Bračna pravila Srpske pravoslavne crkve

BRAČNA PRAVILA

SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE (BP)

II DOPUNjENO I ISPRAVLjENO IZDANjE

SVETOG ARHIJEREJSKOG SINODA
Beograd 1994.

ŠTAMPANO IZDANjE:
BRAČNA PRAVILA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE OBJAVLjENA SU PRVI PUT U „GLASNIKU“, SLUŽBENOM LISTU SRPSKE PRAVOSLAVNE PATRIJARŠIJE OD 7. SEPTEMBRA (25. AVGUSTA) 1933. GODINE, BROJ 34-35.

Ispravke i dopune sredio protojerej-stavrofor Branko A. Cisarž, inspektor bogoslovija u penziji

I CRKVENI BRAK, NjEGOVO BIĆE, OBLIK I VAŽNOST

Član 1

Pravoslavni brak je sveta tajna po kojoj se dva lica raznoga pola, na način propisan Crkvom (§ 2), vezuju doživotnom duhovnom i telesnom vezom, radi potpune životne zajednice i rađanja i vaspitanja dece.

Član 2

Lica koja stupaju u brak moraju u pravoslavnom hramu, pred nadležnim sveštenikom i pred najmanje dva svedoka, izjaviti svoju slobodnu volju da stupe jedno s drugim u brak, a sveštenik utvrđuje ovu vezu crkvenim obredom (§§ 36 i 66).

Član 3

Lica koja stupaju u brak moraju ispuniti uslove propisane u § 11, da bi brak važio.

Bitni nedostatci u bračnim uslovima čine smetnje označene u §§ 12, 13, 27 i 33, a nebitni čine bračne zabrane označene u § 37.

Član 4

Da li su ispunjeni bračni uslovi i da li ima kakve smetnje i zabrane, ceni se po času sklapanja braka (§§ 2, 36 i 64).

Činjenice koje bi se javile posle sklapanja braka ne utiču na važnost toga braka.

Član 5

Valjan je onaj brak kod kojeg nema bračne smetnje.

Ništavan je onaj brak (§ 38) kod kojeg postoji kakva bračna smetnja, dogod ta smetnja ne bi bila uklonjena i brak tim osnažen, gde je to po propisima §§ 49-52 moguće.

Ako postoje bračne zabrane (§ 37), brak je valjan ali nedozvoljen i zbog toga povlači crkvenu kaznu (§ 53).

Član 6

Lice, koje u času sklapanja braka nije znalo da tome braku nedostaje kakav bračni uslov ili da postoji kakva bračna smetnja, smatra se nevinim bračnim licem.

Bračno lice, njegov zastupnik po zakonu i svedoci venčanja ako bi po stavu prvom ovog paragrafa bili krivi što je sklopljen ništavan brak, kazniće se za crkvenu krivicu, pored krivične odgovornosti za dela iz §§ 190, 191 i 192 Krivičnog zakonika SFRJ.

Član 7

Bračni drugovi ne mogu među sobom punovažno ugovoriti ništa što bi se protivilo biću i obliku braka (§§ 1 i 2).

Bračno lice ne može brak samovlasno raskinuti.

Sporazumom bračnih drugova ne može se brak ni lišiti važnosti, ni poništiti, ni razvesti.^[1]

Član 8

Dok se ne dokaže protivno, uzima se da je brak valjano sklopljen, da su svi bračni uslovi ispunjeni, da bračnih smetnja nema, da brakorazvodni uzroci ne postoje, da bračni drugovi nisu znali za nedostatak bračnih uslova ili za postojanje bračnih smetnji.

Član 9

Da li je pravoslavan brak valjano sklopljen, da li ima bračnih smetnji ili brakorazvodnog uzroka, i da li će se takav brak održati, osnažiti, poništiti ili razvesti, odlučuju isključivo crkvene vlasti po svojim propisima i po propisima državnih zakona (§ 60 t. 5).

Član 10

O građansko-pravnim poslovima crkvenog bračnog odnosa odlučuju državne vlasti po svojim propisima, vodeći računa o biću, obliku i važnosti pravoslavnog braka (§§ 1, 2 i 5) , o nadležnosti Srpske pravoslavne crkve u crkvenoverskim poslovima (član 1 Zakona o Srpskoj pravoslavnoj crkvi) , kao i o crkvenosudskoj nadležnosti u pitanjima izdržavanja žene i dece i dodeljivanja dece za slučaj bračnog spora (član 129 tač. 4 Ustava Srpske pravoslavne crkve).^[2]

II POSTANAK BRAKA

A) Bračni uslovi

Član 11

Za sklapanje braka traže se ovi uslovi:

1) dva lica raznoga pola;

2) njihova punovažna izjava volje da stupe u brak;

3) venčanje u obliku propisanom Crkvom.

B) Bračne smetnje

1) Lične smetnje

Član 12

Neuklonjive lične smetnje za sklapanje braka jesu:

1) nenavršena šesnaesta godina za muško i četrnaesta za žensko;^[3]

2) crkveno srodstvo u pravoj liniji, bez obzira na stepen srodstva;

3) krvno srodstvo u pobočnoj liniji, do četvrtog stepena zaključno;

4) dvorodno srodstvo do trećeg stepena zaključno, kao i srodstvo između dva brata i dve sestre;^[4]

5) duhovno srodstvo i srodstvo po usvojenju do drugog stepena zaključno;

6) srodstvo iz vanbračnog rođenja u pravoj liniji bez obzira na stepen srodstva, a u pobočnoj liniji do trećeg stepena zaključno;

7) postojeći brak;

8) ranija četiri braka istoga lica;

9) razlika vere;

10) konačno isključenje iz crkvene zajednice;

11) sveštenički čin;

12) monaški zavet (mala i velika shima);

13) doživotna zabrana stupanja u brak na osnovu zakona ili pravosnažne presude.

Član 13

Uklonjive lične smetnje za sklapanje braka jesu:

1) nenavršena osamnaesta godina za muško a šesnaesta za žensko;^[5]

2) krvno srodstvo u pobočnoj liniji od petog do sedmog stepena zaključno;

3) dvorodno srodstvo od četvrtog do šestog stepena zaključno, osim slučaja naznačenog u § 12 t. 4;

4) trorodno srodstvo do trećeg stepena zaključno;

5) duhovno srodstvo i srodstvo po usvojenju od trećeg do sedmog stepena zaključno;

6) ništavan brak, dok nije prestao ili nije sudski poništen;

7) ranija tri braka istoga lica;

8) razlika veroispovesti;

9) preljuba između lica koja žele stupiti u brak, izvršena za vreme dok je preljubnik živeo ne odvojeno od svoga bračnog druga;

10) zajedničko rađenje o glavi bračnom drugu jednoga od lica koja žele stupiti u brak.

11) Starost preko 70 godina za muško i 60 za žensko, kao i razlika u godinama među supružnicima preko 15 godina (Sin. br. 2410/Zap. 586 iz 1937.).

Član 14

Krvno srodstvo (§ 12 t. 2, 3, 6 i § 13 t. 2) postoji među licima:

1) koja su postala jedno od drugog (u pravoj liniji);

2) koja su postala od zajedničkog pretka (u pobočnoj liniji).

Linija od predaka potomcima jeste nishodna a od potomaka pretcima ushodna.

Član 15

Stepen krvnog srodstva računa se:

1) u pravoj liniji, po broju rođenja po kojima jedno lice ishodi od drugoga;

2) u pobočnoj liniji, po broju rođenja kojim su dva lica između sebe vezana preko svoga najbližeg zajedničkog pretka, ne računajući rođenje pretkovo.

Član 16

Dvorodno srodstvo (§ 12 t. 4 i § 13 t. 3) postoji:

1) između jednog bračnog druga i krvnih srodnika drugoga (tazbina) ;

2) između krvnih srodnika jednoga i krvnih srodnika drugoga bračnog druga (prijateljstvo).

Član 17

Stepen dvorodnog srodstva računa se:

1) za jednog bračnog druga i krvne srodnike drugoga, po stepenu krvnog srodstva ovoga srodnika sa drugim bračnim drugom;

2) za krvne srodnike jednoga i krvne srodnike drugoga bračnog druga, po zbiru stepena njihova krvnog srodstva prema bračnim drugovima.

Član 18

Trorodno srodstvo (§ 13 t. 4) postoji:

1) između jednog bračnog druga i dvorodnih srodnika drugoga;

2) između krvnih srodnika jednog bračnog druga i dvorodnih srodnika drugoga.

Član 19

Stepen trorodnog srodstva računa se:

1) između jednog bračnog druga i dvorodnih srodnika drugoga, po stepenu dvorodnog srodstva ovog srodnika sa drugim bračnim drugom;

2) između krvnih srodnika jednog i dvorodnih srodnika drugog bračnog druga, po zbiru stepena njihova krvnog srodstva sa jednim bračnim drugom i dvorodnog srodstva sa drugim.

Član 20

Duhovno srodstvo (§ 12 t. 5 i § 13 t. 5) postoji između kuma, kumčeta i njihovih krvnih srodnika u pravim nishodnim linijama, kao i majke kumčeta, pri čemu se kum i njegova žena uzimaju za jedno lice.

Član 21

Srodstvo po usvojenju (§ 12 t. 5 i § 13 t. 5) čini bračnu smetnju u istim stepenima kao i duhovno srodstvo, ako je usvojenje izvršeno po propisanom crkvenom obredu.

U slučaju građanskog usvojenja čini usvojenje smetnju u istim slučajevima, u kojima je ono smetnja po državnom zakonu.

Član 22

Stepen duhovnog srodstva i srodstva po usvojenju između dva lica računa se po broju roćenja među njima, pri čemu se kumovanje pri krštenju i usvojenje izjednačuje sa rođenjem.

Član 23

Razlika vere (§ 12 t. 9) čini smetnju, ako jedno bračno lice pripada verskoj zajednici koja nema tajne krštenja ili čije se krštenje ne priznaje za punovažno.

Član 24

Sveštenički čin (§ 12 g. 11) i monaški zavet (§ 12 t. 12) čine bračnu smetnju dok svešteno ili monaško lice ne postane svetovno po odluci nadležne crkvene vlasti.

Član 25

Razlika veroispovesti (§ 13 t. 8) čini bračnu smetnju, ako jedno bračno lice pripada verskoj zajednici čije je krštenje priznato kao punovažno u pravoslavnoj Crkvi, ali ta zajednica nije u sastavu pravoslavne Crkve.

Član 26

Preljuba (§ 13 t. 9) čini bračnu smetnju samo ako je dokazana presudom crkvenog ili državnog suda.

Isto važi i za rađenje o glavi (§ 13 t. 10).

2) Smetnje zbog nedostatka punovažne izjave volje

Član 27

Uklonjive bračne smetnje zbog nedostatka punovažne izjave slobodne volje za stupanje u brak jesu:

1) nenormalno duševno stanje;

2) prinuda (otmica, strah, nasilje);

3) prevara ili zabluda o istovetnosti lica;

4) prevara ili zabluda o trudnoći neveste;

5) prevara ili zabluda o sposobnosti bračnog lica za vršenje bračne dužnosti;

6) prevara ili zabluda o tome da je jedno bračno lice pre braka izvršilo zločinstvo ili da nije izdržalo dosuđenu kaznu lišenja slobode od najmanje tri godine.

Član 28

Nenormalno duševno stanje (§ 27 t. 1) čini bračnu smetnju, ako je spojeno sa pomućenjem svesti ili sa potpunom nesposobnošću za voljno odlučivanje.

Duševno nenormalno lice ne može sklopiti brak ni u trenutcima čiste svesti (lucida intervalla).

Dok se ne dokaže protivno, uzima se da je bračno lice duševno normalno.

Član 29

Otmica (§ 27 t. 2) čini bračnu smetnju, dok se odvedeno lice nalazi u vlasti otmičara i dok, po svome oslobođenju, ne izjavi svoju slobodnu volju za stupanje u brak.

Strah (§ 27 t. 2) čini bračnu smetnju, ako je zadat ozbiljnom pretnjom zakonom nedopuštenog velikog zla i koje je, prema prilikama slučaja, kadro zastrašiti lice kome se preti; smetnja traje dok traje strah i dok lice, oslobođeno od zadatog straha, ne izjavi svoju slobodnu volju za stupanje u brak.

Nasilje (§ 27 t. 2) čini bračnu smetnju dok je bračno lice stvarno prisiljeno da nešto čini ili trpi tako da se nasilju ne može odupreti; smetnja traje dok to lice, po svome oslobođenju od nasilja, ne izjavi svoju slobodnu volju za stupanje u brak.

Član 30

Prevara ili zabluda o istovetnosti bračnog lica (§ 27 t. 3) čini bračnu smetnju samo ako se brak hteo sklopiti sa jednim fizičkim licem a sklopljen je sa drugim.

Prevara postoji bez obzira da li ju je iz vršilo drugo bračno ili neko treće lice; zabluda postoji bez obzira da li je nastala iz nevinog neznanja ili nepažnje.

Član 31

Prevara ili zabluda o trudnoći neveste (§ 27 t. 4) čini bračnu smetnju samo ako trudnoća potiče od trećeg lica i ako brak nije sklopljen protivno bračnoj zabrani iz § 37 t. 1.

Član 32

Prevara ili zabluda o nesposobnosti za vršenje bračne dužnosti (§ 27 t. 5) čini bračnu smetnju, ako ta nesposobnost onemogućuje sam polni snošaj i ako je takva nesposobnost postojala već u času sklapanja braka i ostala trajna. Nesposobnost za samo oplođenje ne čini bračnu smetnju.

Uzima se da nesposobnost za vršenje bračne dužnosti postoji i tada kad bračno lice ne može, zbog neizlečive zarazne bolesti, vršiti bračnu dužnost bez opasnosti za život svoga bračnog druga.

Ako je nesposobnost trajala u braku najmanje jednu godinu od časa sklapanja braka, uzima se da je postojala još u času sklapanja braka i da je trajna.^[6]

Ako je muž navršio sedamdeset godina života ili žena šezdeset godina života, nesposobnost za vršenje bračne dužnosti ne čini bračnu smetnju.

3) Smetnje zbog nedostatka oblika

Član 33

Neuklonjive smetnje zbog nedostatka oblika jesu:

1) sklapanje braka bez učešća Crkve;

2) sklapanje braka bez izjave, pri venčanju, slobodne volje mladenaca da stupe u brak;

3) sklapanje braka sa izjavom mladenaca da žele stupiti u brak, no bez ikakvog bračnog crkvenog obreda.

Član 34

Bez učešća Crkve izvršeno je venčanje (§ 33 t. 1) , ako je:

1) brak sklopljen pred građanskom vlašću (t. zv. građanski brak) ;

2) ako je crkveni obred venčanja izvršilo lice koje nema episkopskog ili prezviterskog čina.

Član 35

Izjava slobodne volje mladenaca da stupe u brak (§ 33 t. 2) , da bi važila, mora biti određena i bez ikakvih uslova.

Član 36

Venčanje je izvršeno u času kad sveštenik blagoslovi izjavljenu volju mladenaca (§ 35) , obrednim rečima: „Gospodi Bože naš, slavoju i čestiju vjenčaj ja“.

V) Bračne zabrane

Član 37

Bračne zabrane (§ 3 st. 2) jesu:

1) zabrana ženi čiji je raniji brak prestao, razveden ili poništen, da ne može stupiti u ponovni brak pre izmaka roka od deset meseci po prestanku, poništenju ili razvodu ranijeg braka;

2) zabrana licima, koja stoje pod očinskom vlašću, tutorstvom ili starateljstvom, da ne mogu stupiti u brak bez pristanka oca odnosno matere, tutora i staraoca ili tutorske i staralačke vlasti, u slučajevima kad pristanak matere, tutora ili staraoca nije po državnom zakonu dovoljan ili kad ovi svoj pristanak uskrate;

3) zabrana vojnim licima i licima kojima je po državnim zakonima potrebna dozvola nadležne vlasti za sklapanje braka, da ne mogu stupiti u brak bez dozvole te vlasti;

4) zabrana licima osuđenim na lišenje slobode, da ne mogu stupiti u brak pre izdržane kazne;^[7]

5) zabrana venčanja bez pravilno izvršenog predbračnog ispita i oglašenja;

6) zabrana licu bračno ispitanom (§ 62), da ne može stupiti u brak sa trećim licem, pre poništenja predbračnog ispita;

7) zabrana venčanja protivno propisu Trebnika, ako nedostatci venčanja nisu takvi da čine bračnu smetnju iz § 33;

8) zabrana venčanja u Crkvom zabranjeno vreme, na mestu koje nije određeno za venčanje ili od nenadležnog sveštenika;

9) zabrana venčanja bez potrebnog broja svedoka, ili bez upisa u maticu venčanih ili sa upisom koji ne odgovara propisu § 68.

G) Posledice bračnih smetnji i zabrana

1) Ništavan brak

Član 38

Brak je ništavan:

1) ako nema svih bračnih uslova iz § 11;

2) ako postoje bračne smetnje iz §§ 12, 13, 27 i 33.

a) Poništenje braka

Član 39

Brak se može poništiti:

1) po službenoj dužnosti, na zahtevanje sudskog tužioca u smislu propisa Postupka za sudove u Srpskoj pravoslavnoj crkvi;

2) po traženju nevinog bračnog lica (§ 6);

3) po traženju trećega lica koje ima opravdanog interesa u pogledu na važnost nekoga braka.

Član 40

Posle prestanka bračne veze u smislu §§ 80-84, ne može se tražiti poništenje braka po službenoj dužnosti. No nevini bračni drug (§ 6) i treća lica mogu tražiti poništenje takvoga braka, ako dokažu opravdani interes u pogledu na važnost toga braka.

Član 41

Ako je raniji brak nevinog bračnog lica (§ 6) već prestao (§ 49 t. 1), ne može se tražiti poništenje njegovog novog braka zbog bračne smetnje iz § 12 t. 7.

Član 42

Ako muško bračno lice nije navršilo šesnaest godina a žensko četrnaest godina života, može poništenje braka za takvo lice tražiti njegov zastupnik po zakonu i bez pristanka toga lica. No ako su bračna lica u času izricanja presude već navršila propisani broj godina, brak se ne poništava.^[8]

Član 43

Ne može se tražiti poništenje braka zbog smetnja iz § 13, ako je od dana venčanja prošlo vreme od tri godine.

Član 44

Kod bračnih smetnja iz § 27 brak se može poništiti jedino po zahtevanju nevinog bračnog druga (§ 6).

Član 45

Kad je u pitanju smetnja zbog nenormalnog duševnog stanja (§ 27 t. 1) ili prinude (§ 27 t. 2), može se brak poništiti i po zahtevanju zastupnika po zakonu ili službenoj dužnosti duševno bolesnog ili prinuđenog bračnog lica.

Član 46

Poništenje braka na zahtevanje bračnog druga (§ 6) može se tražiti samo ako od dana venčanja nije proteklo:

1) u slučaju nesposobnosti za vršenje bračne dužnosti (§ 27 t. 5) najmanje jedna a ne više od dvadeset godina;

2) u slučaju nenormalnog duševnog stanja (§ 27 t. 1) , više od jedne godine;

3) u svima ostalim slučajevima iz § 27, više od tri godine, a od časa saznanja smetnje, u ovim slučajevima, više od šest meseci.^[9]

Član 47

Po prestanku ništavnog braka zbog smetnja iz § 33, poništenje može tražiti zakoniti zastupnik ili naslednik umrlog bračnog lica, samo ako je u pitanju smetnja iz § 33 t. 1.

b) Posledice poništenja braka

Član 48

Poništenje ništavnog braka čini da se poništeni brak smatra kao da nije postojao od samog venčanja.

Ovo se ne odnosi na lica koja stupaju u sveštenički čin kao protivno kanonskim propisima (Ap. 17 prav. i Trul. 3 prav.). (ASBr. 14/Zap. 59 iz 1953.).

Lice kome je brak poništen može stupiti u brak samo ako mu presudom stupanje u brak nije zabranjeno.

Deca iz poništenog (ništavnog) braka smatraju se za zakonitu, ako je bar jedan bračni drug iz toga braka bio nevin (§ 6).

v) Osnaženje ništavnog braka

Član 49

Ništavnost braka prestaje, ako se brak osnaži jednom od ovih kasnijih činjenica:

1) ako postojeći brak (§ 12 t. 7) prestane, a oba bračna druga su nevina (§ 6);

2) ako prestane razlika vere (§ 12 t. 9) prelazom nehrišćanskog lica u pravoslavnu veru;

3) ako lice isključeno iz crkvene zajednice (§ 12 t. 10) bude ponovo primljeno u zajednicu;

4) ako svešteno ili monaško lice (§ 12 t. 11 i 12) postane svetovno po odluci nadležne crkvene vlasti;

5) ako bračno lice, koje je u času venčanja bilo duševno nenormalno, postane duševno normalno, i pri punoj svesti izjavi slobodnu volju da se brak osnaži;

6) ako bračno lice, koje je bilo prinuđeno (otmicom, strahom ili nsiljem) , ili obmanuto prevarom, ili zavedeno zabludom da izjavi svoju slobodnu volju za sklapanje braka, bude oslobođeno od prinude, obmane ili zablude, te tada potpuno slobodno izjavi svoju volju da se brak osnaži;

7) ako lice, osuđeno na kaznu lišenja slobode u trajanju od najmanje tri godine, bude pomilovanjem potpuno oslobođeno od kazne ili mu kazna bude smanjena na rok manji od tri godine;

8) ako nevino bračno lice, po saznanju bračnih smetnja iz § 27, sem slučaja nesposobnosti za vršenje bračne dužnosti (§ 27 t. 5) , produži polno opštenje sa krivim bračnim drugom.

Član 50

U slučajevima gde je za osnaženje braka potrebna izjava bračnih drugova (§ 49 t. 5 i 6), moraju se ovi prijaviti nadležnom parohu i tu na zapisnik, pred dva svedoka, izjaviti svoju volju da se brak osnaži.

g) Razrešenje od bračnih smetnja

Član 51

Crkvena vlast može svojim razrešenjem ukloniti jedino bračne smetnje iz § 13.

Sveti arhijerejski sinod razrešava od ovih bračnih smetnja:

1) krvnog srodstva u pobočnoj liniji petog stepena;

2) dvorodnog srodstva četvrtog stepena, osim slučaja braka između dva brata i dve sestre;

3) trorodnog srodstva prvog stepena;

4) duhovnog srodstva i srodstva po usvojenju trećeg stepena.

Od ostalih bračnih smetnja iz § 13 (sem tačke pod 1) može razrešiti eparhijski Arhijerej (Sin. br. 1006 iz 1946.).

Član 52

Razrešenje od bračnih smetnja može tražiti bračno lice, kao i njegov zastupnik po zakonu ili službenoj dužnosti.

Razrešenje se traži svagda preko nadležnog paroha, koji o molbi za razrešenje podnosi izveštaj sa predlogom nadležnom eparhijskom Arhijereju.

O razrešenju od bračne smetnje rešava se po postupku za poslove unutrašnje crkvene uprave.

Protiv odluke Svetog arhijerejskog sinoda i eparhijskih Arhijereja u pitanju razrešenja od bračnih smetnja nije dopuštena žalba.

2) Nedozvoljen brak

Član 53

U slučaju narušenja bračnih zabrana (§ 37) , brak je valjan ako nema bračne smetnje, no sveštenik, bračna lica, njihovi zastupnici i svedoci venčanja kazniće se za crkvenu krivicu po crkvenim krivičnim propisima, pored krivične odgovornosti po državnim zakonskim propisima (§ 87, 88 i 89 Osnovnog zakona o braku iz 1946.).

Član 54

Zabrana iz § 37 st. 1 prestaje, ako žena pre izmaka roka od deset meseci rodi, ili se posle šest meseci lekarskim pregledom ustanovi da nije trudna.

Zabranu iz § 37 st. 2 razrešava nadležna državna sudska vlast.

Zabranu iz § 37 st. 3 i 4 razrešava nadležna vojna ili građanska vlast.^[10]

Zabrane braka iz § 37 st. 5-9 razrešava nadležni eparhijski Arhijerej.

Crkvene krivice zbog narušenja bračnih zabrana (§§ 37 i 53) zastarevaju u roku od tri godine od časa sklapanja braka.

D) Sklapanje braka

1) Nadležna crkvena vlast

Član 55

Za sklapanje braka nadležan je paroh one parohije kojoj pripadaju mladenci kao članovi (član 25 Ustava Srpske pravoslavne crkve).

Ako su mladenci članovi raznih parohija, nadležan je paroh one parohije kojoj pripada verenik.

Član 56

Bez pismenog ovlaštenja nadležnog paroha (§ 55), ne može sklapanje braka izvršiti drugi sveštenik, niti se venčanje može obaviti u drugom hramu nego u parohiskom hramu nadležne parohije.

Član 57

Paroh ne sme pristupiti sklapanju braka pre nego što se tačno uveri da ne postoji nikakva bračna smetnja (§§ 12, 13 i 27) ili zabrana (§ 37) kod kojega od njih, odnosno među njima.

Čim paroh ustanovi da braku stoji na putu koja bračna smetnja ili zabrana, ima on o tome izvestiti lica koja su mu se obratila za sklapanje braka, i poučiti ih u smislu § 5.

Ako je smetnja uklonjiva (§ 13) , ima nadležni paroh uputiti stranke kako da se ona ukloni.

Ako je smetnja neuklonjiva (§§ 12 i 27) , ima nadležni paroh poučiti stranke da od nameravanog braka odustanu i predočiti im posledice §§ 38 i 59.

Lica koja se ne zadovolje sa odlukom nadležnog paroha u pogledu sklapanja nameravanog braka, mogu se obratiti arhijerejskom namesniku, koji će stvar ispitati i, u slučaju sumnje, zatražiti rešenje nadležnog eparhijskog Arhijereja.

Član 58

Nadležni paroh, ako nađe da nameravanom braku nema smetnje ili zabrane, odnosno da su one uklonjene, pristupiće sklapanju braka tek pošto prethodno izvrši pripreme označene u §§ 60-63.

Član 59

Svešteno lice, koje pri sklapanju braka iz nepažnje propusti ustanoviti da li tome braku stoji na putu kakva smetnja (§§ 12, 13 i 27), ili zabrana (§ 37), ili propusti izvršiti propisane pripreme za sklapanje braka (§§ 60-63), sve to bez dobivenog razrešenja više crkvene vlasti, ili čin venčanja ne izvrši u propisanom obliku (§§ 33, 35, 36 i 66), na određenom mestu i u određenom vremenu (§§ 64 i 65), ili koje svesno izvrši sklapanje ništavnog braka, kazniće se za crkvenu krivicu. (Čl. 14 i 30 Pravila i postupka za crkvene sudove SPC iz 1961.).

Isto tako kazniće se za crkvenu krivicu svešteno lice, koje propusti upisati izvršeno venčanje po propisu ovih Pravila (§ 68) u maticu venčanih, ili koje upis u maticu izvrši neverno. (Čl. 35 Pravila i postupaka za crkvene sudove SPC. iz 1961.).

2) Pripreme za sklapanje braka

a) Potrebne pismene isprave

Član 60

Lica koja žele stupiti u brak, moraju nadležnom parohu, pre predbračnog ispita, predati ove pismene isprave:

1) svoje porodične rodoslove iz anagrafa (domovnika) (čl. 176 t. 14 Ustava Srpske pravoslavne crkve);

2) uverenje nadležnog paroha (§ 55) o slobodnom stanju za stupanje u brak;

3) dozvolu oca, ili tutora i tutorske odnosno staralačke vlasti za stupanje u brak, ako stranke stoje pod tom vlašću;

4) dozvolu nadležne državne vlasti (vojne ili druge), kod lica kojima je takva dozvola za sklapanje braka potrebna (§ 37 t. 3);

5) sve druge isprave o uslovima koje bi propisala državna vlast za sklapanje braka u Jugoslaviji.^[11]

b) Predbračni ispit;

Član 61

Pošto je sveštenik izvršio sve potrebne administrativne predradnje propisane opštim crkvenim propisima a posebno § 61 ovih Pravila i 1) čuo izjave mladenaca, njihovih roditelja ili staratelja, i 2) uverio se da mladenci znaju osnove hrišćanske vere, pristupiće i izvršenju samoga crkvenog obreda uz ovaj ispit.

Predbračni ispit vrši sveštenik stojeći pod epitrahiljem i sa krstom u ruci, postavivši mladence jedno pored drugog, zaručnika s desne a zaručnicu s leve strane, obrnute licem k istoku, ikonostasu, odnosno domaćoj ikoni, ako se ispit vrši u domu.

Sveštenik otpočinje obred vozglasom: BLAGOSLOVEN BOG NAŠ... AMIN. OTČE NAŠ... JAKO TVOJE JEST CARSTVO... AMIN. Tropar hrama (ako je ispit u hramu) ili domaće slave (ako je ispit u domu) . Kratka pouka o predstojećoj nameri bračnika. Pouka treba da je kratka, jezgrovita i razumljiva. Posle toga sveštenik postavlja pitanja zaručniku pa onda zaručnici: da li imaju volju za stupanje u brak i da li je ova slobodna od svake sile, straha, zablude ili obmane, kao i da li se nisu kom drugom obećali. Posle dobijenih odgovora čita sugubu jekteniju u kojoj se moli i za mladence: JEŠČE MOLIMSJA O MILOSTI, ŽIZNI, MIRJE, ZDRAVIJI I SPASENIJI RABA (ime) i RABINjE (ime) NINjE ISPITANIH I K SOČETANIJU SOGLASUJUŠČISJA. Po vozglasu blagosilja mladence časnim krstom, koji oni celivaju i čini otpust (ASBr. 16/Zap. 22 od 15/2. maja 1948. — Glasnik službeni list SPC. god. XXVII (1946.) , br. 5-6, str. 322).

O predbračnom ispitu sastaviće paroh zapisnik koji potpisuje on, verenici i njihovi roditelji, odnosno staraoci, ako su još pod roditeljskom, tutorskom ili staralačkom vlašću a nisu sobom doneli odmah i pismenu dozvolu naznačenu u § 60 t. 3. Predbračnom ispitu prisustvuju, po pravilu, i bračni svedoci (§ 67), koji takođe potpisuju zapisnik o ispitu.

Ako stranke ne pripadaju istoj parohiji, predbračni ispit vrši paroh verenice.

Posle ispita i saslušanja verenika, uveriće se paroh i o tome da li oni imaju dovoljno znanja o osnovnim istinama vere i da li su potpuno upućeni u učenje pravoslavne vere u pogledu bića i svetinje braka (§ 1) kao i u pogledu prava i dužnosti bračnih lica (§§ 69-78) i poučiće ih o tome, ako bude bilo potrebno.

Član 62

Izvršen predbračni ispit moralno obvezuje verenike na stupanje u brak u najdužem roku od 6 meseci. Ispit obavezuje na međusobnu vernost od dana ispita, te čini bračnu zabranu za sklapanje braka s trećim licem (§ 37 t. 6).

Važnost predbračnog ispita ostaje i posle isteka šest meseci od njegovog zaključenja, neograničeno vreme, i sve dok se nadležnim putem ne poništi. Prema tome predbračno ispitana lica ne mogu sklopiti brak s trećim licem bez prethodno poništenog predbračnog ispita (ASBr. 61/Zap. 31 iz 1939. — Glasnik god. XX (1939.) , br. 15-16, str. 357) .

Po sporazumu oba ili na zahtevanje jednog ispitanog lica, predbračni ispit može se poništiti. Kao opravdani razlog za odustajanje od ispita smatra se: svaka neuklonjena bračna smetnja i zabrana, koja bi se pokazala posle ispita; posle ispita pokazana naročita naklonost ispitanog lica prema nekom trećem licu; trudnoća ispitanog lica s trećim, bludno ili razvratno vladanje, pijanstvo, zarazna bolest drugog ispitanog lica ili njegovo neopravdano odlaganje venčanja za vreme duže od šest meseci.

Za poništaj predbračnog ispita nadležan je arhijerejski namesnik (čl. 162 t. 12 Ustava Srpske pravoslavne crkve). Poništaj se vrši po propisima za unutrašnju crkvenu upravu.

Ako ispitano lice odustane od predbračnog ispita bez opravdanog razloga, kazniće se za crkvenu krivicu.

v) Oglašenje stupanja u brak

Član 63

Posle bračnoga ispita a pre venčanja, ima se stupanje ispitanih lica u brak oglasiti tri puta u hramu, da bi svaki mogao prijaviti nadležnom parohu smetnje koje bi stojale na putu tome braku.

Oglašenje vrši nadležni paroh u hramu svoje parohije, u tri nedeljna ili praznična dana koji uzastopce dolaze, pri svršetku liturgije, pred sakupljenim vernima.

Ako su verenici iz raznih parohija, imaju se oglašenja izvršiti u obe parohije. Paroh verenice dostaviće izveštaj o izvršenom oglašenju parohu nadležnom za venčanje, najduže u roku od osam dana po izvršenom poslednjem oglašenju.

Oglašenje vrši paroh tako, što navodi ime, prezime, mesto rođenja, zanimanje i boravište lica koja žele stupiti u brak, pozivajući verne da mu prijave, ako znaju, bračnu smetnju ili zabranu, koja bi tome braku stajala na putu.

Ako se venčanje ne obavi ni za tri meseca posle poslednjeg oglašenja, ima se oglašenje ponoviti.

Ako se povodom izvršenog oglašenja ili inače prijave parohu bračne smetnje i zabrane koje bi smetale nameravanom braku, postupiće paroh po § 57.

3) Venčanje

a) Čin venčanja

Član 64

Venčanje vrši nadležni paroh u hramu svoje parohije, pre podne, a u dane kada to Crkva dozvoljava.

Venčanje u hramu može se obaviti tek onda kada ženik i nevesta dostovernom ispravom dokažu da su prethodno zaključili brak po državnim propisima (Sin. br. 1006 iz 1946. godine).

Van hrama, u drugo vreme ili u druge dane, može se venčanje izvršiti samo po dozvoli nadležnog eparhijskog Arhijereja, osim u slučaju § 66 st. 2.

Član 65

Venčanje se ne može izvršiti u ove dane: sredom i petkom svake sedmice; od početka božićnjeg posta do 7/20 januara; od početka siropusne do Tomine nedelje; za vreme petrovskog i gospojinskog posta; na dan Usekovanja glave Sv. Jovana Krstitelja i na Krstovdan.

Član 66

Venčanje se vrši po obredu propisanom u Trebniku.

Za vreme rata, poplave, zaraze, a u slučaju opšte ili u slučaju smrtne opasnosti, može se venčanje izvršiti i van hrama, u druge dane i drugo vreme dana, a propisani crkveni obred skratiti i svesti na obred naznačen u § 36, mada se za to i nije prethodno moglo dobiti razrešenje nadležnog Arhijereja.

Svaki takav slučaj dužan je paroh prijaviti nadležnom eparhijskom Arhijereju, radi opravdanja (§ 59).

U slučaju da propisani obred venčanja bude usled ma kakve više sile prekinut, smatra se da je venčanje izvršeno, ako je izvršen obred naznačen u § 36.

b) Svedoci venčanja

Član 67

Na venčanju moraju, osim sveštenika, biti prisutni najmanje dva svedoka.

Svedoci moraju biti punoletni i moraju imati sposobnost za svedočenje po crkvenim propisima (§§ 137 i 144 Postupka za sudove u Srpskoj pravoslavnoj crkvi).

Osim toga ne mogu biti svedoci venčanja:

a) nehrišćani i poznati bezvernici;

b) hrišćani nepravoslavnoga ispovedanja;

v) lica isključena iz crkvene zajednice dok traje kazna;

g) monasi i sveštenomonasi;

d) lica lišena prava da predlažu pokretanje sudskog postupka po službenoj dužnosti (§ 127 Postupka za sudove u Srpskoj pravoslavnoj crkvi).

Izuzetno, ako se nikako nisu mogli naći drugi sposobni svedoci venčanja po § 66, mogu se kao svedoci venčanja pripustiti i lica označena u ovome paragrafu, osim navedenih pod tačkom a).

Izuzetno mogu se kao svedoci pri venčanju uzeti, po prethodnom odobrenju nadležnog Arhijereja, i hrišćani nepravoslavnog ispovedanja (tač. b) ovog paragrafa).

v) Upis venčanja u matice

Član 68

Odmah po izvršenom venčanju ima nadležni paroh upisati obavljeno venčanje u maticu venčanih, koja se vodi po crkvenim propisima (Sin. br. 1006 iz 1946. god.).

Ako venčanje nije obavio nadležni paroh, nego sveštenik ovlašćen od nadležnoga paroha za taj čin (§ 56), dužan je ovaj, paroha izvestiti o izvršenom venčanju najduže za osam dana, radi upisa venčanja u matice i anagraf dotične parohije, sa tačnim označenjem svih pismenih isprava, koje se odnose na ovo venčanje (§ 60).

Ako je venčanje izvršeno po § 66 st. 2, ima se to upisati u maticu, kao i navesti razlog zašto je venčanje tako izvršeno.

III PRAVA I DUŽNOSTI BRAČNIH DRUGOVA

A) Uzajamna prava i dužnosti

Član 69

Bračni drugovi imaju ova lična prava i dužnosti:

1) oba bračna druga obavezna su podjednako na međusobnu ljubav, vernost i pomoć; na međusobno praštanje i zajedničko podnošenje svih tegoba nastalih u braku; bračni drug ne može svome bračnom drugu uskratiti vršenje bračne dužnosti osim za vreme bolesti, trudnoće i, po međusobnoj saglasnosti, za vreme posta i molitve;

2) muž je glava porodice i ima pravo i dužnost da upravlja bračnom zajednicom, da se stara o izdržavanju porodice;

3) žena je dužna zajednički živeti s mužem onde gde on to izabere, ukoliko to ne bi bilo protivno zakonu i moralnim obzirima; dužna je pomagati muža u vođenju kuće i domaćih poslova; i, naročito, posvetiti se rađanju, negovanju i vaspitanju dece. (Sin. br. 1006 iz 1946. i ASBr. 12/Zap. 37 iz 1961.).

Član 70

Bračni drugovi ne mogu jedan drugog kriviti zbog neplodnosti (nemanja ploda), ukoliko oba vrše svoje bračne dužnosti, niti mogu jedan od drugoga zahtevati nerađanje dece.

Član 71

Bračni drugovi mogu se po sporazumu odvojiti za izvesno vreme samo u slučaju:

1) ako je zbog bolesti bračnoga lica potrebno njegovo lečenje ili oporavljanje, odvojeno od bračnoga druga;

2) ako se radi o iskušeništvu pre polaganja monaškog zaveta jednoga bračnog druga, u smislu § 83;

3) ako je, usled kakve više sile (elementarnih događaja ili rata) , ili usled potpune materijalne propasti bračnih drugova, nastala potpuna nemogućnost da bračni drugovi produže bračnu zajednicu za izvesno vreme.

U slučajevima označenim pod tačkom prvom i trećom ovoga paragrafa, ima se bračna zajednica obnoviti, čim prestanu razlozi za odvojeni život bračnih drugova, a u slučaju tačke druge, čim bračni drug koji se nalazi na iskušeništvu odustane od namere da položi monaški zavet.

U slučaju, ako jedan od bračnih drutova, i posle prestanka razloga za odvojeni bračni život, neće da uspostavi bračnu zajednicu, ni na izrični poziv svoga bračnog druga, uzima se da postoji zlobno napuštanje bračnog druga (§ 95).

Član 72

Ne postoji odvojeni život bračnih drugova u smislu § 71 u slučajevima:

1) pozivanja muža na vojnu dužnost, na prisilni rad po zakonu ili na izdržavanje kazne lišenja slobode;

2) otsutnosti bračnoga lica zbog njegova službenog zaposlenja ili redovnog zanimanja, ukoliko otsutno bračno lice održava stalnu vezu sa svojim bračnim drugom i vrši, prema stvarnoj mogućnosti, prava i dužnosti bračnog lica (§ 69).

Član 73

Crkveni sud može odrediti ili dozvoliti odvojeni život bračnih lica samo u slučaju:

1) privremene naredbe da se bračni drugovi, u toku bračnog spora o poništenju braka, imaju odvojiti, u smislu § 174 Postupka za sudove u Srpskoj pravoslavnoj crkvi;

2) privremene naredbe o odvajanju bračnih drugova, u toku spora o razvodu braka, u smislu §§ 244 do 246 Postupka za sudove u Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

B) Prava i dužnosti u pogledu dece

1) Prema rođenoj deci

Član 74

Porodični odnos između roditelja i dece ravna se, po pravilu, po propisima građanskog porodičnog prava, koji važe i za Crkvu.

Pored ovih dužnosti koje roditeljima propisuju državni zakoni u pogledu dece, dužni su roditelji:

1) krstiti svoju decu u pravoslavnoj veri, u toku jednoga meseca dana po rođenju, odnosno, čim prestanu ozbiljni razlozi koji su to sprečavali;

2) vaspitavati decu od malena u duhu pravoslavne vere i morala;

3) starati se da deca od malena vrše sve verske dužnosti članova Srpske pravoslavne crkve, koje odgovaraju njihovu uzrastu;

4) starati se da se deca zaštite i sačuvaju od svih rđavih uticaja i prilika, koji bi mogli nauditi njihovoj pravoslavnoj veri i moralu;

5) davati deci svakom prilikom dobar primer pobožnog i poštenog hrišćanskog života, čuvanja hrišćanskih verskih svetinja, pravoslavnih obreda i običaja i poštovanja pravoslavnih crkvenih propisa i vlasti.

2) Prema ostaloj deci

a) Usvojenje

Član 75

Za crkveno usvojenje traže se, osim crkvenog obreda, još i svi uslovi koje propisuju državni zakoni za građansko usvojenje.

Član 76

Crkveno usvojenje prestaje kad ga nadležni Arhijerej poništi, po propisima koji važe za unutrašnju Crkvenu upravu.

Sa prestankom usvojenja prestaje i srodstvo po usvojenju.

Član 77

Usvojilac ima prema usvojeniku sva prava i dužnosti iz § 74, bez obzira na to da li je usvojenje izvršeno po crkvenom obredu ili samo po propisu državnih zakona.

b) Tutorstvo i starateljstvo

Član 78

Tutor odnosno staralac ima prema svome štićeniku odnosno staraniku sva prava i dužnosti iz § 74.

U slučaju ako tutor ili staralac ne bi svoje dužnosti savesno vršio, dužna je Crkvena vlast preduzeti korake kod nadležne državne vlasti da se takav tutor ili staralac smeni sa svoje dužnosti i da se postavi drugi, koji će verske obaveze u pogledu vaspitanja dece savesno ispunjavati.

Crkvene vlasti dužne su starati se da se deci pravoslavnih roditelja ili deci iz braka u kojem je jedno bračno lice pravoslavne vere, deci iz braka sklopljenog u pravoslavnoj Crkvi, kao i deci krštenoj u pravoslavnoj veri, postavljaju od nadležnih vlasti pravoslavna lica za tutore i staraoce.

IV PRESTANAK BRAČNE VEZE

A) Prestanak braka bez presude

1) Opšte naređenje

Član 79

Po pravilu brak prestaje smrću bračnog druga (§ 80) .

U pogledu prestanka braka izjednačuje se sa smrću: proglašenje bračnog druga mrtvim (§ 81), polaganje monaškog zaveta (§ 82) i rukopoloženje za episkopa (§ 84) .

2) Uzroci prestanka

a) Smrt

Član 80

Smrću jednoga od bračnih drugova prestaje bračna veza. Preživeli bračni drug može stupiti u novi brak, ukoliko tome ne stoji na putu bračna smetnja ili zabrana.

Srodnički odnosi iz braka ne prestaju smrću bračnih drugova. Prestanak braka smrću ustanovljuje se upisom u maticu umrlih.

b) Proglašenje bračnog lica mrtvim

Član 81

Brak prestaje, ako nadležna državna vlast, po svojim propisima, proglasi bračno lice mrtvim.

Kao dan smrti uzima i Crkvena vlast onaj dan, koji nadležna državna vlast ustanovi za dan smrti nekoga bračnog lica.

Posledice proglašenja bračnog lica mrtvim ravnaju se po propisu § 80.

v) Polaganje monaškog zaveta

Član 82

Brak prestaje, ako jedno bračno lice sa pristankom svoga bračnog druga a po svojoj slobodnoj volji položi monaški zavet. Ostavljeni bračni drug može stupiti u novi brak, ako nema bračne smetnje ili zabrane.

Prestanak braka polaganjem monaškog zaveta ustanovljuje se odlukom eparhijskog Arhijereja.

Član 83

Za vreme iskušeništva, pre polaganja monaškog zaveta, žive bračni drugovi u strogoj odvojenosti, no brak postoji sve do časa položenog monaškog zaveta.

Dogod monaški zavet nije položen, mogu se bračni drugovi predomisliti i nastaviti život u bračnoj zajednici.

U času polaganja monaškog zaveta bračnog lica mora postojati pismeni pristanak njegova bračnog druga na to; bez ovoga zavet ne važi.

g) Rukopoloženje za Episkopa

Član 84

Brak prestaje ako muž, sa pristankom svoje žene, bude rukopoložen za Episkopa.

Rukopoloženje za Episkopa može se, u takvom slučaju, izvršiti tek pošto žena da svoj pismeni pristanak na to i pošto sama stupi u monaški čin u manastiru druge Eparhije.

Prestanak braka rukopoloženjem za Episkopa ustanovljuje se rešenjem Svetog arhijerejskog sinoda.

B) Prestanak braka po presudi (razvod)

1) Opšta naređenja

Član 85

Valjan brak može prestati, za života oba bračna druga, samo ako ga nadležni Crkveni sud razvede pravosnažnom presudom, na osnovu brakorazvodnih uzroka naznačenih u §§ 88-107.

Član 86

Brak se može razvesti samo po traženju jednog bračnog druga.

Bračni drug, čijom krivicom je nastao brakorazvodni uzrok, ne može tražiti razvod braka, osim ako su oba bračna druga kriva.

Razvod braka može se tražiti samo dotle dok brak nije prestao (§ 79-84).

Član 87

Ne može se tražiti razvod ništavnog braka nego samo njegovo poništenje, ma se u ništavnom braku pojavili i brakorazvodni uzroci.

2) Brakorazvodni uzroci

a) Preljuba

Član 88

Brak se razvodi zbog preljube krivicom bračnog lica koje svesno i hotimice izvrši polni snošaj sa licem koje nije njegov bračni drug.

Član 89

Uzima se da postoji preljuba:

1) ako žena protiv volje svoga muža, bez opravdanih razloga, napusti bračnu zajednicu i živi od njega odvojeno, van kuće svojih roditelja ili jednoga od ovih, ili van kuće najbližih krvnih srodnika;

2) ako žena, živeći odvojeno od muža, ma i u kući svojih roditelja ili najbližih krvnih srodnika, provodi raskalašan ili sablažnjiv život;

3) ako muž ili žena, živeći odvojeno, drže u kući lice drugog pola, pod okolnostima koje jasno ukazuju na preljubni odnos sa tim licem.

Član 90

Izjednačuje se sa preljubom:

1) ako muž svoju ženu hotimično navodi na preljubu ili je podvodi trećem licu ili je svesno i hotimice izlaže telesnoj pohoti drugih lica;

2) ako jedno bračno lice stupi u novi (prividni) brak, znajući da mu ranije sklopljeni brak još postoji.

Član 91

Zbog preljube svoga bračnog druga ne može tražiti razvod braka lice:

1) koje je svesno navelo svoga bračnog druga na preljubu;

2) koje je pristalo na preljubu svoga bračnog druga;

3) koje je oprostilo preljubu svome bračnom drugu.

Ako bračno lice, posle saznanja o preljubi svoga bračnog druga, ne prekine polno opštenje sa preljubnim drugom, uzima se da mu je oprostilo preljubu.

Svešteno lice ne može oprostiti preljubu svojoj ženi, nego je dužno odvojiti se od nje čim sazna za njenu preljubu i smesta pokrenuti spor o razvodu braka; ako to ne učini, kazniće se za crkvenu krivicu.

b) Rađenje o glavi bračnom drugu

Član 92

Brak se razvodi krivicom bračnog lica koje svesno, s neprijateljskom namerom, dovede u ozbiljnu opasnost život ili telesnu sigurnost svoga bračnog druga, bez obzira na to da li je napadaj izvršilo lično ili posredstvom trećeg lica.

Član 93

Uzima se da postoji rađenje o glavi:

1) ako bračno lice, zatajivši svoju zarazu teškom polnom bolešću ili obmanuvši svoga bračnog druga o prirodi te bolesti, vrši polno opštenje sa svojim bračnim drugom;

2) ako jedan bračni drug upotrebljuje protiv drugoga podmukla sredstva, za koja zna da mogu ozbiljno škoditi zdravlju njegova bračnog druga;

3) ako jedan bračni drug svesno i hotimično propusti otkloniti od svoga bračnog druga ozbiljnu opasnost za život ili zdravlje, za koju zna da preti njegovom bračnom drugu sa treće strane, a on je može otkloniti bez veće opasnosti po sebe.

Neće se uzeti da postoji rađenje o glavi, ako je delo protiv života ili telesne sigurnosti bračnoga druga izvršeno u stanju duševnog rastrojstva ili pomućenja svesti, ili ako učinilac nije mogao shvatiti prirodu i značaj svoga dela, ili je delo učinjeno u nužnoj odbrani života ili samo iz nehata.

Razvod zbog rađenja o glavi ne može tražiti lice koje je krivicu svome bračnom drugu oprostilo. Uzima se da je bračno lice oprostilo krivicu svome bračnom drugu, ako je s njim produžilo polno opštenje i po saznanju da mu je ovaj radio o glavi.

v) Hotimičan pobačaj

Član 94

Brak se razvodi krivicom žene koja hotimice pobaci svoj plod ili hotimice i trajno sprečava svoje oplođenje. Pobačaj nije hotimičan kad se izvrši na osnovu odluke lekarske komisije, u svrhu očuvanja života matere.

g) Zlobno napuštanje bračnog druga

Član 95

Brak se razvodi krivicom bračnog lica koje svoga bračnog druga zlobno napusti i proživi od njega odvojeno najmanje jednu godinu i neće, ni na poziv Crkvene vlasti, da se vrati i uspostavi bračnu zajednicu, kroz punu dalju godinu.^[12]

Uzima se da je ovako napuštanje bračnog druga izvršeno zlobno:

1) ako muž ženu silom otera od sebe i ne stara se za njeno izdržavanje;

2) ako muž ženu ostavi i ne stara se za njeno izdržavanje;

3) ako žena ostavi svoga muža bez njegova pristanka te mu se više ne vrati, ni na njegov izrični poziv preko nadležnog paroha, da mu se povrati na produženje bračnog života;

4) ako su bračna lica živela odvojeno u smislu § 71 i, posle prestanka razloga navedenih u tome paragrafu, neće jedno bračno lice da se vrati u bračnu zajednicu, ni na izrični poziv svoga bračnog druga preko nadležnoga paroha;

5) ako bračno lice bude osuđeno na kaznu lišenja slobode od najmanje sedam godina.

Član 96

Neće se uzeti da postoji zlobno napuštanje bračnoga druga:

1) ako bračni drugovi žive odvojeno po dokazanom sporazumu ili se, iz poznatih okolnosti, mora zaključiti da su se sporazumno odvojili;

2) ako je bračno lice nečovečnim zlostavljanjem ili stalnim kinjenjem nateralo svoga bračnog druga da ga iz nevolje napusti;

3) ako postoji slučaj preljube po § 89.

d) Nestanak bračnog druga

Član 97

Brak se razvodi zbog nestanka lica koje je napustilo zajedničko bračno boravište i bračnu zajednicu i udaljilo se na nepoznato mesto, te se nije povratilo na produženje bračnoga života niti javilo svome bračnom drugu za vreme od dve godine po svome odlasku.^[13]

Član 98

Bračni drug nestalog lica može tražiti razvod braka na osnovu nestanka toga lica, dogod se za njegovo boravište ne sazna.

Ako se nestalo bračno lice ne javi, ni na poziv Crkvenog suda, kroz punu godinu dana, brak se razvodi pod pretpostavkom smrti nestalog lica a bračnom drugu nestaloga dozvoljava se stupanje u novi brak.

Član 99

Bračno lice koje se povratilo pošto je oglašeno za nestalo i brak njegov razveden, može uspostaviti bračnu vezu sa svojim prvašnjim bračnim drugom, koji je sklopio novi brak s drugim licem, samo po pristanku ovoga lica. Radi toga, oba bračna lica moraju sporazumno tražiti da se prethodno poništi novi brak sa trećim licem (§ 12 tač. 7).

Član 100

Ako je bračni drug navodno nestaloga lica znao za boravište nestaloga pa to zatajio i na tom osnovu dobio razvod braka, kazniće se kao preljubnik, ako bi sklopio novi brak za života tobož nestaloga.

Član 101

Razvodu braka na osnovu nestanka bračnog druga nema mesta, ako je nestali proglašen mrtvim od nadležne državne vlasti (§ 81).

U slučaju povratka toga lica nastaju posledice predviđene državnim zakonima i u pogledu njegova braka koji je po § 81 prestao.

đ) Telesna i duševna bolest

Član 102

Brak se može razvesti zbog neizlečive opake zarazne bolesti jednoga bračnog lica, ako ta bolest potpuno onemogućuje svaku telesnu zajednicu sa zaraženim i ako dovodi u životnu opasnost njegova bračnog druga.

Akutna zarazna bolest, ma i najteže prirode, nije uzrok za razvod braka.

Sveti arhijerejski sabor odrediće, na osnovu stručnoga mišljenja zasebnom Uredbom, koje zarazne bolesti i pod kojim uslovima čine brakorazvodni uzrok iz ovoga paragrafa.

Član 103

Brak se može razvesti zbog neizlečivog ludila koje je nastalo kod jednog bračnog lica za vreme braka, ako to ludilo potpuno onemoguđuje svaku telesnu i duhovnu vezu sa poludelim i dovodi u životnu opasnost njegovog bračnog druga.

Član 104

Razvod braka zbog telesne ili duševne bolesti može se dozvoliti samo na osnovu veštačkog mišljenja pribavljenog u brakorazvodnoj parnici po propisu §§ 148-156 Postupka za sudove u Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

Lica, proglašena za luda građanskim sudom, smatraće se kao luda i pred Crkvenim sudom, dogod se ne dokaže protivno.

e) Moralna pokvarenost

Član 105

Brak se može razvesti zbog takve moralne pokvarenosti bračnog lica, koja potpuno onemogućuje životnu zajednicu, dostojnu tajne braka.

Uzima se da takva moralna pokvarenost postoji, ako bračno lice:

1) izvrši protivprirodno polno delo;

2) ako stalno ne vrši bračnu dužnost iz potpune obesti, a u toku od najmanje jedne godine;

3) ako je osuđeno za zločinstvo ili prestup izvršen posle sklapanja braka i skopčan sa trajnim gubitkom časnih prava;

4) ako namerno i stalno zlostavlja ili kinji svoga bračnog druga, ili u braku inače pokazuje takvo stanje, koje, prema svim prilikama slučaja, čini životnu zajednicu potpuno neizdržljivom, i sve to samo onda, ako se takvo vladanje produži za vreme od najmanje jedne godine (ASBr. 39/zap. 51 iz 1956.).

U slučajevima naznačenim u ovom paragrafu može se presuda o razvodu braka doneti samo jednoglasnim zaključkom sudskog veća.

Član 106

Razvod braka na osnovu § 105 st. 3. ne može tražiti bračno lice, koje je svoga bračnog druga samo navelo ili podstreknulo na kažnjivo ili nemoralno delo, ili ga u tome delu pomagalo ili na takvo delo pristalo.

ž) Otpadništvo od pravoslavne vere

Član 107

Brak se razvodi krivicom bračnog lica koje otpadne od pravoslavne vere, ili primi drugu veru ili veroispovest ili bude konačno isključeno iz crkvene zajednice.

3) Zastarevanje brakorazvodne tužbe

Član 108

Ne može se pokrenuti spor o razvodu braka ako je, od časa kad je lice koje pokreće spor saznalo za brakorazvodni uzrok, proteklo vreme:

1) od šest meseci: kod brakorazvodnih uzroka preljube, rađenje o glavi bračnom drugu i hotimičnog pobačaja;

2) od tri godine: kod telesne i duševne bolesti i moralne pokvarenosti.

Kod zlobnog napuštanja bračnog druga, kod nestanka bračnog druga i kod otpadništva od pravoslavne vere ne nastupa zastarelost.^[14]

Član 109

Ako u povedenom sporu o razvodu braka dođe do prekida ili mirovanja postupka (§§ 115 i 116 Postupka za sudove u Srpskoj pravoslavnoj crkvi) , ne može se spor o razvodu braka više nastaviti, ako je od časa kad je prestao razlog prekida ili od časa početka mirovanja postupka proteklo vreme duže od jedne godine.

4) Posledice razvoda braka

Član 110

Razvodom brak prestaje: razvedeni bračni drugovi mogu stupiti u novi brak, ukoliko tome ne stoje na putu smetnje, zabrane ili kazne, izrečene u presudi o razvodu braka.

Član 111

Srodnički odnosi iz braka prestaju razvodom samo među bračnim drugovima, ali ne prestaju između ostalih srodnika iz ovog braka (§§ 14-19) .

Član 112

Presuda o razvodu braka povlači sobom ove posledice:

1) kod izvršene preljube, osuđuje se preljubno lice redovno na crkvenu kaznu;

2) kod rađenja o glavi bračnom drugu, osuđuje se krivo lice redovno na crkvenu kaznu;

3) kod hotimičnog pobačaja, osuđuje se žena, zbog čijeg pobačaja je brak razveden, redovno na crkvenu kaznu;

4) kod zlobnog napuštanja bračnog druga, osuđuje se lice, koje je bračnog druga zlobno napustilo, redovno na crkvenu kaznu;

5) kod nestanka bračnog druga, bračno lice koje je, znajući za boravište svoga druga, ovo zatajilo i obmanulo Crkveni sud tražeći razvod braka zbog nestanka, kazniće se za crkvenu krivicu, ako posle razvoda braka na osnovu nestanka bračnog druga stupi u novi brak sa trećim licem (§ 100).

6) kod razvoda braka zbog telesne ili duševne bolesti, ne može bolesno lice stupiti u novi brak bez dobivenog razrešenja nadležnog eparhiskog Arhijereja, izdanog na osnovu lekarskog uverenja da je takvo lice ozdravilo;

7) kod razvoda braka zbog moralne pokvarenosti, kazniće se krivac i za crkvenu krivicu.

Član 113

Lice, čiji je brak razveden iz razloga koji povodi za sobom privremeno isključenje iz crkvene zajednice, ne može stupiti u novi brak dok ta kazna traje.

Lice čija su dva braka bila razvedena zbog njegove krivice, može stupiti u novi brak s dozvolom nadležnog eparhijskog Arhijereja uz uslov da izdrži epitimiju, koju će mu isti odrediti (ASBr. 4/Zap. 18 iz 1951.).

Član 114

Razvedeni bračni drugovi mogu ponovo stupiti jedan s drugim u brak samo po opštim propisima za sklapanje braka.

V MEŠOVITI BRAK

Član 115

Brak između pravoslavnog lica i lica druge veroispovesti može se sklopiti samo pod ovim uslovima:

1) lice druge veroispovesti mora pre stupanja u brak potpisati pismenu izjavu pred nadležnim parohom pravoslavnog lica, u prisutnosti dva svedoka, da neće svoga budućeg bračnog druga pravoslavne vere odvraćati od pravoslavnog ispovedanja vere, ni pokušavati da ga ma kojim načinom navede da pređe u drugu veru; da neće smetati pravoslavnom licu u vršenju njegovih verskih dužnosti i čuvanju pravoslavnih crkvenih obreda i običaja;

2) lice druge veroispovesti mora se pred nadležnim parohom i dva svedoka, pismenom izjavom, naročito obavezati da će svoju decu iz toga braka krštavati i vaspitavati u pravoslavnoj veri;

3) pravoslavno lice, koje želi stupiti u brak s licem druge veroispovesti, ima pred nadležnim parohom svečano obećati da će stalno, lepim načinom, nastojati da svoga budućeg druga privoli pravoslavnoj veri;

4) brak pravoslavnog lica sa licem druge veroispovesti mora se sklopiti u pravoslavnom hramu, od pravoslavnog sveštenika i po pravoslavnom obredu.

Izjavu nepravoslavnog lica, označenu u tačkama prvoj i drugoj ovoga paragrafa, potpisuju i prisutni svedoci pred nadležnim parohom.

Član 116

Pravoslavno lice ne može sklopiti brak sa onim licem čiji je brak bio razveden zbog njegova otpadništva od pravoslavne vere (§ 107).

Član 117

Nadležni paroh neće izvršiti sklapanje mešovitog braka pre nego što se savesno ne uveri da lice druge veroispovesti pruža dovoljno jemstva da će sve obaveze iz § 115 tačno ispunjavati.

Na osnovu izveštaja nadležnog paroha da ovako jemstvo za sklapanje mešovitog braka postoji, brak se može sklopiti samo ako nadležni Arhijerej za to da razrešenje i blagoslov.

Član 118

Po izvršenom sklapanju braka ima nadležni paroh stalno voditi naročitu brigu o verskom i moralnom vladanju bračnih drugova iz mešovitog braka, starati se da se sve obaveze iz § 115 tačno ispunjavaju i, čim primeti ma kakvo prenebregavanje ovih obaveza, preduzeti mere da se spreči njihovo izigravanje, a, po potrebi, pokrenuti protiv krivog lica i postupak za crkvenu krivicu.

Član 119

Za mešoviti brak, sklopljen u pravoslavnoj Crkvi na području Srpske pravoslavne Patrijaršije, ili među državljanima Jugoslavije, merodavni su isključivo propisi ovih Pravila.

Član 120

Deca iz mešovitog braka, sklopljenog u pravoslavnoj Crkvi (§ 115 t. 2), mogu se krstiti samo u pravoslavnoj veri.

Član 121

Deca iz mešovitog braka, ma brak bio sklopljen i od verskih pretstavnika druge veroispovesti, moraju se krstiti u pravoslavnoj veri, ako je jedan od roditelja pravoslavne vere.

Protivan ugovor roditelja o krštenju dece nema nikakve važnosti za pravoslavnu Crkvu.

Član 122

Ako jedno bračno lice iz mešovitog braka pripada pravoslavnoj veri, nadležni su za rešavanje pitanja o valjanosti, poništenju ili razvodu toga braka isključivo pavoslavni Crkveni sudovi, po svojim propisima.

Odluke pravoslavne Crkvene vlasti merodavne su za oba bračna lica iz mešovitog braka.

Član 123

Ako je mešoviti brak, u kojem je jedno lice pravoslavno, bio sklopljen od pretstavnika druge veroispovesti, a drugo lice neće da pređe u pravoslavnu veru, ima se takav mešoviti brak, po traženju pravoslavnog bračnog lica, njegova zastupnika po zakonu ili po službenoj dužnosti, poništiti zbog bračne smetnje iz § 13 t. 8.

Ako lice druge veroispovesti, čiji brak je po stavu prvom ovoga paragrafa bio poništen, kasnije pređe u pravoslavnu veru i sporazumno sa svojim bračnim drugom odluči da uspostavi bračnu vezu, izvršiće se među ovim licima novo sklapanje braka po opštim propisima za sklapanje braka u pravoslavnoj Crkvi.

VI RAZREŠENjE BRAKA SKLOPLjENOG VAN PRAVOSLAVNE CRKVE

A) Brak Hrišćana druge veroispovesti

Član 124

Ako je verski obred sklopljen pred organima koje druge hrišćanske veroispovesti, dakle van pravoslavne Crkve, razveden presudom građanskog suda, moći će bračnici, iako su u međuvremenu primili Sv. pravoslavlje, stupiti u drugi — pravoslavni brak na osnovu same presude građanskog suda o razvodu njihovog ranijeg verskog obreda, bez vođenja spora o razvodu braka pred crkvenim sudom pravoslavne Crkve (Sin. br. 1006 iz 1946., Glasnik, službeni list SPC. XXVII (1946.) , br. 5. str. 74).

Ova odluka Eparhijskog crkvenog suda važi samo za pravoslavno lice.

B) Nehrišćanski brak

Član 125

Ako jedno lice koje se nalazi u nehrišćanskom braku pređe u pravoslavnu veru, brak se održava. Pokršteno lice može u braku zadržati samo jednu ženu a ostale mora otpustiti ako je pre svoga krštenja imalo više žena.

No ako nehrišćansko lice iz takvog braka neće da živi i dalje u zajednici sa pokrštenim drugom ili pravoslavnom licu smeta u vršenju njegovih hrišćanskih verskih dužnosti, kao i iz drugih brakorazvodnih uzroka, može, po traženju pokrštenog lica, nadležni Eparhiski crkveni sud ovaj brak raskinuti i pokrštenom licu dozvoliti stupanje u novi brak.

Ova odluka važi samo za pokršteno pravoslavno lice.^[15]

VII VANBRAČNI ODNOS (KONKUBINAT)

Član 126

Vanbračni odnos je zajednički život i trajna polna zajednica dva lica raznoga pola koja nisu vezana tajnom crkvenog braka.

Crkvena vlast dužna je starati se da se pravoslavna lica, koja žive vanbračno, venčaju, i ako ne mogu sklopiti valjan brak, da se odvoje.

Lica pravoslavne vere, koja žive u vanbračnom odnosu, kazniće se za crkvenu krivicu a deca iz toga odnosa smatraju se za nezakonitu, ukoliko ne bi bila pozakonjena po državnim zakonima.

Član 127

Nadležni paroh staraće se da se dete iz vanbračnih odnosa pravoslavnih roditelja odnosno pravoslavne matere krsti i vaspitava u pravoslavnoj veri.

VIII PRELAZNA NAREĐENjA

Član 128

Sa stupanjem na snagu ovih Pravila, prestaju važiti svi propisi koji su do toga časa važili za brak pravoslavnih lica na području Srpske pravoslavne crkve.

Član 129

Brakovi, sklopljeni pre stupanja na snagu ovih Pravila, ceniće se u pogledu bračnih uslova, smetnji i zabrana po propisima koji su važili u času sklapanja tih brakova, osim ako ranije sklopljeni brak ne bi bio valjan po propisima koji su važili pre ovih Pravila, a po ovim Pravilima je valjan.

Član 130

U sporovima o razvodu braka koji su pokrenuti pred Crkvenim sudom do stupanja na snagu ovih Pravila, ceniće se spor po propisima o brakorazvodnim uzrocima koji su važili u času pokretanja spora, osim ako bi se brak po ranijim propisima o brakorazvodnim uzrocima mogao razvesti, a po ovim Pravilima ti brakorazvodni uzroci ne postoje.

Član 131

Ako je u sporu o razvodu braka bila već izrečena presuda Eparhijskog crkvenog suda u času stupanja na snagu ovih Pravila, imaju se brakorazvodni uzroci ceniti po propisima koji su važili u času pokretanja spora pred Eparhijskim crkvenim sudom.

No ako dođe do ponavljanja postupka u takvom sporu, primenjuje se pri oceni brakorazvodnih uzroka propis § 130.

Član 132

Propisi ovih Pravila o mešovitom braku (glava V) , kao i propisi §§ 75-78, mogu se primeniti samo na one mešovite brakove, usvojenja, tutorstva i starateljstva koja nastanu posle stupanja na snagu ovih Pravila.

Član 133

Inostranac pravoslavne vere, koji želi stupiti u brak na području Srpske pravoslavne crkve, dužan je prethodno dokazati da je, po državnim zakonima zemlje kojoj pripada kao državljanin, pravno i poslovno sposoban za sklapanje braka.

Član 134

Ako se bračni slučaj ne može rešiti po propisima ovih Pravila ni po jasnome smislu i duhu tih propisa, držaće se Crkvena vlast opštih crkvenih propisa, naznačenih u članu 7. Ustava Srpske pravoslavne crkve.^[16]

Član 135

Ova Pravila doneo je, na osnovu člana 1 Zakona o Srpskoj pravoslavnoj crkvi i člana 69 t. 13 Ustava Srpske pravoslavne crkve, Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve.

Pravila stupaju u život kad se objave u službenom listu Srpske pravoslavne crkve, a obaveznu snagu dobijaju dana 1. septembra 1934. godine. (ASBr. 126/Zap. 191 iz 1934.)

Usvojeno na XXIII redovnoj sednici Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve, dana 27. maja (9. juna) 1933. godine pod Zap. br. 161 u Sremskim Karlovcima.

A.E. PATRIJARH,

VARNAVA s. r.

Fusnote

1. Fusnota 1: Stav 2 i 3 ne primenjuje se (Sin. br. 1006 iz 1946. i ASBr. 12/Zap. 37 iz 1961.).
2. Fusnota 2: § 9 i 10 ne primenjuju se (Sin. br. 1006 iz 1946. i ASBr. 12/Zap. 37 iz 1961.).
3. Fusnota 3: Tačka 1 ne primenjuje se (Sin. br. 1006 iz 1946. i ASBr. 12/Zap. 37 iz 1961.).
4. Fusnota 4: „Na obrazloženi predlog eparhijskog arhijereja može, u izuzetnim slučajevima, Sveti arhijerejski sinod razrešiti IV stepen dvorodnog srodstva gde su u pitanju brat i sestra s jedne i brat i sestra s druge strane.“ (ASBr. 20/Zap. 15 iz 1948. god.).
5. Fusnota 5: Tačka 1 ne primenjuje se (Sin. br. 1006 iz 1946. i ASBr. 12/Zap. 37 iz 1961. god.).
6. Fusnota 6: Ova odredba u pogledu ovde odrećenih rokova, posle stupanja na snagu Osnovnog zakona o braku izgubila je praktičnu vrednost (Sin. br. 2098/Zap. 298 iz 1946. i Sin. br. 962/Zap. 166 iz 1948.).
7. Fusnota 7: Tačke 1-4 ovoga § ne primenjuju se (Sin. br. 1006 iz 1946. i ASBr. 12/Zap. 37 iz 1961.).
8. Fusnota 8: Ne primenjuje se (Sin. br. 1006 nz 1946. godine i ASBr. 12/Zap. 37 iz 1961. god.).
9. Fusnota 9: Ne primenjuje se (Sin. br. 1006 iz 1946. godine i ASBr. 12/Zap. 37 iz 1961. god.).
10. Fusnota 10: Propisi iz stava 1-3 ne primenjuju se (Sin. br. 1006 iz 1946. god. i ASBr. 12/Zap. 37 iz 1961.).
11. Fusnota 11: Propisi iz tačke 3-5 ne primenjuju se (Sin. br. 1006 iz 1946. i ASBr. 12/Zap. 37 iz 1961.).
12. Fusnota 12: Propisi ovoga stava o rokovima nemaju više praktične vrednosti (Sin. br. 1006 iz 1946. godine i Sin. br. 2098/Zap. 298 iz 1946.).
13. Fusnota 13: Propisi ovoga § o rokovima nemaju više praktične vrednosti (Sin. br. 1006 iz 1946. i Sin. br. 2098/Zap. 298 iz 1946.).
14. Fusnota 14: Propisi ovog § nemaju više praktične vrednosti (Sin. br. 1006 iz 1946. i Sin. br. 2098/Zap. 298 iz 1946.).
15. Fusnota 15: Stav 2 i 3 ovoga § ne primenjuje se (Sin. br. 1006 iz 1946.).
16. Fusnota 16: §§ 129-134 ne primenjuju se (Sin. br. 1006 iz 1946. god.).

Izvori

• Ovaj članak ili jedan njegov deo je preuzet sa sajta svetosavlje.org. Dozvola se može videti ovde.