Istorija Jugoslavije (V. Ćorović) 2.4
| ←<< | ISTORIJA JUGOSLAVIJE Pisac: Vladimir Ćorović |
>>→ |
1. Samostalnost srpske crkve. — 2. Organizatorski rad sv. Save.
Godina 1217. donela je znatne izmene u političkoj situaciji na Balkanskom Poluostrvu. Novi latinski car, Petar Kurtnejski, koga je krunisao papa u Rimu, bio je na putu za Carigrad ubijen negde oko reke Škumbe od ljudi despota Teodora. Ta pogibija izazvala je veliku pometnju u latinskim redovima i nove spletke oko izbora drugog kandidata; zbog toga sa latinske strane nije bilo zasad veće opasnosti po Srbiju. U Bugarskoj, posle smrti cara Henrika, koji je bio glavni oslonac Borilu, izbija ustanak, koji god. 1218. završava pobedom zakonitog Asenovića, Jovana II. Mađarski kralj Andrija, koji se već god. 1218. vratio sa svog neslavnog pohoda u Svetu Zemlju, zatekao je svoju državu zavađenu, razrivenu i zbog ove ekspedicije strašno prezaduženu. Za petnaest godina, pisao je on sam papi, neće mu biti moguće da zemlju vrati u prvašnje stanje.
Te promenjene prilike uticale su, zajedno sa Savinom opozicijom, na Stevana da i on izmeni svoje držanje. On stoga daje Savi slobodne ruke da izvede sve što misli da je u interesu jačanja pravoslavne orijentacije u Srbiji. To čini tim pre što je pravoslavna crkva njegove države bila podvrgnuta ohridskoj arhiepiskopiji, koja se nalazila pod vlašću poznatog protivnika Latina, despota Teodora, koji je po tome, prirodno, osvajao simpatije svih pravoslavaca. Sava lično uzima na se da izradi samostalnost srpskoj crkvi i izvede njenu organizaciju. Obišavši Ohrid, gde nije mogao računati na predusretljivost, on odlazi u Nikeju, caru i patrijarhu. Tamo su ga dočekali sa razumevanjem. Za cara je dobijanje Srbije značilo dobijanje jednog mogućeg političkog saveznika; za patrijarha je to značilo suzbijanje Latina i zadržavanje jedne velike verske oblasti u pravoslavnoj zajednici. Pred tako krupnim interesima moglo se preći preko neodržavanja izvesnih kanonskih odredaba u pogledu priznavanja samostalnosti srpskoj crkvi, koje bi inače trebalo uzeti u obzir radi ohridske arhiepiskopije kao dotadanje matice, a na čije je propuštanje ova, posle, sa protestom ukazivala. Za arhiepiskopa samostalne srpske crkve, god. 1219., bi posvećen sam Sava, kao čovek od najvećeg uticaja u Srbiji i kao ličnost potpuno odana istočnoj crkvi.
Organizatorski rad Savin jedno je od najsmišljenijih i najtrajnijih dela srednjovekovne Srbije. On je svojoj organizaciji dao čist nacionalni karakter. Kao što je Hilandar imao biti u Svetoj Gori srpski manastir, sa nesumnjivim nacionalnim obeležjem, tako je i crkva u Srbiji imala biti prvenstveno srpska, sa narodnom jerarhijom i narodnim jezikom. O toj Savinoj tendenciji, ma koliko ona inače bila neobična kod jednog sveštenika u prvim desetinama XIII veka, ne može biti nikakve sumnje. Jednog Grka vladiku koga je zatekao u Prizrenu, svog u Hristu brata, on je odmah smenio i na njegovo mesto doveo jednog Srbina. Ta činjenica kazuje sve. Sem toga, njegov raspored novih eparhija kazuje da je Sava njima namenio koliko crkvene toliko isto i državne dužnosti. Sedište arhiepiskopije on ne stavlja u Studenicu ili Ras, nego u novi manastir Žiču, zadužbinu svoga brata, podignutu nedaleko od tadanje mađarske granice u Srbiji. Jednu eparhiju, dabarsku, stavlja na samu bosansku granicu, u manastir Baau, da odatle neposredno suzbija bogumile. Sedište zetske episkopije stavlja u manastir Sv. Arhanđela na Prevlaci, a sedište zahumske u Ston, u manastir Bogorodičin, da tamo, na samoj periferiji države, u neposrednoj blizini Kotora i Dubrovnika, stoje kao branioci pravoslavlja protiv katoličkog uticaja. Tako je Sava pravoslavnu veru učinio državnom verom Srbije i vezao je tesno za državne i narodne interese. On nije mnogo dogmatisao i na tu stranu crkvenog vaspitanja nije obraćavao veliku pažnju. On je hteo da crkvu stvori aktivnom, živom i neposredno zainteresovanom za ceo progres naroda. U tom je njegov najveći značaj. Savina crkva ostala je, doista, narodna i nacionalna, i sa razumevanjem je vršila svoju misiju u našoj prošlosti, naročito posle sloma srpske države.
Sava je, pored nove arhiepiskopije u Žiči i dve stare episkopije u Rasu i Prizrenu, osnovao sedam episkopija: zetsku, hvostansku, humsku, topličku, budimljansku, dabarsku i moravičku. Za prve episkope uzeo je ponajviše svoje učenike i poznanike iz Svete Gore. Preko njih i sveštenstva on je delovao u narodu i posredno i neposredno. Da uredi život monaha po manastirima srpskim, on je sastavio za njih tipike. Najstariji je izrađen za isposnicu u Kareji, još god. 1199.; zatim je po tipiku Evergetidskog manastira u Carigradu preveo i malo preradio tipik za Hilandar, a po ovom tipik za Studenicu. Odredbe tih tipika proširene su i na ostale manastire i držale su se kod nas, delimično, sve do XVIII veka. Za arhiepiskopiju i sve episkopije dao je da se prevede sa grčkoga Nomokanon sa tumačenjima Aristinovim i Zonarinim. Taj su Nomokanon posle primili od nas i Bugari i Rusi. U Studenički tipik Sava je uneo kao prve glave i svoje toplo pisano Žitije Nemanjino, u kojem ima, sem lepih lirskih mesta, i dosta dragocenih obaveštenja. Posle više od jednog veka zastoja u stvaralačkom radu, on je prihvatio tradicije maćedonske slovenske književnosti i započeo nov književni život među balkanskim Slovenima na području slobodne srpske države. Sa te svoje aktivnosti Sava je veoma rano postao popularan; u narodnom predanju, stvorenom poglavito preko crkve, oko njegova imena spleo se čitav niz najraznovrenijih legendi; ali, uglavnom, ipak mu je dan tip svetiteljskog heroja civilizatora.
Srpsku državnu misao nemanjićske dinastije stvorio je fizički Nemanja, a intelektualno Sava. Osećanje nacionalnog jedinstva u to vreme još je bilo kržljavo ne samo kod masa nego i kod mnogih ljudi na vrhovima, i po njemu bi i dalje bile moguće onakve stare borbe kakve behu one između Raške i Zete, odnosno između katoličanstva i pravoslavlja među samim Srbima. Sava je težio, u duhu ideja svoga veka, da verskim jedinstvom postigne bližu vezu između srpskih oblasti i plemena, te da tako dođe do potpune homogenosti srpske države. U tome pravcu postigao je vidne i veoma lepe rezultate.