogućnosti da se sastane.

Uredbom sa zakonskom snagom donesenom za vreme ratnog stanja mogu se, izuzetno dok to stanje traje i ako to zahtevaju interesi odbrane zemlje, obustaviti pojedine odredbe Ustava SFRJ koje se odnose na pojedine slobode i prava građana i prava samoupravnih organizacija, ili na sastav i ovlašćenja političko-izvršnih i upravnih organa.

6. Predsedništvo vrši svoja prava i dužnosti na osnovu i u okviru Ustava SFRJ i saveznih zakona i odgovorno je za to.

7. Predsedništvo može pojedina pitanja iz svoje nadležnosti iznositi pred Saveznu skupštinu i tražiti da ona o njima zauzme stav.

Savezna skupština može tražiti od Predsedništva da izloži stavove o pojedinim pitanjima iz njegove nadležnosti koji su od interesa za rad Skupštine.

Predsedništvo ima pravo da Saveznoj skupštini daje mišljenja o predlogu da se pristupi promeni Ustava SFRJ, kao i o predlogu zakona ili drugog opšteg akta čije donošenje ono nije predložilo.

8. Ako Savezna skupština ne prihvati predlog Predsedništva za utvrđivanje osnovnih pravaca politike ili predlog za donošenje zakona odnosno drugog opšteg akta čije donošenje Predsedništvo smatra neophodnim, ili ako ne prihvati predlog Predsedništva da se odloži donošenje zakona odnosno drugog opšteg akta, Savezna skupština i Predsedništvo sporazumno utvrđuju postupak za raspravljanje spornog pitanja i određuju rok za usaglašavanje stavova o tom pitanju. Ovaj rok ne može biti duži od šest meseci.

Ako se ni posle određenog roka ne postigne saglasnost u pogledu utvrđivanja osnovnih pravaca politike, predloga za donošenje odnosno odlaganje donošenja zakona ili drugog opšteg akta, o istom pitanju vodiće se još jedan pretres u Saveznoj skupštini, koji se mora okončati u roku od tri meseca.

U slučaju da se ni posle ponovnog pretresa ne postigne saglasnost, Savezna skupština se raspušta, a Predsedništvu prestaje mandat.

Izbori za Saveznu skupštinu raspisuju se u roku od petnaest dana od dana raspuštanja Skupštine, a izbor Predsedništva mora se obaviti u roku od petnaest dana od dana konstituisanja novoizabrane Skupštine.

Do izbora novog Predsedništva, Predsedništvo kome je prestao mandat ostaje na dužnosti.

9. Predsedništvo može Saveznom izvršnom veću davati mišljenje i izražavati stavove o sprovođenju politike, zakona i drugih opštih akata Savezne skupštine, kao i predlagati mere za njihovo sprovođenje.

Predsedništvo može sazvati sednicu Saveznog izvršnog veća i staviti određena pitanja na dnevni red njegove sednice.

Predsedništvo ima pravo da uredbe i druge propise Saveznog izvršnog veća od opštijeg političkog značaja pre njihovog objavljivanja zadrži od izvršenja.

Ako Predsedništvo zadrži od izvršenja propis Saveznog izvršnog veća, izneće sporno pitanje pred Saveznu skupštinu radi donošenja odluke.

Predsedništvo može, u ostvarivanju svojih prava i dužnosti, pred Saveznom skupštinom postaviti pitanje poverenja Saveznom izvršnom veću.

10. Predsedništvo sačinjavaju predsednici skupština republika i predsednici skupština autonomnih pokrajina i po dva člana iz svake republike i po jedan član iz svake autonomne pokrajine, koje bira skupština republike odnosno autonomne pokrajine na zajedničkoj sednici svih veća skupštine.

11. Savezna skupština, na zajedničkoj sednici svih veća, proglašava izbor i objavljuje sastav Predsedništva.

Članovi Predsedništva daju na zajedničkoj sednici svih veća Savezne skupštine svečanu izjavu, čiji tekst glasi:

„Izjavljujem da ću se kao član Predsedništva Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije boriti za zaštitu suverenosti, nezavisnosti i integriteta zemlje, da ću se zalagati za ostvarivanje bratstva, jedinstva i ravnopravnosti naroda i narodnosti, za razvitak socijalističkog samoupravnog društva i za ostvarivanje zajedničkih interesa radnih ljudi i građana Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, da ću se pridržavati Ustava Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i saveznih zakona i savesno i odgovorno vršiti svoju dužnost.“

Posle davanja svečane izjave, Predsedništvo se konstituiše i preuzima dužnost.

12. Član Predsedništva uživa imunitet.

U pogledu imuniteta člana Predsedništva shodno se primenjuju odredbe člana 202. Ustava SFRJ. O pitanju imuniteta svojih članova odlučuje Predsedništvo.

13. Članovi Predsedništva biraju se na vreme od pet godina.

Niko ne može biti biran dva puta uzastopno za člana Predsedništva.

Članovi Predsedništva biraju se na trideset dana pre isteka mandata članova Predsedništva kojima mandat ističe.

U slučaju prestanka mandata članu Predsedništva pre isteka vremena na koje je biran, mandat novoizabranog člana Predsedništva traje do isteka mandata člana Predsedništva na čije je mesto izabran.

Ako mandat novoizabranog člana Predsedništva traje duže od jedne godine, on ne može biti biran za člana Predsedništva u narednom mandatnom periodu.

14. U slučaju neposredne ratne opasnosti ili ratnog stanja, mandat članova Predsedništva se produžava dok takvo stanje traje odnosno dok ne budu stvoreni uslovi za izbor novih članova Predsedništva.

15. Član Predsedništva ne može istovremeno biti poslanik Savezne skupštine, član Saveznog izvršnog veća, član republičkog odnosno pokrajinskog izvršnog veća, član ustavnog suda, sudija, niti imenovani funkcioner drugog državnog organa.

16. Predsedništvo bira predsednika i potpredsednika iz reda svojih članova za period od jedne godine.

Predsedništvo utvrđuje redosled za izbor predsednika i potpredsednika za period od sedam godina, i to po redu iz svake republike, s tim što i autonomnim pokrajinama koje su u sastavu Socijalističke Republike Srbije pripada naizmenično jedan mandatni period.

Predsednik i potpredsednik Predsedništva ne mogu biti iz iste republike odnosno iz iste autonomne pokrajine.

Predsedništvo proglašava i objavljuje izbor predsednika i potpredsednika Predsedništva.

17. Predsednik Predsedništva, u ime Predsedništva, predstavlja Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju, predstavlja Predsedništvo, saziva sednice Predsedništva i predsedava im, potpisuje akte koje Predsedništvo donosi, stara se o sprovođenju akata i zaključaka Predsedništva, izdaje isprave o ratifikaciji međunarodnih ugovora i prima akreditivna i opozivna pisma stranih diplomatskih predstavnika akreditovanih kod Predsedništva.

Predsednik, u ime Predsedništva, ostvaruje komandovanje oružanim snagama Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, u skladu sa Ustavom SFRJ i saveznim zakonom.

Predsednik, u ime Predsedništva, vrši za vreme ratnog stanja i kad Predsedništvo nije u mogućnosti da se sastaje, određena prava i dužnosti za čije vršenje ga Predsedništvo ovlasti.

Potpredsednik Predsedništva zamenjuje predsednika u slučaju njegove odsutnosti ili duže sprečenosti i može ga zastupati u vršenju poslova koje mu poveri predsednik.

18. Predsedništvo radi na osnovu usaglašavanja stavova svojih članova.

Predsedništvo odlučuje na način utvrđen poslovnikom o radu Predsedništva.

19. Društveno-političke i samoupravne organizacije mogu, po svojoj inicijativi ili na traženje Predsedništva, iznositi pred Predsedništvo svoja mišljenja i stavove o pitanjima iz njegove nadležnosti.

20. Predsedništvo obrazuje, kao savetodavna tela, Savet za spoljne poslove, Savet za poslove narodne odbrane i Savet za poslove državne bezbednosti. Predsedništvo može obrazovati i druge savete.

Saveti se obrazuju na osnovu ravnopravnog predstavljanja republika i odgovarajućeg predstavljanja autonomnih pokrajina.

Saveznim zakonom može se propisati poseban sastav, organizacija i delokrug Saveta za poslove narodne odbrane.

21. Članove Saveta federacije bira, na predlog Predsedništva, Savezna skupština iz reda društveno-političkih i drugih javnih radnika.

Predsedništvo saziva Savet federacije radi razmatranja pitanja državne politike i delatnosti političko-izvršnih i upravnih organa federacije.

22. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 215. do 218, 221. stav 2, 222, 224, 256. i 257. Ustava SFRJ i amandmani V i VI.

AMANDMAN XXXVII

1. Polazeći od istorijske uloge Josipa Broza Tita u narodnooslobodilačkom ratu i socijalističkoj revoluciji, stvaranju i razvitku Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, razvoju jugoslovenskog samoupravnog socijalističkog društva, ostvarivanju bratstva i jedinstva naroda i narodnosti Jugoslavije, učvršćenju nezavisnosti zemlje i njenog položaja u međunarodnim odnosima, borbi za mir u svetu, a u skladu sa izraženom voljom radnih ljudi i građana, naroda i narodnosti Jugoslavije,

— Savezna skupština može na predlog skupština socijalističkih republika i socijalističkih autonomnih pokrajina, po postupku predviđenom u Ustavu SFRJ, izabrati Josipa Broza Tita za Predsednika Republike.

2. Predsednik Republike predstavlja Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju u zemlji i inostranstvu i Vrhovni je komandant oružanih snaga Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

Predsednik Republike je predsednik Predsedništva Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

3. U pogledu položaja, odgovornosti i ponovnog izbora Predsednika Republike, primenjuju se odredbe čl. 219, 220. i 221. st. 1, 3. i 4. Ustava SFRJ, s tim što se Predsednik Republike bira na vreme od pet godina.

4. Predsednik Republike:

1) proglašava ukazom savezne zakone;

2) proglašava odluku Savezne skupštine o izboru Saveznog izvršnog veća;

3) postavlja i opoziva ukazom ambasadore i poslanike Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije; prima akreditivna i opozivna pisma od stranih diplomatskih predstavnika koji su kod njega akreditovani; izdaje isprave o ratifikaciji međunarodnih ugovora;

4) dodeljuje odlikovanja Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije;

5) utvrđuje postojanje neposredne ratne opasnosti, naređuje opštu ili delimičnu mobilizaciju, i proglašava ratno stanje ako Savezna skupština i Predsedništvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije nisu u mogućnosti da se sastanu;

6) osniva odgovarajuće službe za vršenje poslova iz svog delokruga.

Za vreme ratnog stanja ili u slučaju neposredne ratne opasnosti, ako Savezna skupština i Predsedništvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije nisu u mogućnosti da se sastanu, Predsednik Republike, na predlog Saveznog izvršnog veća, donosi uredbe sa zakonskom snagom o pitanjima iz nadležnosti Savezne skupštine. Predsednik Republike podnosi ove uredbe na potvrdu Skupštini čim ona bude u mogućnosti da se sastane.

Uredbom sa zakonskom snagom donesenom za vreme ratnog stanja mogu se izuzetno, dok to stanje traje, ako to zahtevaju interesi odbrane zemlje, obustaviti pojedine odredbe Ustava SFRJ koje se odnose na pojedine slobode i prava građana i prava samoupravnih organizacija, ili na sastav i ovlašćenja političko-izvršnih i upravnih organa.

5. Predsednik Republike obaveštava Saveznu skupštinu o stanju i problemima unutrašnje i spoljne politike i može predlagati Skupštini pretresanje pojedinih pitanja i donošenje odluka.

Predsednik Republike može sazvati sednicu Saveznog izvršnog veća i staviti određena pitanja na dnevni red njegove sednice. Predsednik Republike predsedava sednici Veća kojoj prisustvuje.

Predsednik Republike saziva Savet federacije radi razmatranja pitanja državne politike i delatnosti političko-izvršnih i upravnih organa federacije.

6. Predsednik Republike kao Vrhovni komandant oružanih snaga Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije:

1) komanduje i rukovodi oružanim snagama Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i utvrđuje osnove planova i pripremnih mera za odbranu zemlje;

2) postavlja, unapređuje i razrešava generale i admirale, kao i druge vojne starešine koje savezni zakon odredi;

3) postavlja i razrešava predsednika, sudije i sudije porotnike vojnih sudova, kao i vojne tužioce.

Predsednik Republike može obrazovati Vojni komitet i na njega preneti određene poslove komandovanja oružanim snagama Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, utvrđene saveznim zakonom. Vojni komitet se sastoji od saveznog sekretara za narodnu odbranu, kao predsednika, i dva člana koje imenuje Predsednik Republike. Vojni komitet odgovara Predsedniku Republike za poslove koji su na njega preneti.

Predsednik Republike može određene poslove komandovanja i rukovođenja Jugoslovenskom narodnom armijom, utvrđene saveznim zakonom, preneti na saveznog sekretara za narodnu odbranu.

7. Predsednik Republike je predsednik Saveta za poslove narodne odbrane.

8. Predsednik Republike može sazvati zajedničku sednicu Predsedništva Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i Saveznog izvršnog veća. Predsednik Republike predsedava zajedničkoj sednici Predsedništva i Saveznog izvršnog veća.

9. Predsednik Republike može, u okviru svojih prava i dužnosti, poveriti vršenje pojedinih poslova potpredsedniku Predsedništva Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

10. Kad ovaj amandman prestane da važi, prava i dužnosti Predsednika Republike utvrđena ovim amandmanom vršiće Predsedništvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, a prestaju da važe odredbe čl. 219, 220. i 221. st. 1, 3. i 4. Ustava SFRJ.

AMANDMAN XXXVIII

1. Savezno izvršno veće sačinjavaju predsednik i određeni broj članova.

Savezna skupština prilikom izbora članova Saveznog izvršnog veća, na predlog predsednika Veća imenuje iz reda članova Veća savezne sekretare koji će rukovoditi pojedinim saveznim sekretarijatima.

Predsednika Saveznog izvršnog veća bira Savezna skupština na predlog Predsedništva Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, a članove Veća — na predlog kandidata koga je Predsedništvo predložilo za predsednika Veća i na osnovu mišljenja Komisije za izbor i imenovanja.

U Savezno izvršno veće bira se jednak broj članova iz svake republike i odgovarajući broj članova iz svake autonomne pokrajine.

Ako predsednik ili član Saveznog izvršnog veća bude izabran iz reda saveznih poslanika, prestaje mu poslanički mandat.

2. Članovi Saveznog izvršnog veća uživaju imunitet.

U pogledu imuniteta člana Saveznog izvršnog veća, shodno se primenjuju odredbe člana 202. Ustava SFRJ. O pitanju imuniteta člana Veća odlučuje Savezno izvršno veće.

3. Savezno izvršno veće je odgovorno za sprovođenje politike i saveznih zakona i drugih opštih akata Savezne skupštine, i u tom cilju usmerava i koordinira rad saveznih organa uprave i preduzima druge mere u okviru svojih prava i dužnosti.

4. Savezno izvršno veće donosi, u okviru prava i dužnosti organa federacije, uredbe, odluke i uputstva za izvršavanje saveznih zakona i drugih opštih akata Savezne skupštine.

5. Samoupravne organizacije mogu, po svojoj inicijativi ili na traženje Saveznog izvršnog veća, iznositi pred Veće svoja mišljenja i stavove o pitanjima iz njegove nadležnosti.

6. Savezno izvršno veće izveštava Predsedništvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, po sopstvenoj inicijativi ili na njegov zahtev, o pitanjima iz svoje nadležnosti.

7. Ako smatra da nije u stanju da obezbedi sprovođenje utvrđene politike i izvršavanje zakona ili drugog opšteg akta Savezne skupštine čije se donošenje predlaže, kao ni stavova ili predloženih mera Predsedništva Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, ili da ne može preuzeti odgovornost za vršenje svoje funkcije ako se ne donese zakon ili drugi opšti akt čije donošenje predlaže, Savezno izvršno veće može postaviti pitanje poverenja.

Svako veće Savezne skupštine može, na predlog najmanje deset poslanika, članova veća, postaviti pitanje poverenja Saveznom izvršnom veću.

O pitanju poverenja Saveznom izvršnom veću vodiće se u Saveznoj skupštini pretres.

Ako nadležna veća izglasaju nepoverenje Saveznom izvršnom veću, Veće je dužno da podnese ostavku.

Najmanje deset poslanika bilo kog veća Savezne skupštine mogu u svom veću pokrenuti interpelaciju za pretresanje određenih političkih pitanja u vezi sa radom Saveznog izvršnog veća.

8. Ako Savezno izvršno veće podnese kolektivnu ostavku ili mu bude izglasano nepoverenje, ono ostaje na dužnosti do izbora novog Saveznog izvršnog veća.

9. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 226, 228. tačke 4, 230. stava 3. i 232. stava 4. Ustava SFRJ.

AMANDMAN XXXIX

1. Za vršenje poslova savezne uprave, osnivaju se, u okviru prava i dužnosti federacije, savezni sekretarijati.

Savezni sekretarijati se osnivaju i njihov delokrug utvrđuje saveznim zakonom.

2. Saveznim zakonom mogu se osnivati i drugi savezni organi uprave i organizacije za vršenje određenih upravnih, stručnih i drugih poslova iz okvira prava i dužnosti federacije, kao i naučne i druge ustanove od interesa za ostvarivanje funkcija organa federacije.

Za potrebe organa federacije mogu se osnivati stručne i druge službe.

3. Ovim amandmanom zamenjuju se čl. 233, 234. i 236. Ustava SFRJ, kao i odredbe Amandmana II ukoliko se odnose na državne sekretare i savezne sekretare.

AMANDMAN XL

Ustavni sud Jugoslavije sastoji se od predsednika i trinaest sudija.

U Ustavni sud Jugoslavije biraju se po dva člana iz svake republike i po jedan član iz svake autonomne pokrajine.

Ovim amandmanom zamenjuje se odredba člana 243. stava 1. Ustava SFRJ.

AMANDMAN ХLI

1. Neotuđivo je pravo i dužnost naroda i narodnosti Jugoslavije, radnih ljudi i građana da štite i brane nezavisnost, suverenitet, teritorijalnu celokupnost i Ustavom SFRJ utvrđeno društveno i političko uređenje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

Niko nema pravo da potpiše ili prizna kapitulaciju ili okupaciju Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije ili pojedinog njenog dela. Niko nema pravo da spreči građane Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije da vode borbu protiv neprijatelja koji je napao zemlju. Takvi akti su protivustavni i kažnjivi po zakonu kao izdaja zemlje i zločin prema narodu.

2. Pravo i dužnost opština, autonomnih pokrajina i republika je da, u skladu sa sistemom narodne odbrane, svaka na svojoj teritoriji uređuje i organizuje narodnu odbranu i rukovođenje teritorijalnom odbranom i civilnom zaštitom, a u slučaju napada na zemlju — rukovođenje narodnim otporom.

Organizacije udruženog rada i druge organizacije vrše pravo i dužnost odbrane zemlje u skladu sa zakonom, planovima i odlukama društveno-političkih zajednica, obezbeđuju sredstva za narodnu odbranu i vrše druge zadatke od interesa za narodnu odbranu. Ove organizacije su odgovorne za izvršenje tih zadataka.

3. Oružane snage Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije čine jedinstvenu celinu i sastoje se od Jugoslovenske narodne armije kao zajedničke oružane sile svih naroda i narodnosti i svih radnih ljudi i građana, i od teritorijalne odbrane kao najšireg oblika organizovanog oružanog narodnog otpora.

Oružane snage Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije štite nezavisnost, ustavni poredak i nepovredivost i celokupnost teritorije Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

Svaki građanin koji sa oružjem ili na drugi način učestvuje u otporu protiv napadača je pripadnik oružanih snaga Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

4. U oružanim snagama Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije obezbeđuje se, u skladu sa Ustavom SFRJ, ravnopravnost jezika i pisama naroda i narodnosti Jugoslavije. U komandovanju i u vojnoj obuci u Jugoslovenskoj narodnoj armiji može se, u skladu sa saveznim zakonom, upotrebljavati jedan od jezika naroda Jugoslavije, a u njenim delovima — jezici naroda i narodnosti.

5. U pogledu sastava starešinskog kadra i postavljanja na više komandne i rukovodeće položaje u Jugoslovenskoj narodnoj armiji primenjuje se načelo što srazmernije zastupljenosti republika i autonomnih pokrajina.

6. Ovim amandmanom zamenjuju se odredbe čl. 42. stava 3, 252. st. 1. do 3, 254. stava 1. i 225. Ustava SFRJ.

AMANDMAN ХLII

1. Za sprovođenje ustavnih amandmana XX do ХLI i obezbeđenje prelaska na njihovo primenjivanje doneće se ustavni zakon.

Predlog ustavnog zakona usvaja se shodno odredbama tačke 2. st. 6. do 8. Amandmana XII koje važe za usvajanje promena Ustava SFRJ.

2. Odredbe Ustava SFRJ koje nisu zamenjene odnosno ukinute Ustavnim amandmanima XX do XLI tumače se i primenjuju u skladu sa tim amandmanima.

Izvor

• Službeni list Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, godina XXVII, broj 29, Beograd, četvrtak, 8. jul 1971.