Srpska crkva 6

←< V deo

PREGLED ISTORIJE HRIŠĆANSKE CRKVE Pisac: Protojerej Grigorije Mikić

ŠESTI DEO
Ujedinjenje Srpske Crkve i obnova Patrijaršije

Ujedinjenje Srpske Crkve i današnje stanje

1. Posle svršenog svetskog rata ujedinile su se naše narodne pokrajine u jednu državu. Tada su se ujedinile u jednu Crkvu i naše avtokefalne Crkve u Crnoj Gori, Ugarskoj i Trojednici, u Srbiji i polusamostalne crkvene pokrajine dalmatinska i bosansko-hercegovačka. Pred ujedinjenje srpskih Crkava izlučena je na zakonit način naša dalmatinska Crkva sa svoje dve eparhije iz bukovinske mitropolije (22. XI. 1919.), a carigradska patrijaršija se odrekla svojih prava na eparhije bosansko-hercegovačke i starosrbijanske. Van granica naše države ostalo je u Ugarskoj budimsko vladičanstvo i u Rumuniji delovi vladičanstava vršačkog i temišvarskog. I jedni i drugi ostali su u potpunoj zajednici za srpskom Crkvom.

2. Sjedinjenje naših pokrajinskih Crkava u jednu Srpsku Crkvu proglasio je Kralj Aleksandar I. svojim aktom od. 17. junija 1920. Time je ostvareno ono na čemu su preko jednog stoleća radili svi delovi naše Crkve i naši najbolji ljudi. Iste godine na dan sv. Stevana Milutina izabran je u Beogradu za patrijarha ujedinjene naše Crkve Dimitrije (Pavlović) dotadanji arhiepiskop srpski i mitropolit beogradski.

3. Patrijarh ujedinjene srpske Crkve nosi naslov: Arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski. Patrijarh se bira između episkopa srpske Crkve, a bira ga izborno telo u koje ulaze svi episkopi, arhimandriti koji upravljaju manastirima, po jedan prota iz pojedinih eparhija, prestavnici najviših građanskih i vojnih vlasti, prestavnici najviših prosvetnih i kulturnih ustanova u zemlji. To je telo u nečem slično srednjevekovnim našim državnim saborima na kojima je biran patrijarh.

4. Patrijarh je pretstavnik srpske Crkve u zemlji i van nje. On rukopolaže izabrane episkope i osvećuje sv. miro za svu našu Crkvu. Vodi brigu o verskim potrebama vladarskog doma. Spoljašnje oznake njegovog visokog dostojanstva jesu bela panakamilavka sa krstom i panagija sa likovima svih srpskih svetitelja. Ta panagija je dar naše države srpskom patrijarhu. Patrijarha su dužni spominjati svi naši episkopi u molitvama kada služe liturgiju. Oslovljava se rečju — Vaša Svetosti.

5. Osnova za upravu srpskom Crkvom nalazi se u Zakonu o srpskoj pravoslavnoj Crkvi od 8. XI. 1929. i u Ustavu srpske pravoslavne Crkve od 16. XI. 1931.

Srpska Crkva se upravlja saborno, a najviša joj je vlast Sveti arhijerejski sabor, koji se sastaje redovno jedamput godišnje. U ime njegovo rešava tekuće poslove Sveti arhijerejski sinod koji je stalno na okupu, a sastoji se iz četiri episkopa i patrijarha kao predsednika. Vrhovna sudska vlast je u našoj Crkvi Veliki crkveni sud, pred koji izlaze presude u bračnim sporovima, presude svešteničkih krivica i sl., koje su doneli eparhijski Crkveni sudovi.

6. Za poslove oko crkvenog imanja, oko izdržavanja crkvenih škola i činovnika, sastaje se povremeno Patrijaršijski savet. U ime toga tela sastaje se dvaput godišnje na svršavanje upravnih poslova Patrijaršijski upravni odbor. U oba ta tela su zastupljeni i svetovnjaci. U pojedinim eparhijama imamo iste te vlasti nižeg stepena sa episkopom na čelu. Isto je i po parohijama gde upravnim telima stoji na čelu sveštenik. — Nadzor nad svešteničkim radom i nad radom parohijskih upravnih ustanova vrše arhijerejski namesnici koji imaju pod sobom po nekoliko parohija.

7. Na području naše Crkve obrazuju se parohijski sveštenici u bogoslovijama koje se nalaze u Srem. Karlovcima, Sarajevu, Bitolju, Prizrenu i na Cetinju. Za više bogoslovsko obrazovanje otvoren je 1920. pri beogradskom univerzitetu pravoslavni bogoslovski fakultet. Za obrazovanje monaha postoje dve monaške škole — u manastiru Rakovici kod Beograda i u Dečanima. Crkvene vlasti se staraju i o crkvenoj umetnosti, pojanju, slikanju i arhitekturi.

8. U područje naše Crkve spadaju ove eparhije: 1) beogradsko-karlovačka arhidijeceza, 2) pakračka, 3) zagrebačka mitropolija, 4) gornjo-karlovačka, 5) banatska, 6) bačka, 7) šabačka, 8) timočka, 9) braničevska, 10) niška, 11) žička, 12) ohridsko-bitoljska, 13) raško-prizrenska, 14) zletovsko-strumička, 16) banjalučka mitr., 16) dabrobosanska mitr., 17) zvorničko-tuzlanska mitr., 18) zahumsko-hercegovačka mitr., 19) crnogorsko-primorska mitr., 20) dalmatinsko-istarska, 21) skopljanska mitropolija.

Van naše države nalaze se ove pravoslavne oblasti koje su u sastavu naše Crkve: 1) budimsko vladičanstvo u Ugarskoj, jedno od naših najstarijih vladičanstava van srednjevekovne Srbije. Sedište mu je u Sentandreji više Budimpešte. Eparhiju sačinjavaju srpska sela oko Budimpešte i deo Baranje koji je ostao u Ugarskoj; 2) delovi vršačke i temišvarske (sada banatske) eparhije koji su ostali u Rumuniji. Položaj naše Crkve u Rumuniji biće uređen naročitim ugovorom naše države i Rumunije.

Pod duhovnu vlast srpske Crkve spada srpska pravoslavna Crkva u Kanadi i američkim državama. Sedište episkopije je Čikago u Libertivilu. Vernici su siromašni iseljenici koji su se tamo našli pre svetskoga rata. Spada pod tu vlast i

a) nova, pravoslavna češka eparhija koja je nastala iz posleratnog pokreta u Čehoslovakiji za prelaz u pravoslavlje. Episkop sedi u Pragu; b) Mukačevsko-prjaševska pravoslavna eparhija u Prikarpatskoj Rusiji. Ova eparhija je obrazovana iz tamošnjeg naroda koji se počeo vraćati iz unije u pravoslavlje. To su Rusini koji su se pounijatili polovinom XVII. v.

Za sve te eparhije postavlja episkope Sveti arhijerejski sabor srpske Crkve i stara se za njihov verski život.

Istorijski udeo Srpske Crkve u kulturnom, političkom i nacionalnom životu našega naroda

Prva i glavna zadaća svake Crkve jeste da u svome području seje i utvrđuje veru koju je Hristos doneo svima narodima i da je neguje s kolena na koleno. S verom u vezi ima Crkva da pricepi i uobičaji Hristov moral i da moralni život u poverenom narodu diže na sve viši stepen. Radeći to brine se Crkva za večni život svoga naroda, a za to je i osnovana.

Srpska Crkva je tu zadaću u našem narodu časno izvršila u toj meri da je on uvek bio voljan privolevati se nebesnom carstvu i za krst časni krvcu prolevati, i da je učio potomstvo rađe gubiti glavu nego svoju ogrešiti dušu.

I kod drugih naroda i kod nas je Crkva vršila još jednu zadaću u prirodnoj vezi sa svojom glavnom zadaćom.

Kako je usvajanje Hristove vere i život po njegovom moralu već sam po sebi smišljeno negovanje ljudske prirode, otpočeo je kod svih mladih evropskih naroda sa krštenjem i razvoj unutrašnje, hrišćanske kulture. Tako je bilo i kod naših starih koji nabrzo posle krštenja imaju svetitelja, t. j. verom i moralom kultiviranih ljudi.

No Crkva je noseći u mlade narode hrišćanstvo nosila i one delove velike grčko-rimske i orijentalske kulture koje je i sama prihvatila i očuvala od propasti. Tako smo i mi pravoslavni Srbi posredovanjem naše Crkve (kojoj je mati Crkva vizantijska) primili u naš život kulturne elemente grčke, delom latinske, pa i dalje orijentalske.

Naša Crkva nije nama kulturu samo donela nego ju je kroz ceo naš srednji vek i negovala. Pisani, slikani i građeni spomenici, ili ostaci spomenika, naše kulture verski su i crkveni tako reći do kraja HVŠ. v. I veliku kulturnu tekovinu — štampu prenela je u naš narod Crkva. Kada se setimo koliko je vekova naš narod živeo pod nekulturnom upravom, a bez svoje države, mi ne znamo šta bi bilo sa našom kulturom da nismo imali svoju Crkvu. Ako Crkva u nekim vremenima i nije mogla kulturu razvijati, dosta je što je zadržavala naglu propast njenih ostataka. I to je bio kulturni rad.

Srpska Crkva je izvršila još jednu posebnu istorijsku zadaću, kakvu Crkve na drugim stranama nisu imale, barem ne u tolikoj meri. Kada smo ostali bez svoje države naša je Crkva, čim se snašla u novim prilikama, preuzela voćstvo svoga narodi, ne samo versko nego i političko. — Ona je održavala naš narod na okupu gde ga je god bilo, a taj je prostor bio širi od nekadanje naše države. Tako je ostala živa svest o narodnom jedinstvu. Materijalne i usmene tradicije koje je Crkva čuvala održale su u narodu uspomenu na veliku državnu prošlost, na velike vladare i na bolju budućnost. Kamo god je naša Crkva selila sa svojim narodom nosila je sobom te tradicije.

Naučivši narod na bezuslovnu odanost svojoj veri i verskim običajima odelila ga je Crkva od drugih naroda među kojima se našao. Tim upornim delenjem od drugih sačuvan je naš narod od odnarođivanja i tamo gde smo bili oređe naseljeni. Vrlo je značajno da u neposrednoj okolici mađarske prestonice još i danas žive naša nacionalno svesna naselja. Sva su u glavnom iz vremena pre Arsenijeve seobe. U toku vremena su smanjena, ali izumiranjem a ne odnarođivanjem. — Ako smo u prošlosti gde gde imali odrođivanja, uvek mu je prethodilo napuštanje stare vere.

Na osnovu takog rada naša je Crkva veliki činilac u delu narodnog oslobođenja i ujedinjenja. Ona je očuvala nacionalni materijal za dan oslobođenja svestan i voljan da se ujedini.