Zakon o Verskoj zajednici Jevreja (1929)
MI
ALEKSANDAR I
po milosti Božjoj i volji Narodnoj
Kralj Jugoslavije
ZAKON
O VERSKOJ ZAJEDNICI JEVREJA
VERSKA ZAJEDNICA
Član 1.
Versku zajednicu Jevreja u Kraljevini Jugoslaviji obrazuju svi pripadnici jevrejske veroispovesti koji žive u Kraljevini Jugoslaviji. Njeni pripadnici imaju punu slobodu javnog ispovedanja svoje vere.
VEROISPOVEDNE OPŠTINE I NjIHOVA CENTRALNA PREDSTAVNIŠTVA
Član 2.
Pripadnici Verske zajednice Jevreja organizovani su po veroispovednim opštinama koje imaju zadatak da se brinu za verske i kulturne potrebe svojih članova. Sve veroispovedne opštine, osim ortodoksnih, obrazuju Savez jevrejskih veroispovednih opština, a ortodoksne obrazuju Udruženje ortodoksnih jevrejskih veroispovednih opština.
Unutrašnje uređenje Saveza jevrejskih veroispovednih opština i Udruženja ortodoksnih jevrejskih veroispovednih opština, kao i pojedinih veroispovednih opština, njihova prava i dužnosti uređuju se pravilima koje donose Savez odnosno Udruženje kao i svaka opština za sebe, a potvrđuje ih Ministar Pravde i to za opštine po predlogu Saveza odnosno Udruženja. Isto važi i u pogledu izmene pravila.
Član 3.
Jevrejske veroispovedne opštine kao i njihov Savez odnosno Udruženje, samoupravna su tela koja samostalno upravljaju svojim versko-upravnim, kulturnim i dobrotvornim ustanovama, kao i verskom imovinom i verskim fondovima, a pod vrhovnim nadzorom države. One samostalno odlučuju o primanju zadužbina (zaklada), koje su namenjene verskim zadacima, i upravljaju njima pod nadzorom zadužbinskih vlasti po zakonu o zadužbinama.
Savez odnosno Udruženje i veroispovedne opštine pravna su lica i sposobna da po propisima zakona stiču i drže kako pokretna tako i nepokretna dobra i da vrše svoja prava koja im kao takvim pripadaju.
Član 4.
Jevrejske veroispovedne opštine i njihov Savez odnosno Udruženje samostalno vrše kontrolu svojih prihoda i rashoda, po postupku o svom računovodstvu, koji će Ministar pravde propisati uredbom, a podleže, prema odredbi drugog stava čl. 2 zakona o glavnoj kontroli, vrhovnom nadzoru Glavne kontrole, u toliko što je Glavna kontrola ovlašćena da utrošak prihoda, prema ukazanoj potrebi, kontroliše pregledima, bilo na zahtev Ministra pravde ili samih veroispovednih opština i njihovog Saveza odnosno Udruženja.
Član 5.
Svaka veroispovedna opština jednog ili drugog verskog pravca ima svoje područje, a njeni su pripadnici svi Jevreji oba pola koji na tom području žive, a pripadaju njenom pravcu.
Iz područja jedne veroispovedne opštine može se izdvojiti jedan deo u cilju obrazovanja nove opštine drugog verskog pravca ili spajanja sa već postojećom opštinom drugog verskog pravca ako to zatraži najmanje dvadeset punoletnih i samostalnih pripadnika opštine i ako se dokaže da se izdvajanje vrši samo iz verskih pobuda i da će u slučaju obrazovanja nove opštine biti dovoljno sredstava za izdržavanje njenih službenika i za rad njenih ustanova.
Veroispovedne opštine kojima nedostaju sredstva za rad potrebnih ustanova i za izdržavanje službenika mogu se ukinuti, a njihova imovina i teritorija pridodati susednim opštinama ili jednoj od njih i to samo onima koje su istog verskog pravca.
Odluke o osnivanju, izdvajanju, spajanju i ukidanju opština donosi Ministar pravde na predlog Saveza jevrejskih veroispovednih opština odnosno Udruženja ortodoksnih jevrejskih veroispovednih opština, stavljen u sporazum sa zainteresovanim opštinama odnosno, u slučaju obrazovanja nove opštine, u sporazumu sa članovima koji traže da obrazuju tu novu opštinu.
Član 6.
Savez jevrejskih veroispovednih opština i Udruženje ortodoksnih jevrejskih veroispovednih opština centralni su organi i predstavnici svih jevrejskih veroispovednih opština svoga verskog pravca u Kraljevini Jugoslaviji. Oni posreduju u službenom saobraćaju između centralnih državnih vlasti i veroispovednih opština i zastupaju ih pred tim vlastima. Na zahtev ministra pravde, oni daju mišljenja o projektima zakona i uredaba koji se tiču Verske zajednice Jevreja.
U pravilima Saveza odnosno Udruženja, koja će se doneti prema odredbi drugog stava $2, propisaće se organizacija uprave Saveza odnosno Udruženja i njihov delokrug.
Član 7.
Sve organizacije Verske zajednice Jevreja same izvršuju svoje odluke i pribiraju svoje prihode.
Na njihov zahtev, državne i samoupravne vlasti davaće svoju administrativnu pomoć za izvršenje njihovih nadležno izdatih i na zakonu osnovanih punovažnih odluka i presuda, i naplaćivaće pravilno razrezane dažbine i takse.
Član 8.
Pravila veroispovednih opština, predviđena u stavu drugom $2, moraju sadržavati ove osnovne odredbe:
1) područje i sedište opštine, opštinskog predstavništva i nadležnog matičnog ureda,
2) prava i dužnost opštinskih pripadnika, naročito u pogledu izbornog prava,
3) sastav i način izbora uprave i rok trajanja njene funkcije kao i delokrug pojedinih organa njenih,
4) način postavljanja (izbora) rabina, odredbe o njegovim pravima i dužnostima, dalje način postavljanja i drugih službenika, sa označenjem njihovih prava i dužnosti, i disciplinske propise za službenike;
5) način izvođenja obuke u veronauci;
6) odredbe o privatnim bogomoljama i verskim sastancima;
7) odredbe o materijalnom obezbeđenju verskih ustanova pripadnika naročitih obreda, ako takvih ima u opštini;
8) način razrezivanja prinosa i pribiranja sredstava za izdržavanje opštine i njenih ustanova;
9) penzioni statut za službenike i njihove porodice;
10) postupak za izmenu pravila Imovina, prihodi i rashodi jevrejskih veroispovednih opština i njihova Saveza odnosno Udruženja.
Član 9.
Materijalna sredstva koja su potrebna jevrejskim veroispovednim opštinama i njihovom Savezu odnosno Udruženju za ostvarenje njihovih zadataka, podmiruju se:
1) iz prihoda njihove imovine,
2) iz verskih taksa i prinosa,
3) iz priloga i poklona, kao i iz prihoda zadužbina i fondova i eventualnog razreza na ova imanja,
4) iz eventualnih priloga političko-upravnih opština,
5) iz stalne državne pomoći.
Državna pomoć utvrdiće se posebnom uredbom koju donosi Ministar pravde u sporazumu sa Ministrom finansija po saslušanju Saveza jevrejskih veroispovednih opština i Udruženja ortodoksnih jevrejskih veroispovednih opština, a na osnovu stvarne potrebe i dotacije, predviđene u državnom budžetu rashoda za 1929/30 godinu. Ova će se pomoć isplaćivati preko Saveza i Udruženja, srazmerno prema broju pripadnika u svima njihovim opštinama.
Političko-upravne opštine koje u svome godišnjem budžetu određuju za verske svrhe stalne pomoći, određivaće srazmerno takvu pomoć i za jevrejske veroispovedne opštine, koje se u njima nalaze.
Član 10.
Svih javnih dažbina oslobođavaju se zgrade namenjene službi Božjoj, verskim, versko-prosvetnim i dobrotvornim ustanovama; opštinski domovi u koliko su u njima smeštena verska nadleštva, ustanove ili stanovi duhovnika, i jevrejski kulturno-istoriski spomenici.
Član 11.
Službena prepiska i amanetna pošta jevrejskih veroispovednih opština i njihova Saveza odnosno Udruženja kao i rabinskih nadleštava i vrhovnog rabinata oslobođava se plaćanja poštarine i telegrafske takse.
Član 12.
Svi Jevreji oba pola, koji imaju svoju imovinu ili prihod kao i oni koji su sposobni za samostalnu privredu, dužne su plaćati sve vrste verskih prinosa i dažbina za pokriće potreba svoje veroispovesti opštine i njenih ustanova.
Plaćanju ovih prinosa i dažbina podležu oni Jevreji oba pola, koji ne stanuju na teritoriji veroispovedne opštine svoga pravca, ali imaju na njoj svoje dobro ili drže neko imanje pod zakup ili se bave nekim obrtom, trgovačkim ili industriskim preduzećem.
U slučaju da jedan član istupi iz svoje opštine pa stupi u drugu jevrejsku opštinu, koja postoji u istom mestu, dužan je da do kraja pete budžetske godine, posle godine istupanja, plaća opštinske prinose i dažbine onoj opštini iz koje je istupio, i to u sumi kojom je bio zadužen u vremenu istupanja. To vredi i za slučaj iz stava drugog $5.
DUHOVNI I VERSKO-SAMOUPRAVNI PREDSTAVNICI I SLUŽBENICI
Član 13.
Duhovni poglavar Verske zajednice Jevreja u Kraljevini Jugoslaviji je Vrhovni rabin sa sedištem u Beogradu. On se postavlja Kraljevim Ukazom na predlog Ministra pravde, između trojice kandidata koje biraju zajednički Glavni odbori Saveza i Udruženja, predstavnici veroispovednih opština svih verskih pravaca u Beogradu, Zagrebu, Skoplju, Sarajevu, Novom Sadu, Subotici i Osijeku, u koliko nisu zastupani u Glavnim odborima, i svi rabini koji su sa službom u jevrejskim verskim ustanovama u Kraljevini.
Ako se uprazni mesto Vrhovnog rabina, ima se najdalje u roku od šest meseci izvršiti izbor kandidata za novog Vrhovnog rabina. Do izbora novog Vrhovnog rabina, funkcije njegove vrši rabin koga odredi Ministar pravde po predlogu Glavnih odbora Saveza i Udruženja, stavljenom u sporazumu sa oba rabinska sinoda.
Prinadležnosti Vrhovnog rabina i lični i materijalni rashodi Vrhovnog rabinata utvrđuju se u subvenciji koju država daje Verskoj zajednici Jevreja odvojeno od ostale sume te subvencije.
Vrhovni rabin ima pravo na penziju I grupe I kategorije. Njegova lična penzija kao i porodična penzija posle njegove smrti plaća se iz državnog budžeta po propisima zakona o činovnicima i ostalim državnim službenicima građanskoga reda.
Član 14.
Vrhovni rabin predsednik je oba Rabinska sinoda, od kojih je jedan sastavljen od tri člana i dva zamenika, izabranih između rabina ortodoksnog verskog pravca, a drugi od pet članova i tri zamenika izabranih između ostalih rabina. Njih bira skupština rabina jednog i drugog verskog pravca.
Rabinski sinodi pod predsedništvom Vrhovnog rabina daju mišljenje o svim pitanjima verskog karaktera, koja se sprovode kroz Glavni odbor Saveza jevrejskih veroispovednih opština.
Ako Glavni odbor Saveza ne usvoji mišljenje svoga Rabinskog sinoda, konačnu odluku donosi specijalni odbor u koji ulaze šest članova Rabinskog sinoda, među kojima je Vrhovni rabin i šest članova nerabina Glavnog odbora Saveza koje odredi uprava Saveza. Specijalnom odboru predsedava Vrhovni rabin, a odluka se donosi prostom većinom glasova.
Član 15.
Duhovni poglavari veroispovednih opština su rabini. U opštinama Saveza oni su virilni članovi opštinskih odbora onda, kada oni rešavaju verska pitanja. U ortodoksnim opštinama rabini su virilni članovi opštinskog odbora uopšte. Opštinski odbor rešava verska pitanja u prvom stepenu.
Postavljanje (izbor) rabina i svih službenika vrše samostalno veroispovedne opštine.
Član 16.
Rabini i ostali verski službenici postavljaju se dekretom predsedništva veroispovednih opština trajno ili privremeno. Privremenost ne sme trajati duže od tri godine za rabine, a za ostale službenike ne duže od pet godina.
Trajno namešteni rabin ili drugi verski službenik ne može biti iz službe otpušten osim na osnovu izvršene disciplinske presude, izrečene u disciplinskom postupku po pravilima dotične opštine i Saveza jevrejskih veroispovednih opština.
Član 17.
Rabini i ostala duhovna lica nisu obavezni lično da vrše one javne poslove koji se prema jevrejskim verskim propisima ne slažu sa njihovim činom ni pozivom.
Član 18.
Službeno versko zvanje, bilo u veroispovednoj opštini bilo u državnoj službi mogu dobiti lica koja imaju za to kvalifikacije koje propisuje i ceni Vrhovni rabin sa dotičnim Rabinskim sinodom.
Strani državljani mogu biti samo privremeno postavljeni za činovnike i službenike veroispovednih opština i to samo sa odobrenjem Ministra pravde.
Član 19.
Zvanje predstavništva Saveza jevrejskih veroispovednih opština odnosno Udruženja ortodoksnih jevrejskih veroispovednih opština, kao i pojedinih opština, su počasna.
Lica koja su osuđena ili pod krivičnom istragom zbog krivičnih dela beščasteće prirode, kao i ona koja padnu pod stečaj ili starateljstvo, ne mogu biti birana niti vršiti svoju dužnost za vreme trajanja ovih prepreka.
Član 20.
Disciplinske krivice rabina i ostalih službenika veroispovednih opština raspravljaju se prema pravilima dotičnih veroispovednih opština i pravilima Saveza jevrejskih veroispovednih opština odnosno Udruženja ortodoksnih jevrejskih veroispovednih opština.
Veroispovedne opštine Saveza rešavaju po disciplinskim krivicama svojih verskih službenika, izuzev rabina.
Savez jevrejskih veroispovednih opština rešava u drugom i poslednjem stepenu po žalbama na odluke svojih veroispovednih opština, a u prvom i poslednjem stepenu po disciplinskim krivicama rabina svojih opština.
Po disciplinskim krivicama ortodoksnih rabina i drugih verskih službenika ortodoksnih opština presuđuje ortodoksni rabinski sinod.
Disciplinski postupak protiv rabina i ostalih verskih službenika može da pokrene i Rabinski sinod po službenoj dužnosti.
Državne vlasti koje povedu krivičnu istragu protivu versko-samoupravnih službenika izvestiće o tome kao i o konačnom rezultatu istrage, Vrhovnog rabina i Savez jevrejskih veroispovednih opština, odnosno Udruženje ortodoksnih jevrejskih veroispovednih opština.
VERSKA NASTAVA I TEOLOŠKE ŠKOLE
Član 21.
U svim državnim i privatnim školama, koju pohađaju učenici jevrejske veroispovesti, jevrejska verska nastava predaje se u saglasnosti sa nadležnim jevrejskim veroispovednim opštinama od strane njihovih verskih organa, a po odredbama zakonskih propisa o tim školama.
Nastavne planove i programe za predavanje veronauke propisuje nadležni Ministar, uzimajući u obzir potrebe verskog vaspitanja, po predlogu saveza jevrejskih veroispovednih opština a u pogledu pripadnika ortodoksnog jevrejskog pravca po predlogu Sinoda ortodoksnih rabina. Za udžbenike veronauke važiće propisi zakona o udžbenicima. Za sve udžbenike daće Savez jevrejskih veroispovednih opština, odnosno Sinod ortodoksnih rabina svoje odobrenje u pogledu njihove verske sadržine.
U državnim osnovnim školama veronauku mogu predavati kvalifikovana duhovna lica veroučitelji, u smislu propisa zakona o narodnim školama.
Veroučitelje duhovna lica u svima narodnim školama postavlja Ministar prosvete iz reda kandidata predloženih od strane Saveza jevrejskih veroispovednih opština odnosno Sinoda ortodoksnih rabina. Veroučitelje u državnim srednjim i stručnim školama postavlja nadležni ministar između kandidata koji podnesu odobrenje Saveza jevrejskih veroispovednih opština odnosno Sinoda ortodoksnih rabina da mogu predavati veronauku u srednjim školama. Sve veroučitelje premešta i razrešava dužnosti Ministar po odredbama školskog zakona. Veroučitelje u svima privatnim školama postavlja i premešta uprava škole po odobrenju nadležne jevrejske veroispovedne opštine. I za ove veroučitelje važe propisi školskih zakona.
Savez jevrejskih veroispovednih opština odnosno Sinod ortodoksnih rabina može oduzeti već izdato odobrenje onim veroučiteljima koji je predaju veronauku onako kako propisuje jevrejska vera, ili koji inače svojim životom i radom ne odgovaraju svojoj veroučiteljskoj dužnosti.
Član 22.
Jevrejski srednji teološki zavod je priznata ustanova kojom upravlja Savez jevrejskih veroispovednih opština.
U slučaju, ako se osnuje takav zavod ortodoksnog verskog pravca, njime upravlja Udruženje ortodoksnih jevrejskih veroispovednih opština.
U koliko ovakvi zavodi ne bi davali uslova za obrazovanje rabina, dozvoljeno je sticanje spreme na inostranim zavodima. Kvalifikacije ovih ceniće nadležni Rabinski sinod.
OPŠTE ODREDBE
Član 23.
Službeni jezik jevrejskih veroispovednih opština i njihovih centralnih ustanova je službeni državni jezik. Na ovom jeziku vode se i verske matrikule i iz ovih izdaju sva dokumenta. Ovi izvodi imaju karakter javnih isprava.
Član 24.
Nijedna jevrejska veroispovedna opština ne može vršiti verske obrede prema pripadniku druge jevrejske veroispovedne opštine ove Kraljevine, dok dotični ne podnese dokaz da je ispunio prema opštini kojoj pripada sve svoje obaveze. Izuzima se slučaj sahrane, kad zbog udaljenosti i vremena nije moguće sačekati podnošenje ovih dokaza.
Član 25.
Jevrejski verski praznici, kad državni i opštinski službenici, vojnici i đaci imaju odmor u smislu zakona, ovi su:
1) Pasha, prva dva dana i poslednja dva dana,
2) Ševuos — dva dana,
3) Roš-Ašana (Nova godina) dva dana,
4) Jom Kipur, jedan i po dana (pola dana u oči Jom Kipura),
5) Sukot, prva dva i poslednja dva dana.
PRELAZNA NAREĐENjA
Član 26.
Odredba prvog stava $ 5, u koliko se njome predviđa da u jednom mestu ne može biti više opština istoga verskog pravca, ne važi za one opštine koje već postoje u nekom mestu na dan stupanja ovog zakona na snagu.
Član 27.
Sve jevrejske veroispovedne opštine imaju na osnovu ovog zakona u roku od tri meseca od stupanja njegova na snagu, doneti nova pravila ovom zakonu saobrazno, koja će podneti Savezu jevrejskih veroispovednih opština odnosno Udruženju ortodoksnih jevrejskih veroispovednih opština na ocenu, a oni ista Ministru pravde na potvrdu.
Član 28.
Po stupanju na snagu ovog zakona prestaju da važe svi zakoni, uredbe i drugi propisi po predmetu ovog zakona.
Član 29.
Ovaj zakon stupa u život kada ga Kralj potpiše, a obaveznu snagu dobija kada se obnaroduje u „Službenim novinama“.
Izvori[uredi]
- Službene novine Kraljevine Jugoslavije, br. 301/1929.
- Politika, br. 7.764 od nedelje 15. decembra 1929., strana 3-4.